Mięsień nadgrzebieniowy – anatomia, uszkodzenia, leczenie, ćwiczenia

Mięsień nadgrzebieniowy – co to jest i gdzie się znajduje?

Mięsień nadgrzebieniowy (łac. musculus supraspinatus) jest zlokalizowany w dole nadgrzebieniowym łopatki. Rozciąga się aż do końca bliższego kości ramiennej. Jego przyczepy biegną począwszy od dołu nadgrzebieniowego i powięzi nadgrzebieniowej, następnie na górnej powierzchni guzka większego kości ramiennej przechodzą w ścięgno mięśnia nadgrzebieniowego, które poza tym przytwierdzone jest do struktury torebki stawowej.

Unaczynienie pochodzi od tętnicy nadłopatkowej, tętnicy podobojczykowej oraz tętnicy okalającej łopatkę. Za unerwienie odpowiada nerw nadłopatkowy. Czynność mięśnia nadgrzebieniowego to:

• odwodzenie ramienia wspólnie z mięśniem naramiennym,
• napinanie torebki stawu ramiennego,
• zginanie i obracanie ramienia na zewnątrz.

Wykazuje bardzo niewielką zmienność osobniczą. Wspólnie z mięśniem obłym mniejszym, podłopatkowym i podgrzebieniowym tworzy stożek rotatorów, który jest odpowiedzialny za stabilizację barku w płaszczyźnie poprzecznej i czołowej oraz za ruchy w stawie ramiennym.

Mięsień nadgrzebieniowy – zespół ciasnoty podbarkowej

Jednym z uszkodzeń mięśnia nadgrzebieniowego może być zespół ciasnoty przestrzeni podbarkowej określany w skrócie jako ZCPP. Jest to konflikt w postaci zmniejszenia przestrzeni podbarkowej pomiędzy guzkiem większym kości ramiennej a sklepieniem kruczo-barkowym. Wśród czynników powodujących to schorzenie wymienia się haczykowaty kształt wyrostka barkowego – jako jedna z wariacji anatomicznych oraz zmiany zwyrodnieniowo-wytwórcze w obszarze stawu ramiennego, które mogą być następstwem urazów lub uwarunkowań genetycznych.

Czynniki wtórne uszkodzeń to dysbalans mięśniowy, niestabilność głowy kości ramiennej, długotrwałe wykonywanie monotonnych ruchów barkiem (np. w czasie pracy lub podczas uprawiania sportu), nieprawidłowa pozycja ciała w statyce, wymuszająca protrakcyjne ustawienie barków – wysunięcie ich ku przodowi. Sprzyja to obkurczaniu tylnej ściany torebki stawowej i skracaniu długości mięśnia piersiowego mniejszego, co zgodnie z aktualnymi badaniami dowodzi związku przyczynowo-skutkowego z zespołem ciasnoty przestrzeni podbarkowej. Do objawów zaliczamy:

• tkliwość bólową guzka większego kości ramiennej oraz stawu barkowo-obojczykowego,
• wzmożone napięcie mięśnia piersiowego mniejszego,
• dysbalans mięśniowy,
• zmniejszenie zakresu ruchomości barku,
• objawy zapalenia – obrzęk, miejscowe podniesienie temperatury, ból, zaczerwienienie,
• pozytywne wyniki testów – testu mięśnia nadgrzebieniowego Jobe’a, testu Neera, testu Hawkinsa oraz testu Active Impingement Test.

Dowiedz się więcej na temat zespołu ciasnoty barkowej.

Mięsień nadgrzebieniowy – zerwanie przyczepu ścięgna i uszkodzenie mięśnia

Kolejnym z możliwych uszkodzeń jest także zerwanie przyczepu ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego. Jest to jedna z najczęstszych przypadłości barku. Przyczyną są najczęściej urazy w postaci ostrego, gwałtownego upadku na wyprostowaną kończynę górną, co może także implikować złamanie kości ramiennej, obojczyka czy stawu ramiennego. Przyczyną może być także wyczynowe uprawianie sportu oraz jednorazowe duże przeciążenia, szarpnięcia. W niezliczonej ilości przypadków zerwanie ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego jest poprzedzone częściowym jego przerwaniem. Objawy zerwania różnią się w zależności od przyczyny i są to:

• silny, ostry ból pojawiający się przy ruchach i w porze nocnej podczas leżenia na uszkodzonym barku,
• zniesienie siły mięśniowej i ograniczenie zakresu ruchomości stawu ramiennego,
• trzeszczenia i przeskakiwania w barku.

Jednym z możliwych uszkodzeń mięśnia nadgrzebieniowego jest przewlekła bolesność i pojawianie się punktów spustowych. Jest to efektem sumujących się mikrourazów powstających w wyniku długotrwałych przeciążeń barku powodujących niedokrwienie struktury mięśnia. Dotyczy to najczęściej osób ciężko pracujących fizycznie oraz sportowców. Wśród objawów wymienia się:

• zmniejszenie czynnego zakresu ruchomości stawu ramiennego, szczególnie odwodzenia,
• ostry ból o charakterze zapalnym, pojawiający się głównie w nocy, a w ciągu dnia przy wysiłku,
• zaniki mięśniowe,
• zachowany bezbolesny, bierny zakres ruchu barku.

Mięsień nadgrzebieniowy – testy i diagnostyka

W diagnostyce uszkodzeń mięśnia nadgrzebieniowego w pierwszej kolejności wykorzystuje się ocenę zakresu ruchomości oraz palpacyjną ocenę bolesności struktur barku. Testy kliniczne wykonywane są przez fizjoterapeutę lub lekarza specjalistę. Wyróżnia się tutaj jeden z najpopularniejszych – test mięśnia nadgrzebieniowego Jobe’a, jednak wykorzystuje się także:

• test pustej puszki,
• test pełnej puszki,
• test bolesnego łuku,
• test Neera,
• test Hawkinsa,
• Active Impigement Test,
• test opadającego ramienia.

Test Jobe’a wykonuje się w pozycji stojącej lub siedzącej. Pacjent ustawia ramię w odwiedzeniu – 90^o, zgięciu – 30^o, rotacji zewnętrznej z wyprostem w stawie łokciowym. Terapeuta naciska od góry na przedramiona pacjenta. Jeśli pacjent nie jest w stanie wykonać odwiedzenia do pozycji 90^o i utrzymać wbrew oporowi terapeuty lub/i pojawia się ból, to wynik testu jest dodatni i świadczy o uszkodzeniu mięśnia nadgrzebieniowego.

W diagnostyce obrazowej stosuje się ultrasonografię dla lepszego zobrazowania struktur tkanek miękkich oraz rentgenodiagnostykę pozwalającą określić ustawienie poszczególnych struktur kostnych, ich ukształtowanie anatomiczne i obecność ewentualnych zmian zwyrodnieniowo-wytwórczych. W przypadku ciężkich uszkodzeń i niewystarczających informacji z badań USG i RTG lekarz może zlecić wykonanie badania tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego.

Łagodniejszą postacią zespołu ciasnoty barkowej jest zapalenie kaletki podbarkowej.

Mięsień nadgrzebieniowy – leczenie

W leczeniu uszkodzeń oraz urazów mięśnia nadgrzebieniowego bardzo ważna jest modyfikacja codziennych czynności, a w szczególności tych, które wymagają ruchów ponad głową. Jest to istotny element wpływający na przebieg leczenia zachowawczego. Poza tym często stosuje się środki farmakologiczne o działaniu analgetycznym i niesteroidowe leki przeciwzapalne. W przypadku kiedy ból nie ustępuje, lekarz może zalecić iniekcje sterydowe.

Terapia mięśnia nadgrzebieniowego to przede wszystkim zabiegi o działaniu przeciwzapalnym, regeneracyjnym i przeciwbólowym. Można tu wymienić krioterapię miejscową, jonoforezę z wykorzystaniem leków przeciwzapalnych, elektrostymulację mięśni pierścienia rotatorów.

Samodzielnie pacjent może wykonywać w domu okłady z lodu obłożonego ręcznikiem lub innym materiałem – w celu zniesienia bólu i złagodzenia objawów stanu zapalnego. Często przerwany lub zerwany mięsień nadgrzebieniowy wymaga odciążenia – wówczas stosuje się unieruchomienie barku. Przyspiesza to procesy regeneracyjne i zapobiega dalszym uszkodzeniom, a także pomaga eliminować cechy stanu zapalnego i zmniejsza ból. Wykorzystuje się tutaj specjalistyczne zaopatrzenie ortopedyczne w postaci temblaków, ortez odwodzących czy opatrunku Desaulta, co zapewnia właściwe ułożenie stawu ramiennego.

Mięsień nadgrzebieniowy – ćwiczenia

Fizjoterapia w początkowym okresie skupia się więc na łagodzeniu dolegliwości i odciążaniu uszkodzonych tkanek. W przypadku zabiegu jest to najczęściej artroskopia. Małoinwazyjna procedura, wykorzystująca niewielkie nacięcia skóry niezbędne, aby umieścić w stawie narzędzia chirurgiczne oraz kamery. Następnie po ewakuacji uszkodzonych fragmentów i oczyszczeniu stawu, dokonuje się zespolenia ścięgna z miejscem jego przyczepu. Jako materiał zespalający wykorzystuje się specjalistyczne implanty. Po końcowej ewakuacji narzędzi, lekarz zaszywa niewielką ranę. Zaletą artroskopii w tym przypadku tak, jak w innych okolicach ciała jest mała inwazyjność, zmniejszenie ryzyka powikłań, niewielki blizny oraz szybka rekonwalescencja. Po ewentualnym zabiegu operacyjnym już w drugiej dobie wprowadza się kinezyterapię, aby powoli i stopniowo przywrócić pełen zakres ruchomości. Bardzo ważne jest odtwarzanie ruchu rotacji i zginania oraz odbudowywanie właściwej siły mięśniowej.

Jednym z przykładowych ćwiczeń zwiększających zakres ruchu w stawie ramiennym jest utrzymywanie laski gimnastycznej lub kija nachwytem na wysokości głowy w pozycji leżenia na plecach. Początkowo kończyny górne znajdują się na wysokości bioder, następnie wykonuje się ruch przeniesienia laski nad głowę, do granicy bólu, utrzymując ją kilka sekund. Potem następuje powrót do pozycji wyjściowej.

Na bardziej zaawansowanym etapie wykonuje się ćwiczenia wzmacniające i stabilizujące. Przykładem może być ćwiczenie w pozycji stojącej przed ścianą. Kończyna górna uniesiona na wysokość głowy przyciska piłkę do ściany. Ruch polega na toczeniu piłki do góry i na dół. Należy wykonać kilka powtórzeń.

Fizjoterapia wykorzystuje także stabilizujące i przeciwbólowe działanie odpowiednio dobranych aplikacji kinesiology taping . Wśród pozostałych metod można wymienić suche igłowanie, terapię powięziową, terapię manualną, pinopresurę. Proces leczenia zerwanego ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego może trwać od 2 miesięcy do nawet roku, jeśli uwzględniamy powrót do pełnej sprawności.