Jonoforeza

Na czym polega jonoforeza?

Jonoforeza jest zabiegiem polegającym na wprowadzeniu do ustroju jonów substancji leczniczych przy pomocy prądu stałego. Do zabiegu używa się tylko i wyłącznie związków ulegających zjawisku dysocjacji elektrolitycznej, czyli kwasów, zasad i soli. Prąd stały za pomocą swojego przepływu wywołuje powstanie zjawiska anaforezy i kataforezy. Anaforeza jest procesem przemieszczania anionów (jonów ujemnych „-”) w kierunku anody (+), czyli elektrody dodatniej. Kataforeza zaś jest zjawiskiem przemieszczania kationów (jonów dodatnich „+”) w kierunku katody (-), czyli elektrody ujemnej. Sam proces wprowadzania jonów leków do tkanek jest więc czysto fizycznym zjawiskiem odpychania się ładunków jednoimiennych, a przyciągania tych różnoimiennych.

W sytuacji, kiedy aktywny składnik leku jest anionem (-) to elektrodą czynną, z której będzie wprowadzany do tkanki będzie katoda (-), natomiast w sytuacji odwrotnej, gdy aktywny składnik leku jest kationem (+) to będzie wprowadzany spod anody (+). Tak więc kolokwialnie mówiąc elektroda musi „odpychać” od siebie jony leku, a tym samym wprowadzać je do tkanki. Jest to zasada bardzo istotna, gdyż jeśli dojdzie do zamiany i lek, którego substancja czynna jest anionem (-) zostanie wprowadzona przez pomyłkę z anody (+) to cała reakcja zajdzie na powierzchni elektrody i jon działający leczniczo do tkanki się nie dostanie. Elektroda czynna jest ta elektrodą dzięki której wprowadzany jest do ustroju lek. Jest ona zwykle umieszczona nad tkanką, do której zamierzamy wprowadzić lek. Aby zamknąć obwód, używa się drugiej elektrody, nazywanej wówczas elektrodą bierną, zazwyczaj umiejscowioną przeciwlegle do elektrody czynnej.

Zobacz też: Jak pielęgnować skórę latem?

Co możemy leczyć dzięki jonoforezie?

W zależności od rodzajów leków i jonów działających leczniczo, do jonoforezy stosuje się m.in.:

• chlorek wapnia (roztwór 1-2 %) – ma działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe, uszczelnia naczynia krwionośne oraz działa odczulająco;
• diklofenak (roztwór wodny 2,5 % oraz żel 1 %), naproksen (roztwór wodny 1,5 % oraz żel 1,2 %), itp. – są lekami o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym;
• chlorowodorek prokainy (1-2 %) oraz chlorowodorek lidokainy (1-2 %, żel 2 %) – oba działają znieczulająco, przeciwbólowo;
• chlorowodorek histaminy (1 % maść lub roztwór 1:10000) i podchodne – działają rozszerzająco na naczynia krwionośne;
• chlorowodorek epinefryny (roztwór 1:10000) – działa zwężająco na naczynia krwionośne, powoduje skurcz mięśni gładkich;
• heparyna – działa hamująco na krzepnięcie krwi;
• heparynoid (żel) – działa przeciwzapalnie, przyspiesza wchłanianie krwiaków;
• siarczan cynku (roztwór wodny 1-2 %) – działanie przeciwzapalne, ściągające i osuszające, przyżegające tkanki;
• hydrokortyzon (1 ml/1 ml wody) – działa przeciwzapalnie i przeciwalergicznie;
• salicylan sodu (1-2 %) – działa przeciwzapalnie, przeciwbólowo i przeciwzakrzepowo;
• penicylina (sól sodowa/potasowa), siarczan streptomycyny (5 mg/1 ml), siarczan neomycyny (1-5 mg/1 ml) – działają bakteriostatycznie;
• jodek potasu (1-2 % wodny roztwór), chlorek sodu (2 %) – działanie zmiękczające na blizny i bliznowce.

Do jonoforezy używa się różnego rodzaju leki. Nie sposób wymienić tutaj wszystkich, dlatego przybliżono nazwy i działanie tych popularnie stosowanych.

Jakie są wskazania do jonoforezy?

Wskazania do wykonania jonoforezy ze względu na wielką różnorodność leków jak i efektów przez nie wywoływanych, dzielimy na:

• Jonoforezę ze związków jodu – działanie na blizny, bliznowce i przykurcze bliznowate;
• Jonoforeza wapniowa – stany zapalne (ze szczególnym uwzględnieniem stanów zapalnych gałek ocznych), utrudniony zrost kostny, zespoły bólowe, zespół Sudecka, osteoporoza, odczulanie;
• Jonoforeza cynku – trudno gojące się rany, owrzodzenia, drożdżyca paznokci;
• Jonoforeza lidokainy, prokainy – nerwobóle, zespoły rwy kulszowej, bóle głowy, stany pourazowe tkanek, dychawica oskrzelowa (okolice kłębków szyjnych);
• Jonoforeza histaminy – sinica kończyn (samorodna), odmrożenia, rwa kulszowa, przewlekłe stany zapalne stawów, zapalenia okołostawowe, owrzodzenia troficzne, zaburzenia krążenia obwodowego, stany zapalne naczyń krwionośnych;
• Jonoforeza epinefryny – stany zapalne gałki ocznej, leczenie stanów bólowych (podobnie jak prokaina i lidokaina);
• Jonoforeza antybiotyków (penicylina, neomycyna, streptomycyna) – stany zapalne skóry (bakteryjne), stany zapalne tkanek miękkich;
• Jonoforeza hydrokortyzonu – stany zapalne skóry, tkanek miękkich, gałek ocznych, stany zapalne drobnych stawów oraz pochewek ścięgnistych;
• Jonoforeza tolazoliny – zaburzenia ukrwienia nerwu wzrokowego i siatkówki oka, zaburzenia krążenia obwodowego;
• Jonoforeza z leków przeciwbólowych – stosuje się je w chorobach reumatycznych, stanach zapalnych, szczególnie tkanek okołostawowych oraz w zespołach korzeniowych.

Jakie są przeciwwskazania do stosowania zabiegów jonoforezy?

Przeciwwskazania do stosowania jonoforezy są w zasadzie takie same jak przy stosowaniu galwanizacji (zabiegu elektroleczniczego przy użyciu prądu stałego bez użycia leku). W przypadku jonoforezy należy pamiętać o możliwości wystąpienia reakcji uczuleniowej na dany lek. Pamiętać należy także, iż jony działające leczniczo przy danym schorzeniu (podstawowym) mogą działać niekorzystnie na inne schorzenia współistniejące. Wskazania i przeciwwskazania do zabiegów ustalać powinien lekarz.

Do podstawowych przeciwwskazań stosowania jonoforezy należą:

• obecność zespoleń metalowych na drodze przepływu prądu (poparzenia wewnętrzne na skutek reakcji prądu z metalem i wywołanie rozgrzania tkanek);
• ostre stany zapalne;
• stany zapalne skóry (ropne) i tkanek miękkich;
• zmiany skórne, wypryski i owrzodzenia (możliwość uszkodzenia tkanki skórnej);
• nowotwory łagodne i złośliwe;
• stany gorączkowe;
• ciąża;
• zaburzenia czucia (możliwość poparzenia);
• obecność wszczepionego rozrusznika serca;
• stany zakrzepowe, zakrzepy;
• zatorowość, zagrożenie zatorami;
• zapalenie żył;
• porażenia spastyczne.

Czy zabiegi jonoforezy są bezpieczne?

Zabiegi jonoforezy są z reguły bezpieczne. Należy jednak pamiętać o kilku kwestiach:

• Możliwość wystąpienia uczuleń na aktywny jon leku, który stosujemy podczas zabiegu – dlatego jeśli pacjent wie, że na coś jest uczulony, powinien ten fakt zgłosić lekarzowi i fizjoterapeucie;
• Przed zabiegiem nie powinno się wykonywać depilacji, czy golenia skóry okolicy zabiegowej, gdyż skóra uszkodzona (a każda depilacja, czy golenie wywołuje drobne uszkodzenia powierzchni skóry), może zostać podrażniona przez płynący prąd elektryczny;
• Przed zabiegiem jonoforezy nie należy smarować skóry poddawanej zabiegowi balsamami, kremami nawilżającymi (zwiększy to oporność naskórka na prąd elektryczny);
• Bardzo ważną kwestią jest dawka prądu odczuwanego przez pacjenta. Czasem u osób bardzo wrażliwych nawet niewielkie dawki prądu są intensywnie odczuwane. Pamiętajmy, że minimalne dawki prądu powodują reakcje oczekiwane przy jonoforezie (wprowadzenie jonów działających leczniczo). Nie ma więc potrzeby „podkręcania” dawki do bardzo intensywnego odczucia, ponieważ grozi to poparzeniem pacjenta;
• W zabiegach jonoforezy u dzieci stosuje się odpowiednio niższe dawki prądu, skóra dziecka jest dużo cieńsza niż u osób dorosłych (mniejsza jest także ilość tkanki podskórnej, tłuszczowej), dlatego należy zachować szczególną ostrożność.

Każdą inną wątpliwość powinien rozwiać lekarz lub fizjoterapeuta wykonujący zabieg jonoforezy.