Zespół Sudecka – przyczyny, objawy, badania, leczenie, rehabilitacja, ćwiczenia

Zespół Sudecka – co to jest?

Zespół Sudecka (Sudeck's syndrome; pacjenci niekiedy wpisują w przeglądarkę zespół sudeka) określany jest przez specjalistów jako kompleksowy zespół bólu regionalnego (complex regional pain syndrome, CRPS), zespół algodystroficzny, zespół odruchowej dystrofii współczulnej, RDS, pourazowe rozrzedzenie lub zanik plamisty kości (plamistość kości).

Jest to rzadkie schorzenie, a właściwie zespół objawów o nieznanej etiologii. Do najczęstszych zaburzeń w przebiegu zespołu Sudecka należą: ból, obrzęk, zaburzenia czucia, zaburzenia naczynioruchowe, zmiany troficzne tkanek miękkich oraz upośledzenie czynności kończyny.

Choroba Sudecka pojawia się po złamaniach kości, urazach stawów, stłuczeniach tkanek miękkich, odmrożeniach, oparzeniach, a także po uszkodzeniach nerwów. Choroba dotyczy najczęściej stawu skokowego oraz kości nadgarstka oraz ręki, zwłaszcza po złamaniu dalszej nasady kości promieniowej, skręceniu stawu nadgarstkowego i stłuczeniu opuszki palca.

Przeczytaj też: Złamany palec – objawy, przyczyny, leczenie

Średnia wieku w przypadku zachorowania wynosi 42 lata i choroba częściej dotyka kobiet. Zespół Sudecka wydaje się nie być skomplikowaną dolegliwością, ale niestety jego leczenie jest trudne, długotrwałe. Ponadto mogą pojawić się skutki uboczne w postaci trwałego upośledzenia funkcji chorej kończyny.

Zespół Sudecka – jakie są przyczyny?

Niestety nie ustalono dotąd jaka jest przyczyna zespołu Sudecka. Wiadomo, że jest ona wieloczynnikowa i najczęściej związana z urazem. Czynnikiem sprzyjającym jest nieprawidłowo, zbyt ciasno założony opatrunek unieruchamiający w niewłaściwej pozycji chorej kończyny.

Najistotniejszą rolę w powstaniu choroby odgrywają zaburzenia układu współczulnego, które na skutek bodźca urazowego, w połączeniu z miejscową reakcją zapalną powodują zaburzenia lokalnego przepływu krwi i zmianę pH.

Do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia zespołu Sudecka bez urazu zaliczamy:

• chorobę niedokrwienną i zawał serca,
• uszkodzenia mózgu lub rdzenia kręgowego,
• zaburzenia hormonalne,
• zakażenia,
• zapalne choroby skóry,
• zespół cieśni nadgarstka,
• zabieg chirurgiczny.

Do rozwoju choroby Sudecka przyczyniają się również zaburzenia psychiczne, depresja czy palenie papierosów.

Zespół Sudecka – objawy

Symptomy zespołu bólu regionalnego pojawiają się przeważnie w okresie 2–4 tygodni po zadziałaniu czynnika wywołującego. Do charakterystycznych objawów zespołu Sudecka należy obrzęk tkanek miękkich okołostawowych chorego stawu oraz niebiesko-różowe lub ciemnoczerwone zabarwienie skóry.

Inne objawy choroby Sudecka to:

• skóra cienka, sucha, pergaminowa, błyszcząca,
• zahamowany bądź wzmożony porost włosów,
• przekrwienie chorej okolicy,
• kruche paznokcie,
• wzrost miejscowej potliwości, temperatury i tkliwości,
• plamiste, nieregularne odwapnienia i zanik kości,
• ból chorej okolicy,
• zaniki mięśniowe, ograniczenie ruchomości lub zesztywnienie stawu w wadliwym ułożeniu,
• opóźnienie powrotu chorej kończyny do zdrowia.

W przebiegu choroby wyróżniamy 3 okresy rozwoju zmian chorobowych: okres ostry (który trwa od 3 tygodni do 2 miesięcy), okres dystrofii (od 6 tygodni do 4 miesięcy) oraz okres zaniku, który może trwać nawet do 1 roku.

Choroba Sudecka – jakie badania wykonać?

Jeśli staw po urazie nie goi się i pojawiają się wyżej wymienione objawy, pomimo prawidłowego leczenia, można podejrzewać, że jest to zespół Sudecka i należy pilnie zgłosić to lekarzowi prowadzącemu. W badaniu fizykalnym zwracamy uwagę na:

• potliwość,
• ucieplenie i zasinienie skóry,
• przeczulicę,
• patologiczną reakcję na zimno,
• ograniczoną ruchomość chorego stawu.

W przypadku podejrzenia zespołu Sudecka, zdjęcia RTG to ważny element diagnostyki. W zależności od fazy rozwoju choroby mogą pojawić się na nich drobne, plamiste odwapnienia nasad kości, zatarcie jej struktury lub zanik.

Badaniem potwierdzającym zmiany w kościach jest również scyntygrafia. Leczenie zespołu Sudecka trzeba rozpocząć jak najszybciej. Niestety nie opracowano dotychczas skutecznej metody leczenia. Duże znaczenie ma działanie przeciwbólowe oraz przeciwobrzękowe w trakcie leczenia urazu kości lub stawu.

Zespół Sudecka – leczenie farmakologiczne

Farmakoterapia w zespole Sudecka obejmuje przyjmowanie: witaminy C, preparatów poprawiających ukrwienie i uwapnienie kości, kortykosteroidów, niesterydowych leków przeciwzapalnych, miejscowe iniekcje (zastrzyki) lignokainy (w niektórych przypadkach).

W wyjątkowych przypadkach można zastosować sympatektomię lub miejscową blokadę symapatykolityczną. Pierwsza z nich jest zabiegiem, który niszczy nerwy we współczulnym układzie nerwowym i wykonuje się ją, aby zwiększyć przepływ krwi i zmniejszyć dolegliwości bólowe. Blokada natomiast polega na miejscowym wprowadzeniu leku, którego zadaniem jest hamowanie aktywności układu współczulnego.

Dzięki trafnej diagnozie i szybkiemu wdrożeniu odpowiedniego leczenia choroby Sudecka może dojść do zatrzymania postępu choroby w okresie ostrym lub dystrofii albo nawet do pełnego ustąpienia objawów. Niestety schorzenie najczęściej rozpoznawane jest w późnym okresie dystrofii, a wtedy zmiany zniekształceniowe i zanik kości są zaawansowane, więc upośledzenie czynności kończyny jest nieodwracalne.

Czytaj również: Blokada kręgosłupa – co to jest, działanie, wskazania, przeciwwskazania i skutki uboczne

Zespół Sudecka – rehabilitacja

Bardzo często się zdarza, że w trakcie leczenia złamania kości lub innego typu urazu kończyny pojawia się zespół Sudecka. Dlatego konieczne jest wdrożenie w prowadzonej rehabilitacji również działań, których celem jest zahamowanie postępu choroby i przywrócenie sprawności chorego stawu. Rehabilitacja powinna obejmować szereg różnych zabiegów, często wykonywanych w jednym okresie czasu.

• W okresie ostrym zaleca się unieruchomienie chorego odcinka w celu wyeliminowania bodźców bólowych. Poza unieruchomieniem zaleca się fizykoterapię, która powinna obejmować: delikatne masaże (przez terapeutę lub w formie automasażu za pomocą miękkiej szczotki do włosów po natłuszczonej skórze), krioterapię chorego miejsca oraz kąpiele oziębiające symetrycznej, zdrowej kończyny. Absolutnie nie wykonuje się zabiegów ciepłoleczniczych, gdyż mogą spowodować większe przekrwienie i powstanie obrzęku.
• Przy wadliwym ułożeniu kończyny z przykurczami mięśniowymi i zniekształceniami trzeba zastosować aparaty korekcyjne dobrane indywidualnie do pacjenta.
• Kinesiotaping, czyli specjalne elastyczne plastry mające działanie sensoryczne z użyciem techniki limfatycznej, która pozwala na usprawnienie krążenia krwi i chłonki i zmniejsza zastoje tkankowe oraz istniejący stan zapalny.

Rzadko się zdarza, że konieczna jest operacyjna rekonstrukcja chorego stawu w celu zmniejszenia przykurczów mięśniowych powstałych na skutek zaburzeń krążenia w chorej kończynie oraz deformacji wskutek niewłaściwego lub zbyt ciasnego unieruchomienia kończyny po urazie.

Zespół Sudecka – ćwiczenia

Konieczne jest właściwe prowadzenie chorego w opatrunku gipsowym i związane z tym zasady unikania obrzęku, takie jak uniesienie kończyny w ciągu dnia na temblaku lub chuście, w nocy ułożenie na poduszce lub podwieszce oraz ćwiczenia nieosłoniętej gipsem części kończyny w celu pompowania krwi do miejsca urazu. W razie powstania obrzęku obowiązuje natychmiastowy kontakt z lekarzem prowadzącym oraz poszerzenie opatrunku gipsowego.

Niezmiernie ważna jest kinezyterapia chorej kończyny, która powinna obejmować: ostrożne ćwiczenia na zespół Sudecka (czynne lub bierne) oraz redresyjne chorego stawu w celu utrzymania ruchomości stawu oraz elastyczności i sprężystości tkanek miękkich.

Ważna jest terapia całej kończyny, więc jeśli zmiany chorobowe lokalizują się na stawie nadgarstkowym, to należy ćwiczyć również staw ramienny, łokciowy oraz stawy ręki. Warto stosować zmienne ułożenie chorej kończyny (wysokie – poziome – niskie), w celu usprawnienia w niej krążenia.

W okresie dystrofii należy podawać leki przeciwbólowe oraz przeciwzapalne za pomocą prądu stałego (np. jonoforeza nowokainowa lub wapniowa), wykonywać: zabiegi cieplne, ultradźwięki, pole magnetyczne, prądy TENS, diatermię krótkofalową oraz ciepłe kąpiele wirowe.

Konieczne są ćwiczenia: czynne w odciążeniu, czynne wolne, ostrożne ćwiczenia czynne z oporem (w zależności od możliwości pacjenta) oraz terapia zajęciowa w celu poprawy zdolności chwytnej ręki. W okresie zaniku należy dążyć do wzmocnienia siły mięśniowej chorego odcinka narządu ruchu, więc wprowadzamy ćwiczenia z obciążeniem oraz ćwiczenia oporowe.