Nadkrwistość – przyczyny, objawy i leczenie

Jak rozpoznać nadkrwistość?

Najczęściej nadkrwistość (policytemia) rozpoznawana jest na podstawie morfologii, czyli standardowego badania laboratoryjnego. Stwierdzana jest, kiedy ilość erytrocytów, określana zwykle skrótem RBC (z jęz. angielskiego reed blood cell) przekracza górną granicę normy o ponad 25% tj. około 5 milionów w mikrolitrze u kobiet i odpowiednio 6 milionów u mężczyzn.

Jednocześnie ze wzrostem ilości krwinek czerwonych, wzrasta także poziom hemoglobiny, czerwonego barwnika znajdującego się w erytrocytach.

Objawy nadkrwistości

U osób chorych przekracza zwykle 16 g/dl u kobiet i 18 g/dl u mężczyzn. Krążąca w naczyniach krew jest wtedy gęściejsza, co staje się przyczyną następujących dolegliwości i powikłań:

• pogarszają się warunki krążenia w naczyniach krwionośnych, zwłaszcza w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, co może prowadzić do zawrotów i bólu głowy;
• adekwatnie pogarsza się unaczynienie skóry, prowadząc do zmian troficznych lub charakterystycznego zasinienia lub zaczerwienienia skóry, zwłaszcza na twarzy;
• mogą pojawiać się szumy uszne;
• często rozwija się nadciśnienie tętnicze;
• może występować duszność podczas wysiłku i przewlekłe uczucie zmęczenia;
• czerwienicy może towarzyszyć świąd skóry nasilający się zwłaszcza po gorącej kąpieli;
• dochodzi do powiększenia narządów wewnętrznych – wątroby i śledziony;
• pogarsza się krążenie w obrębie gałki ocznej, może dochodzić do powstawania zmian zastoinowych w naczyniach żylnych lub nawet znacznego pogorszenia wzroku i ślepoty;
• wzrasta ryzyko zachorowania na dnę moczanową;
• czerwienica stanowi niezależny czynnik ryzyka powikłań zakrzepowych i zatorowości (w tym udaru niedokrwiennego mózgu, zawału serca, zatorowości płucnej).

Czytaj również: Niska hemoglobina – przyczyny

Przyczyny nadkrwistości

Wyróżnia się tak zwane pierwotne (prawdziwe) i wtórne stany nadkrwistości.

Nadkrwistość prawdziwa to przede wszystkim czerwienica prawdziwa i białaczka szpikowa.

Wśród przyczyn wtórnej czerwienicy wymienić należy choroby nerek, choroby płuc i choroby serca. Dochodzi w nich do niedotlenienia tkanek i reakcji organizmu w postaci nasilonej erytropoezy, czyli produkcji krwinek czerwonych. Jest to prawidłowy mechanizm kompensacyjny działający na zasadzie wyrównywania niedoboru tlenu przez zwiększenie liczby komórek, które odpowiadają za jego dostarczanie do tkanek. Najważniejszym hormonem stymulującym produkcję erytrocytów jest wytwarzana głównie w nerkach erytropoetyna.

Czerwienica wtórna pojawia się więc między innymi w przebiegu niewydolności i poważnych chorób nerek, także w nowotworach, torbielach czy stanach zapalnych nerek. Ponadto może stanowić konsekwencję niewydolności serca i krążenia, wad przeciekowych serca, schorzeń płuc i dróg oddechowych. Również przebywanie na znacznych wysokościach n.p.m. w terenach górskich czy przyjmowanie leków takich jak kortykosteroidy może prowadzić do czerwienicy wtórnej.

Przeczytaj też: Co oznacza wysoki poziom hemoglobiny?

Czerwienica prawdziwa

Jest to schorzenie w którym dochodzi do łagodnej przemiany nowotworowej komórek szpiku kostnego, odpowiadających za produkcję erytrocytów. Występuje nieco częściej u mężczyzn, zwykle dotyka osób po 55 roku życia.

Chorobę rozpoznaje się na podstawie oceny biopsji szpiku kostnego, w którym stwierdza się przerost, czyli hiperplazje komórek układu czerwonokrwinkowego, a rzadziej także układu białkokrwinkowego i komórek wytwarzających płytki krwi. Przyczyna choroby nie została do tej pory zidentyfikowana.

Nadkrwistość w białaczce

Ostra białaczka szpikowa lub rzadziej przewlekła białaczka szpikowa także może dotyczyć układu komórek krwiotwórczych i objawiać się nadkrwistością. Białaczkę układu czerwonokrwinkowego rozpoznaje się na podstawie badania szpiku kostnego, w którym stwierdza się ponad 50% erytroblastów, komórek prekursorowych dla erytrocytów.

Podobnie jak inne typy białaczek, należy do chorób o stosunkowo złym rokowaniu, a podstawową metodą leczenia są chemioterapia oraz przeszczep szpiku kostnego.

Czerwienica rzekoma

W rozpoznawaniu czerwienicy należy pamiętać o możliwości pomyłki diagnostycznej u pacjentów będących w stanie odwodnienia. Utrata wody z organizmu powoduje względny wzrost zawartości erytrocytów we krwi. Taki stan mogą wywołać np.

• wymioty,
• biegunka,
• przegrzanie organizmu,
• nadużywanie alkoholu,
• długotrwała gorączka.

Aby uniknąć fałszywego rozpoznania warto wykluczyć stan odwodnienia na podstawie badania hematokrytu, czyli procentowej zawartości składników morfotycznych i wody we krwi. Prawidłowo parametr ten wynosi 37–47% u kobiet i 42–52% u mężczyzn.

Metody leczenia czerwienicy

Jeśli sprowadzimy patogenezę czerwienicy do określenia „za gęsta krew” to jak łatwo się domyślić, leczenie ma na celu jej „rozrzedzenie”. I tak w terapii zastosowanie znajdują między innymi upusty krwi z jednoczesnym podawaniem płynów krwiozastępczych (np. sól fizjologiczna).

Ponadto stosuje się leki hamujące czynność krwiotwórczą szpiku kostnego, głównie hydroksymocznik, a także leki przeciwświądowe i przeciwkrzepliwe (np. kwas acetylosalicylowy). Powrót do parametrów prawidłowych następuje zwykle po 8–12 tygodniach terapii, ale choroba ma przebieg przewlekły i wymaga stałego leczenia podtrzymującego.

Niestety, istnieje pewne ryzyko transformacji czerwienicy w białaczkę. Nieleczona czerwienica doprowadza do powikłań zatorowo-zakrzepowych i ostatecznie do zgonu, średnio po około 10 latach od rozpoznania.