Posocznica – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest sepsa?

Żeby mówić o sepsie, najpierw trzeba wyjaśnić co kryje się za skrótem SIRS. SIRS, czyli zespół ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (ang. systemic inflammatory response syndrome) to zespół objawów, pojawiających się z powodu nadmiernej reakcji całego organizmu na jakiś czynnik. Do tych objawów zalicza się:

• zwiększoną lub zmniejszoną temperaturę ciała,
• przyspieszone tętno,
• przyspieszenie oddechu
• liczbę białych krwinek poza granicami norm laboratoryjnych.

Sepsato SIRS wywołany zakażeniem. Jest nadmierną, uogólnioną reakcją zapalną w odpowiedzi na same drobnoustroje lub substancje przez nie wydzielane, które znajdują się np. we krwi. Kiedyś funkcjonowała nazwa „posocznica” – obecnie jednak odchodzi się od niej.

Trzeba zaznaczyć, że sama obecność drobnoustrojów we krwi niekoniecznie prowadzi do sepsy i nawet nie jest warunkiem koniecznym do jej rozwoju. Bakteriemia, czyli obecność bakterii we krwi, jak i wiremia, czyli obecność zdolnych do rozmnażania się wirusów we krwi, są stanami powszechnie występującymi w zakażeniach, a nawet w stanach fizjologicznych, i najczęściej nie prowadzą do wymienionych objawów. Tak naprawdę bezpośrednią przyczyną sepsy jest stan zapalny będący próbą obrony organizmu przed intruzami.

Zobacz też: Niskie ciśnienie krwi – przyczyny, objawy, leczenie

Przebieg i objawy sepsy

Przebieg kliniczny sepsy jest niespecyficzny, u każdego inny, różnie nasilony i zmienny w czasie, dlatego na wczesnym etapie jest ona trudna do rozpoznania. Objawy, na podstawie których można rozpoznać SIRS (czyli sepsę) często są nierozpoznawane lub lekceważone. Brak reakcji powoduje postępowanie zakażenia – rozwija się wtedy ciężka sepsa. Tak naprawdę dopiero ten stan jest naprawdę groźny. Mówimy o nim, gdy pojawiają się objawy niewydolności minimum jednego układu – najczęściej pierwszym jest układ oddechowy (pojawia się uczucie duszności), następnie układ krążenia i układ moczowy.

Może dojść do rozwoju DIC (rozsiane krzepnięcie wewnątrznaczyniowe), kiedy powstają mikrozakrzepy w drobnych naczyniach narządów powodując ich niedotlenienie i upośledzając działanie. Wszystkie te objawy są częścią błędnego koła – uszkodzenie jednego narządu pociąga za sobą niewydolność kolejnego, co nasila zwrotnie dysfunkcję tego pierwszego. Jeśli nie zostanie podjęte skuteczne leczenie, rozwija się wstrząs septyczny i zespół niewydolności wielonarządowej (ang. MODS – multiple organ dysfunction syndrome).

Zarówno wstrząs jak i MODS są stanami, z którymi organizm nie jest w stanie sobie poradzić samodzielnie i nieleczone prowadzą do zgonu.

Objawy są różne:

• pierwsze często przypominają infekcję dróg oddechowych (ból gardła, ropna wydzielina, kaszel),
• mogą przypominać też objawy nieżytu żołądka,
• kiedy bakterie dostaną się do krwi pojawia się wysoka gorączka (powyżej 39^oC) nieustępująca po podaniu środków przeciwgorączkowych,
• ogólne osłabienie,
• przyspieszone tętno i płytki, szybki oddech.

Osoba taka jest rozpalona i zmęczona, obficie się poci, a u małych dzieci mogą się pojawić drgawki gorączkowe. Jest to pierwsza faza – SIRS.

Naglącym i niepokojącym objawem jest pojawienie się ciemnoczerwonej, drobnej wysypki, zwłaszcza na tułowiu i kończynach dolnych, która szybko się pojawia i nie blednie przy naciśnięciu – może świadczyć o DIC.

Również niepokojące są objawy mogące wskazywać na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. U dorosłych są to:

• nudności i wymioty,
• światłowstręt,
• sztywność karku (nie da się przycisnąć brody do klatki piersiowej) lub wygięcie głowy i tułowia do tyłu w łuk,
• senność,
• silne bóle głowy.

U małych dzieci może to być głośny, przeraźliwy krzyk lub „przelewanie się” w rękach oraz tętniące ciemiączko.

Wstrząs septyczny

W ciężkiej sepsie może również rozwinąć się wstrząs septyczny (przez rozszerzenie naczyń krwionośnych nie jest zachowany odpowiedni przepływ krwi przez narządy), który objawia się:

• suchą i ciepłą skórą,
• szybkim oddechem i tachykardią (czyli przyspieszoną akcją serca),
• niskim ciśnieniem krwi (mimo dużej pracy serca, tętno na tętnicy promieniowej, czyli przy nadgarstku, może być bardzo słabe lub wcale niewyczuwalne),
• nudnościami lub wymiotami,
• osłabieniem mięśni,
• dusznością,
• zaburzeniami świadomości (pod postacią senności lub nadmiernego pobudzenia, chory może nie wiedzieć gdzie się znajduje lub jak się nazywa, a nawet utracić przytomność),
• brakiem oddawania moczu (przez zatrzymanie pracy nerek z powodu niedokrwienia – zwykle to występuje później).

Każda osoba z symptomami wskazujące na SIRS, a szczególnie jeśli jest to osoba z grupy ryzyka, powinna znaleźć się w szpitalu. Zwłaszcza jeśli pojawi się duszność bądź wysypka.

Natomiast przy pojawieniu się któregokolwiek z objawów zapalenia opon lub wstrząsu, trzeba natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe.

Po wezwaniu pomocy można uspokoić chorego, postarać się ułożyć go w pozycji dla niego wygodnej i kontrolować jego stan. Najważniejsze jest oddychanie i układ krążenia – jeśli dojdzie do ich zatrzymania, trzeba rozpocząć reanimację (pośredni masaż serca i oddech zastępczy metodą usta-usta). Niestety, w tych przypadkach bez specjalistycznej pomocy i leków nie da się poprawić stanu chorego.

Leczenie sepsy i powikłań

Leczenie w ciężkiej sepsie jest niezbędnę. Najważniejsze jest usunięcie przyczyny zakażenia, jeśli jest to możliwe, i wprowadzenie leków przeciw drobnoustrojom (antybiotyków), jak najbardziej celowanych w określony patogen. Równolegle prowadzi się leczenie objawowe, czyli mające na celu poprawę lub zastąpienie funkcji zaatakowanych narządów.

Jeśli doszło do wstrząsu stosuje się leki nawadniające i obkurczające naczynia krwionośne i przez to podwyższające ciśnienie krwi. Często konieczne jest podłączenie takiego pacjenta do respiratora, założenie cewnika do pęcherza moczowego, a czasem nawet prowadzenie tymczasowej dializoterapii (w przypadku niewydolności nerek). Leczenie zwykle jest prowadzone na oddziałach intensywnej terapii i jest długotrwałe. Im wcześniej wprowadzone i im bardziej specyficzne wobec patogenu, tym skuteczniejsze i tym rokowanie jest lepsze.

Rokowanie i sytuacja epidemiologiczna

Bez wątpienia sepsa jest schorzeniem groźnym, i obarczonym dużą śmiertelnością. W Polsce dopiero od niedawna prowadzi się badania dotyczące stanów septycznych. Według nich (z 2005 roku), częstość występowania sepsy wynosiła 34%, ciężkiej sepsy 16%, a wstrząsu septycznego 6%. Jednak dotyczy to pacjentów szpitalnych, przebywających na oddziałach intensywnej terapii. Według szacunków Krajowego Rejestru Ciężkiej Sepsy, częstość występowania właśnie tego zespołu w populacji ogólnej wynosi 1 na 1000 osób, czyli 0,1%. Niemniej jednak, w przeciągu ostatnich lat zwiększa się. Przyczyn upatruje się między innymi w starzeniu się społeczeństwa, ogólnie osłabionej odporności ludzi i wzrastającej oporności na antybiotyki, zwłaszcza bakterii szpitalnych. To również prawdopodobnie ma związek z dużą śmiertelnością pacjentów z ciężką sepsą, która w Polsce wynosi około 50% i jest większa niż na Zachodzie. Zbyt częste i nie zawsze konieczne stosowanie antybiotyków powoduje powstawanie szczepów dużo bardziej opornych na leczenie niż kiedyś.

Profilaktyka sepsy

Nie ma stuprocentowego sposobu ochrony przed sepsą, ale znając mechanizm jej powstawania, można próbować zmniejszyć ryzyko zachorowania, przez:

• niezaniedbywanie utajonych ognisk zakażeń, typu zęby, migdałki, zatoki,
• niestosowanie antybiotyków na własną rękę i w zbyt dużych ilościach,
• zwiększenie ogólnej odporności – zdrowa dieta, sport, odpowiednia ilość snu, higiena – wszystkie te działania mają wpływ na system immunologiczny,
• szczepienia przeciw drobnoustrojom pozaszpitalnym najczęściej wywołującym sepsę (meningokoki, pneumokoki),
• ochronę osób najbardziej narażonych – dzieci i osób starszych.

Nie gwarantuje to bezwzględnej ochrony przed sepsą, ale z pewnością zwiększa szansę jej wyleczenia.