Dereń jadalny – właściwości zdrowotne, zastosowanie, uprawa

Dereń jadalny (Cornus mas) – charakterystyka i występowanie

Cornus mas L., czyli dereń jadalny, to roślina owocowa należąca do rodziny dereniowatych (łac. Cornaceae). Występuje naturalnie głównie w środkowej i południowo-wschodniej Europie oraz południowo-środkowej i zachodniej Azji. Istnieją różne odmiany derenia jadalnego, które dzieli się m.in. ze względu na czas wydawania owoców (odmiany wczesne i późne).

Roślina jest wysokim krzewem lub drzewem. Maksymalna wysokość jaką osiąga zwykle nie przekracza 7-9 metrów. Atrakcyjne, żółte kwiaty tego gatunku rozwijają się wcześniej niż liście i w głównej mierze determinują walory ozdobne derenia. Z uwagi na okazały wygląd i fakt, że dereń nie ma dużych wymagań dotyczących uprawy, często sadzony jest w przydomowych ogrodach (sadzonki derenia jadalnego dostępne są m.in. w centrach ogrodniczych).

Owoce Cornus mas mają owalny lub „gruszkowaty” kształt i kolor od czerwonego do fioletowego. To niewielkich rozmiarów pestkowce, których waga najczęściej mieści się w granicach 2-10 gramów. Posiadają słodko-kwaśny smak (określany często jako cierpki), przez co wykorzystuje się je w celach spożywczych, m.in. do przyrządzania takich przetworów, jak np. marmolady, dżemy, wina czy nalewki (popularna dereniówka).

Owoce derenia jadalnego – co zawierają?

Przyjrzyjmy się zatem, co cennego w sobie skrywają i jakie właściwości lecznicze posiadają owoce derenia jadalnego. Przede wszystkim stanowią bogate źródło antyoksydantów , w tym związków polifenolowych , takich jak np. flawonoidy, garbniki, kwasy fenolowe, kwasy organiczne, terpeny. Ilość tych składników zależy od genotypu rośliny, uprawy, warunków wzrostu i stopnia dojrzałości surowca w momencie jego pozyskiwania.

Za charakterystyczną, intensywną barwę owoców derenia odpowiadają antocyjany, które jako silne przeciwutleniacze, również w dużej mierze determinują właściwości surowca. Ich zawartość w pestkowcu derenia waha się (im ciemniejsze owoce, tym zawartość antocyjanów jest wyższa).

Owoce Cornus mas są też źródłem pektyn, związków mineralnych (m.in. żelazo, potas, magnez, wapń) i witaminy C. Jak podają badania, zawartość kwasu askorbinowego w pestkowcu derenia jadalnego, różni się w zależności od odmiany gatunku (najczęściej jego ilość mieści się w przedziale od 50 do 100 mg/100g).

Właściwości lecznicze owoców derenia jadalnego

Biorąc pod uwagę niezwykle bogaty skład owoców derenia, od dawna podkreśla się jak cennym są surowcem w kontekście zdrowia. Wskazują na to także niektóre z badań. Wśród najważniejszych właściwości leczniczych surowca wymieniane są:

• działanie przeciwzapalne;
• działanie ściągające i zapierające;
• działanie antyseptyczne;
• działanie moczopędne;
• działanie wzmacniające odporność organizmu.

Tradycyjne wskazania do stosowania owoców derenia obejmują m.in. takie dolegliwości jak anemia, nasilone krwawienia miesiączkowe, biegunki, zaburzenia przemiany materii, dolegliwości żołądkowe, łagodne stany zapalne dolnych dróg moczowych oraz infekcje sezonowe, jak np. przeziębienie.

W medycynie ludowej owoce derenia w postaci nalewki zalecano także w leczeniu grypy, anginy, malarii oraz szkorbutu. Z kolei odwary posiadały zastosowanie jako remedium na biegunki. Co ciekawe, gałązki derenia wykorzystywano jako „szczoteczkę” do czyszczenia zębów.

Jak stosować owoce derenia?

Dojrzałe owoce derenia świetnie nadają się do sporządzania rozmaitych przetworów domowych. Najczęściej wytwarza się z nich (późnym latem lub wczesną jesienią) soki, nalewki, oraz konfitury, które doskonale wzbogacają smak dań słodkich, jak i wytrawnych. Jednym ze sposobów na wykorzystanie owoców derenia jest ponadto ich suszenie i zaparzanie w formie „herbatek” do picia, np. podczas przeziębienia.

Wprawdzie można także spożywać owoce derenia jadalnego na surowo, najczęściej jednak podaje się, że warto je uprzednio przemrozić, co wpływa na poprawę walorów smakowych i zmniejszenie goryczy (w tym miejscu należy także podkreślić, że nie wszystkie gatunki derenia produkują jadalne owoce).

Dereń właściwy – kiedy zbierać owoce?

W przypadku derenia jadalnego owoce dojrzewają dość szybko, bo już w lipcu (roślina kwitnie wczesną wiosną). Ich zbiory można jednak prowadzić aż do października. W niektórych źródłach można spotkać się z informacją, że wręcz wskazane jest odczekanie ze zbieraniem pestkowców derenia do momentu pojawienia się pierwszych, mroźniejszych nocy, dzięki czemu stają się smaczniejsze.