Nagła śmierć sercowa (zgon sercowy) – jakie są przyczyny i czy można jej zapobiec?

Nagły zgon sercowy – co to jest?

Nagła śmierć sercowa (ang. sudden cardiac death, SCD, NZS) rozpoznawana jest wtedy, kiedy przyczyną są zaburzenia pracy serca. Stwierdzić ją można zarówno u osób, które wcześniej miały rozpoznaną konkretną chorobę serca, jak i tych, u których istniało utajone schorzenie kardiologiczne. Według pełnej definicji, śmierć nagła rozpoznawana jest wtedy, kiedy dochodzi do niej w ciągu 60 minut od wystąpienia objawów zaburzeń czynności serca i kiedy zgon poprzedziła nagła utrata przytomności. Aż 88 proc. wszystkich nagłych zgonów to zgony z przyczyn sercowych.

Nagły zgon z przyczyn kardiologicznych jest zjawiskiem częstym, jeżeli określa się je względem wielkości populacji. Szacuje się, że rocznie w Europie i Stanach Zjednoczonych dochodzi do prawie miliona takich przypadków. Przede wszystkim zgon sercowy odnotowuje się u osób z przedziału wiekowego 45–75 lat, częściej stwierdzany jest on u mężczyzn. Zdarza się jednak i tak, że nagle umiera młody człowiek, np. sportowiec. W przypadku młodych pacjentów, u których śmierć wystąpiła nagle, istnieje duże prawdopodobieństwo, że była to właśnie nagła śmierć sercowa. Niestety, często są to osoby, u których nigdy wcześniej nie występowały problemy zdrowotne.

Warto zaznaczyć, że jest to naturalna śmierć spowodowana przyczynami sercowymi, choć termin „naturalna” może tym bardziej dziwić, że jej ofiarami są także osoby młode. Objawami śmierci sercowej jest przede wszystkim nagła utrata świadomości i wspomniany już wyżej zgon w ciągu jednej godziny od wystąpienia objawów.

Nagła śmierć sercowa – jaki jest mechanizm?

Do nagłej śmierci sercowej dochodzi wtedy, kiedy u chorego wystąpi nieprawidłowa czynność elektryczna serca. Sprzyjać jej może wiele różnych patologii dotyczących mięśnia sercowego, np. niedokrwienie, kwasica, wahania hormonalne, niedotlenienie, zaburzenia elektrolitowe.

Najczęściej przyczyną śmierci jest arytmia, którą może wywołać m.in. zawał serca, zaburzenia hemodynamiczne i elektrolitowe, niedotlenienie, emocje, wysiłek fizyczny, niestabilność blaszki miażdżycowej czy też skurcz przynajmniej jednego naczynia wieńcowego.

Najczęstszym rodzajem arytmii odpowiadającym za nagły zgon jest migotanie komór, poza tym nagły zgon może być skutkiem tego, że u pacjenta rozwinie się asystolia, częstoskurcz komorowy bez tętna czy bradyarytmia. Nagła śmierć sercowa może być również skutkiem wystąpienia tamponady serca (która może się rozwijać wtedy, kiedy u chorego pojawi się zawał serca). Oprócz tego do nagłego zgonu doprowadzić może zatorowość płucna czy pęknięcie tętniaka (np. aorty).

Przyczyny nagłej śmierci sercowej

Zdecydowanie najczęstszą przyczyną nagłego zgonu sercowego jest choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa). Poza nią wymienia się szereg innych schorzeń, które również mogą prowadzić np. do tego, że wystąpi śmierć we śnie. Przyczyny takiego problemu to schorzenia takie jak:

• kardiomiopatie (np. rozstrzeniowa, przerostowa czy arytmogenna prawej komory),
• choroby genetyczny (m.in. zespół Brugadów, zespół wydłużonego odstępu QT),
• zespół WPW (Wolffa-Parkinsona-White’a),
• wady zastawkowe (np. zwężenie zastawki aortalnej),
• tetralogia Fallota,
• zaburzenia rytmu serca, bloki serca (np. blok przedsionkowo-komorowy),
• niewydolność krążenia (do nagłej śmierci sercowej szczególnie przyczyniać się może niewydolność serca w III i IV klasie NYHA z towarzyszącą niską frakcją wyrzutową serca).

Nagły zgon sercowy – czynniki ryzyka

Głównym czynnikiem ryzyka nagłego zgonu sercowego jest chorowanie na którąś z wymienionych jednostek. Poza nimi udało się jednak wyodrębnić pewne czynniki, które również zwiększają ryzyko wystąpienia nagłej śmierci. Za podstawowy z nich uznawany jest wiek: im człowiek jest starszy, tym ryzyko nagłej śmierci sercowej wzrasta. Za inne uznaje się złą tolerancję wysiłku, palenie papierosów, nadmierną masę ciała (zarówno nadwagę, jak i otyłość) oraz hipercholesterolemię, nadciśnienie tętnicze i przerost lewej komory serca.

Do czynników zagrożenia nagłym zgonem sercowym zaliczamy czynniki ryzyka głównej przyczyny NZS, którą jest choroba wieńcowa. Należą do nich:

• wiek,
• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• hipercholesterolemia,
• podwyższony BMI,
• obniżona tolerancja wysiłku i nikotynizm.

Należy jednak pamiętać, że sudden cardiac death występuje również w populacji bardzo młodych ludzi (choć występuje około 100 razy rzadziej niż w populacji powyżej 35. roku życia), dlatego tak ważne jest rozpoznawanie w tej grupie przedwczesnej choroby wieńcowej i anomalii tętnic wieńcowych.

Nagły zgon sercowy – zapobieganie

Możliwość wystąpienia nagłej śmierci sercowej z pewnością może budzić lęk i sprawiać, że pacjenci dotknięci którąś z wymienionych wcześniej chorób serca poszukują sposobów zmniejszenia jej ryzyka. Zapobieganie nagłemu zgonowi sercowemu oznacza przede wszystkim przestrzeganie ogólnych prozdrowotnych zaleceń lekarskich.

Należy prowadzić:

• profilaktykę pierwotną (mającą na celu niedopuszczenie do wystąpienia SCD), na którą składają się zachowania prozdrowotne, w tym odpowiednia dieta, niestosowanie używek, badania okresowe oraz farmakoterapia;
• profilaktykę wtórną, którą ma na celu niedopuszczenie do kolejnego epizodu nagłego zgonu sercowego.

Ważne jest także właściwe prowadzenie leczenia farmakologicznego schorzeń serca, którymi pacjent jest obciążony. Za leki, które zmniejszają ryzyko nagłej śmierci sercowej, uznaje się beta-blokery, statyny, inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI) oraz antagonistów aldosteronu. U chorych, u których istnieją ku temu wskazania, w prewencji nagłej śmierci sercowej uzasadnione może być wszczepienie im kardiowertera-defibrylatora (ICD).

Nagłe zatrzymanie krążenia – co robić?

W razie wystąpienia objawów sugerujących zatrzymanie krążenia konieczne jest natychmiastowe rozpoczęcie u chorego resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Prowadzona ona może być przez świadka wypadku samodzielnie (mowa tutaj np. o masażu serca), wykorzystane do niej mogą być również (o ile takowe są dostępne) specjalistyczne urządzenia, takie jak defibrylator (AED).

Równocześnie z podjęciem resuscytacji konieczne jest wezwanie kwalifikowanej pomocy. Osoba postronna, która bierze na siebie odpowiedzialność za ratowanie życia poszkodowanego, powinna wskazać konkretnie na innego świadka i nakazać mu wezwanie zespołu ratowniczego. Masażu serca nie wolno przerywać.

Nagła śmierć sercowa – wypowiedź eksperta