Bradyarytmia – przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest bradyarytmia?

Bradyarytmia to zaburzenie pracy serca, którego efektem jest powstanie wolnego i nieregularnego rytmu serca. Jest to stan, w którym tętno i częstość akcji serca spada poniżej 60 uderzeń na minutę (stwierdzana jest bradykardia).

Zarówno tachyarytmie, jak i bradyarytmie mogą wywołać nagłe zmniejszenie rzutu serca i skutkować ograniczeniem ilości krwi wyrzucanej na obwód z mięśnia serca. Takie zaburzenie hemodynamiczne, jeżeli jest objawowe, może być wskazaniem do hospitalizacji. Bradyarytmia serca występuje bez względu na wiek – zarówno u osób starszych, jak i u dzieci.

Najważniejszą cechą tego zjawiska jest niskie tętno, czyli puls. Jest to wyczuwalny ruch naczyń tętniczych, zależny od czynności serca, ale też od elastyczności naczyń. Wolne tętno najczęściej jest wyrazem obniżenia pierwszej składowej, czyli niskiej czynności serca. Zdarza się jednak, że u przyczyny niskiego tętna leżą choroby tętnic.

Wolne tętno najczęściej związane jest ze zwolnioną czynnością serca, czyli bradykardią. Prawidłowy puls dorosłego człowieka mieści się w granicach 60–100/min. O bradykardii mówimy wówczas, gdy liczba uderzeń serca na minutę jest niższa niż 60 u dorosłego człowieka (u dzieci normy są zależne od wieku, im młodsze dziecko, tym wyższa czynność serca).

Bradykardia może być fizjologiczna – czynność serca w naturalny sposób jest obniżona podczas snu. Dodatkowo fizjologicznie niski puls mają dobrze wytrenowani sportowcy. Przejściowa bradykardia może być efektem pobudzenia nerwu błędnego, np. w trakcie kaszlu, oddawania moczu lub stolca.

Bradyarytmia i zaburzenia rytmu serca

Bradyarytmia występuje pod postacią bradykardii, ale także jest wynikiem problemów w układzie bodźco-przewodzącym serca, kiedy to do serca nie dociera prawidłowy impuls elektryczny z węzła zatokowego. Wtedy też mogą wypadać poszczególne skurcze.

Tak więc niskie tętno i nieprawidłowa praca serca mogą być wynikiem zaburzeń automatyzmu i przewodzenia – impulsy elektryczne nie przechodzą w sposób prawidłowy przez mięsień serca. Przyczyny tego zjawiska można podzielić zgodnie z lokalizacją występowania dysfunkcji: bradykardia zatokowa – związana z dysfunkcją węzła zatokowego, bloki zatokowo-przedsionkowe, bloki przedsionkowo-komorowe, bloki śródkomorowe.

Bywa, że opisywane dolegliwości są następstwem zaburzeń hormonalnych. Najczęściej występują w chorobach gruczołu tarczowego. Zarówno w nadczynności jak i niedoczynności tarczycy obserwuje się zmianę rytmu serca. W przypadku hipertyreozy jest to szybka praca serca, przy niedobrze hormonów tarczycy – bradykardia zatokowa i zaburzenia przewodzenia.

Bradyarytmia – jakie są przyczyny?

Bradyarytmie mogą pojawić się np. po przebytym zawale mięśnia sercowego. Bradyarytmia u dziecka może być związana z wrodzoną wadą serca lub może być arytmią uwarunkowaną genetycznie. Zdarza się także, że opisywane dolegliwości pojawiają się jako powikłanie po operacjach kardiochirurgicznych. Inne przyczyny to:

• działanie niepożądane niektórych leków, np. beta-blokerów, glikozydów;
• nadmiar lub niedobory elektrolitów – hiperkaliemia (nadmierne stężenie potasu) lub hipokaliemia (niedobór potasu), hiperkalcemia (nadmierne stężenie wapnia) lub hipokalcemia (niedobór wapnia), a także hipomagnezemia;
• hipotermia;
• hipoglikemia (niski poziom cukru);
• obturacyjny bezdech senny i inne przyczyny prowadzące do niedotlenienia;
• nikotynizm;
• wzmożone ciśnienie śródczaszkowe (bradykardia jest elementem tzw. triady Cushinga);
• jadłowstręt psychiczny.

Tętno, które wyczuwamy jako wolne, nie zawsze jest objawem bradyarytmii. Tętno nie zawsze musi być bowiem zgodne z akcją serca (jak już wspomniano wyżej, może wynikać z nieprawidłowej elastyczności naczyń). Przyczyną może być np. choroba tętnic, która powodująca źle wyczuwalne tętno – w tym miażdżyca.

Bradyarytmia – objawy

Jakie mogą być objawy bradyarytmii? Zwolniona czynność serca może nie dawać żadnych objawów, ale może też dawać dolegliwości związane z niedostatecznym utlenowaniem mózgu, takie jak:

• osłabienie, uczucie ciągłego zmęczenia,
• zawroty głowy,
• uczucie mroczków przed oczami,
• zaburzenia równowagi,
• gorsza tolerancja wysiłku,
• bóle w klatce piersiowej,
• napady MAS (zespół Morgagniego-Adamsa-Stokesa) – utrata przytomności, zaburzenia oddychania, drgawki (w skrajnym przypadku może dojść do zgonu).

U noworodków i niemowląt wolna czynność serca może objawiać się niechęcią do jedzenia, zaburzeniami snu, wzmożoną męczliwością, sennością, bladością lub sinicą. Należy zaznaczyć, że fizjologiczna bradykardia nie daje takich objawów. Niepokojących objawów zwykle nie daje także przejściowa, krótkotrwała bradykardia.

Bradyarytmia – leczenie wolnej czynności serca

Pacjent ze stwierdzoną zwolnioną czynnością serca wymaga dalszej diagnostyki. Podstawą jest dobrze zebrany wywiad (badanie podmiotowe) uwzględniający też wywiad rodzinny oraz dokładne badanie przedmiotowe uzupełnione o badania dodatkowe.

W toku diagnostyki należy wyjaśnić, czy niskie tętno na pewno wynika z istnienia bradyarytmii. Konieczne jest wykonanie badania EKG oraz Holter-EKG (24-godzinne monitorowanie czynności serca), zalecane jest też wykonanie badań laboratoryjnych (w tym oznaczenia stężenia jonów) i ECHO serca.

W toku diagnostyki wykonywana bywa także próba wysiłkowa. Rzadziej wykonywana bywa próba atropinowa (po podaniu atropiny uzyskuje się przyspieszenie czynności serca).

W miarę możliwości, prowadzi się postępowanie przyczynowe, np. leczenie niedoczynności tarczycy, wyrównanie stężenia potasu, zmniejszenie dawek leków prowadzących do bradyarytmii.

Jeżeli przyczyną wolnego bicia serca jest bradyarytmia, do rozważenia pozostaje: obserwacja (w przypadku bradyarytmii bezobjawowych), farmakoterapia (np. orcyprenaliną, teofiliną, salbutamolem), wszczepienie układu stymulującego. Postępowanie zależy od rodzaju bradyarytmii oraz, przede wszystkim, od tego, czy jest ona objawowa, czy też nie.

W doraźnym, ostrym leczeniu bradyarytmii, która zagraża asystolią (czyli zatrzymaniem akcji serca), stosowana jest atropina, rzadziej izoprenalina.

Jeżeli bradyarytmia wywołuje niepokojące objawy, zalecane jest wszczepienie rozrusznika serca, który kontroluje i stymuluje czynność serca, zapewniając mu prawidłowy rytm. Rozrusznik serca bywa wszczepiany w każdej grupie wiekowej, także u noworodków.

Bibliografia:

1. Zaburzenia automatyzmu i przewodzenia [w:] Choroby wewnętrzne, pod red. A. Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2010, str. 246–253.
2. Bieganowska K.: Podstawy diagnostyki i leczenia wybranych zaburzeń rytmu serca i przewodzenia [w:] Wybrane zagadnienia z pediatrii, pod red. J. Pietrzyka. Tom IV. Choroby układu wydzielania wewnętrznego. Choroby i wady serca. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005, str. 543–585.
3. Bieganowska K.: Bradykardia w wieku dziecięcym [w:] https://podyplomie.pl/pediatria/25187,bradykardia-w-wieku-dzieciecym.