Jądra – budowa, funkcje, choroby jąder

Budowa jąder

Jądra (łac. testis, orchis) to męskie odpowiedniki żeńskich gruczołów płciowych, czyli jajników. Te dwa gruczoły znajdują się na zewnątrz jamy brzusznej, w worku mosznowym, czyli pofałdowanym worku skórnym. Już sam worek ma skomplikowaną budowę, dzięki której jądra pozostają bezpieczne mimo przebywania na zewnątrz ciała. Precyzując, moszna składa się z:

• mięśni gładkich, które cechują się dużą kurczliwością;
• włókien kolagenowych;
• przestrzeni z płynem;
• osłonki jądra;
• błony białawej;
• tkanki łącznej z naczyniami krwionośnymi.

Dzięki tej złożonej budowie możliwe jest zachodzenie zjawiska, które doskonale zna każdy mężczyzna: w wysokiej temperaturze moszna wydłuża się, a jądra swobodnie zwisają, w niskiej natomiast worek mosznowy kurczy się, „przyciągając” jądra do ciała. Takie zmiany zapewniają jądrom optymalną temperaturę, tj. o 3-5 stopni Celsjusza niższą od temperatury ciała.

To też może Cię zainteresować: Napletek – budowa, funkcje, choroby

Jądra mają owalny kształt. Przeciętna długość każdego z nich to 4-5 centymetrów, szerokość: 2,5-3,5 cm, waga wynosi od 11 do 17 g (waga z najądrzem to 20-30g) a średnia objętość to 18 cm sześciennych. Lewe jądro jest zazwyczaj nieco większe niż prawe.

Jądra składają się z około 200 struktur zwanych płacikami. Każdy płacik jest zbudowany z 1-4 kanalików nasiennych, które znajdują się w zrębie, składającym się z tkanki łącznej i miąższu. To właśnie w wyściełanych nabłonkiem plemnikotwórczym kanalikach nasiennych zachodzi proces powstawania plemników.

Kanaliki plemnikotwórcze przechodzą w kanaliki proste, przewodziki sieci jądra i przewodziki odprowadzające jądra, które z kolei wchodzą do najądrza. To narząd, w którym magazynowane są plemniki. Z najądrza wychodzi nasieniowód, który uchodzi do cewki moczowej.

Czytaj również: Skład męskiej spermy

Funkcje jąder

Dwie główne funkcje jąder to spermatogeneza, czyli produkowanie plemników, oraz wydzielanie męskich hormonów płciowych – androgenów. Jednym z najważniejszych androgenów jest testosteron, który ma ogromny wpływ na występowanie i nasilenie męskich cech fizycznych – takich jak barwa i wysokość głosu, budowa ciała, owłosienie czy masa mięśni.

Czytaj również: Wierzchniactwo – co to jest, przyczyny, objawy, leczenie

Choroby jąder

Męskie gruczoły jądrowe są niestety bardzo wrażliwe na urazy, ponadto w ich obrębie często diagnozuje się stany zapalne, torbiele, wodniaki, a także nowotwory. Warto znać objawy tych chorób, aby w razie potrzeby móc zareagować odpowiednio szybko. Nieleczone choroby jąder mogą prowadzić do bezpłodności, a nawet do śmierci mężczyzny.

Żylaki powrózka nasiennego

Powrózki nasienne to twory wychodzące i wchodzące do moszny, które biegną w kanale pachwinowym. Składają się one z nasieniowodu i jego naczyń, tętnicy i żyły mięśnia dźwigacza jądra, tętnicy jądrowej, a także z żył odprowadzających krew z jądra. Kiedy zastawki żylne wymienionych naczyń nie działają prawidłowo, dochodzi do zatrzymania krwi i rozdęcia się żył – mówi się wtedy o żylakach powrózka nasiennego.

Żylaki powrózka nasiennego (varicocele) są najczęstszą przyczyną męskiej niepłodności. Częstotliwość ich występowania w męskiej populacji szacuje się na 11,7%. Ciekawostką jest fakt, że czynnikiem, który zdaje się chronić przez tego typu dolegliwością, jest otyłość. Przypuszcza się, że powodem jest utrudnienie wstecznego przepływu krwi przez obecność zaotrzewnowego tłuszczu.

Objawy żylaków powrózka nie są specjalnie uciążliwe – pacjenci zauważają jedynie, że jądra/jądro są cięższe, czasami może też wystąpić ból w pachwinie. Nie występuje natomiast ból moszny, jądra nie prezentują również żadnych cech zapalenia.

Rozpoznanie uzyskuje się podczas badania fizykalnego – żylaki są zazwyczaj widoczne przez skórę moszny. Uzyskanie szczegółowego obrazu zmian możliwe jest dzięki badaniu USG.

Leczenie żylaków odbywa się drogą chirurgiczną, przy czym najczęściej przeprowadzany jest zabieg przy użyciu laparoskopu.

Wodniak jądra

Wodniak jądra (hydrocele testis) to nagromadzenie się płynu surowiczego między osłonkami jądra. Dolegliwość ta, podobnie jak żylaki powrózka nasiennego, nie wiąże się z występowaniem uciążliwych dolegliwości. Jedyną nieprawidłowością, jaką zauważają pacjenci, jest powiększenie się worka mosznowego.

Wodniak jądra może występować u niemowląt, starszych dzieci, u młodych mężczyzn i tych w późnym wieku.

Diagnostyka tego zaburzenia nie jest skomplikowana – wystarczy przeprowadzić badanie USG. O charakterze zmiany sporo może powiedzieć również diafanoskopia, czyli prześwietlenie worka mosznowego promieniowaniem podczerwonym.

Wodniak jądra może się wchłonąć, aczkolwiek zazwyczaj dotyczy to dolegliwości wrodzonej. W przypadku wodniaka nabytego najczęściej przeprowadza się zabieg chirurgiczny. Jest to wskazane zwłaszcza u młodych mężczyzn – wodniak powoduje bowiem zmniejszenie liczby plemników oraz ograniczenie ich ruchliwości.

Czytaj również: Wodniak jądra – przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie najądrza

Zapalenie najądrza najczęściej współwystępuje z zapaleniem jądra. To ostry stan zapalny, do którego zazwyczaj dochodzi w konsekwencji infekcji układu moczowego lub, u mężczyzn do 35. roku życia, na skutek przeniesienia szkodliwych mikroorganizmów drogą płciową. Mikroorganizmy te to najczęściej chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae, rzadziej bakterie Gram-ujemne (np. pałeczka okrężnicy).

Zapalenie najądrza i jądra najczęściej ma charakter jednostronny. Jego objawy to:

• silny ból jąder lub jądra;
• obrzęk jądra;
• gorączka;
• dreszcze;
• uczucie ogólnego „rozbicia”;
• częstomocz;
• pieczenie przy oddawaniu moczu;
• bóle krocza;
• bóle okolic odbytu;
• ból w czasie ejakulacji.

Wymienionym objawom może towarzyszyć ropomocz lub krwiomocz.

Zapalenie najądrza i jądra leczy się antybiotykami. Bardzo ważne jest, aby mężczyzna jak najszybciej zaczął je przyjmować, ponieważ powikłaniem stanu zapalnego może być powstanie ropnia. Pojawienie się ropnia oznacza już natomiast konieczność przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego.

Zapalenie jądra

Izolowane zapalenie jądra (występujące bez zapalenia najądrza) występuje bardzo rzadko i związane jest zazwyczaj z infekcjami wirusowymi szerzącymi się drogą krwionośną.

Ostre zapalenie jądra wywołuje objawy takie jak:

• silny ból jądra;
• zaczerwienienie skóry moszny;
• napięcie skóry moszny.

W przypadku zapalenia jądra również stosuje się antybiotykoterapię.

Skręt jądra (skręt szypuły jądra)

Skręt jądra, a dokładnie skręt szypuły jądra, to obrót jądra wokół długiej osi powrózka nasiennego, zazwyczaj w kierunku do wewnątrz. Najczęściej dochodzi do niego u chłopców i mężczyzn między 15. a 20. rokiem życia, choć może wystąpić w każdym wieku. Skręt jądra zazwyczaj dotyczy jądra lewego, ponieważ lewy powrózek nasienny jest dłuższy.

Objawy skrętu szypuły jądra to:

• nagły, jednostronny, silny ból moszny lub jądra; ból ma charakter stały, nie jest związany z pozycją ciała;
• powiększenie, obrzęk i przekrwienie moszny;
• zmiana pozycji jądra (jądro może być uniesione, a nawet ustawione poprzecznie).

Należy zauważyć, że wśród objawów skrętu jądra nie ma gorączki, nudności i wymiotów.

Objawy skrętu jądra są podobne do symptomów stanu zapalnego tej okolicy, dlatego w diagnostyce wykorzystuje się objaw Prehna: uniesienie jądra zmniejsza ból w przypadku zapalenia najądrza, zwiększa natomiast w przypadku skrętu.

Leczenie skrętu jądra polega na przeprowadzeniu zabiegu operacyjnego, w czasie którego odsłania się gruczoł, odkręca się go i mocuje do osłonek. Operacja powinna zostać przeprowadzona w trybie pilnym – z każdą godziną rośnie prawdopodobieństwo, że jądro będzie trzeba usunąć. Już po 6 godzinach od wystąpienia pierwszych objawów szanse na to, że gruczoł zostanie uratowany, są niemal zerowe.

Czytaj również: Skręt jądra – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania skręcenia jądra

Skręt przyczepka jądra lub najądrza

Skręt przyczepka jądra lub najądrza wywołuje ból o mniejszym nasileniu. Inna jest również lokalizacja bólu – dolegliwość jest najbardziej odczuwana w górnej części moszny.

Typowy dla tego zaburzenia symptom to pojawienie się tzw. „niebieskiej plamki”, która ma związek z martwicą przyczepka. Plamka ta jest widoczna na mosznie – przypomina małe zasinienie.

Badaniem, które pozwala potwierdzić wstępną diagnozę, jest ultrasonogram. Leczenie polega na przeprowadzeniu zabiegu chirurgicznego.

Rak jądra

Guzy jąder zazwyczaj są nowotworami złośliwymi. Stanowią one 1% wszystkich tego typu zmian u mężczyzn. Do zachorowania najczęściej dochodzi między 25. a 35. rokiem życia.

Nowotwory jąder najczęściej wywodzą się z nabłonka rozrodczego (do tej grupy należy aż 97% guzów). Tylko 1% tego typu zmian wywodzi się ze sznurów płciowych, 2% to guzy przerzutowe.

Do grupy guzów zarodkowych (z nabłonka rozrodczego) należą m.in.:

• nasieniaki;
• rak zarodkowy;
• płodziak;
• nabłoniak kosmówkowy;
• potworniak;
• guzy mieszane.

Do guzów wywodzących się ze sznurów płciowych należą natomiast guz z komórek Sertolego oraz guz z komórek Leydiga.

Złośliwy nowotwór tej okolicy zazwyczaj wywołuje tylko jeden objaw i jest nim niebolesne powiększenie jądra. Jedynie u 10-20% pacjentów symptomem nowotworu jest również ból. Niektórzy pacjenci zauważają, że zmienione jądro wydaje się ciążyć.

Nowotwór jądra diagnozuje się dzięki badaniu ultrasonograficznemu. Pozwala ono rozpoznać złośliwe zmiany u niemal 100% chorych. Leczenie opiera się na wycięciu zmienionego jądra oraz – jeśli zachodzi taka potrzeba – usunięciu węzłów chłonnych. U wielu chorych ważną część leczenia stanowi również chemioterapia lub radioterapia.

Warto dodać, że obecnie ponad 90% chorych na złośliwy nowotwór jądra dochodzi do zdrowia – rokowania są zatem bardzo optymistyczne.

Czytaj również: Co oznacza guzek na jądrze, zgrubienie na jądrze i twarde jądro?

Torbiel najądrza

Torbiele najądrza to zmiany łagodne, które powstają, jak sama nazwa wskazuje, w okolicy najądrza. Torbiel powstaje z kanalików nasiennych i wypełniona jest gęstym, mętnym płynem, w którego składzie znajdują się plemniki oraz wydzieliny najądrza. Ryzyko powstania torbieli na jądrze zwiększa się w dojrzałym wieku i po urazach tej okolicy, dodatkowo choroba częściej diagnozowana jest u pacjentów, u których w przeszłości wystąpił stan zapalny jądra i najądrza.

Torbiel na jądrze zazwyczaj wyczuwana jest jako niebolesne zgrubienie. Tylko w nielicznych przypadkach, gdy torbiele osiągają spore rozmiary, mogą być przyczyną bólu. Inne możliwe, choć rzadko występujące symptomy to obrzęk i zaczerwienienie.

Leczenie torbieli polega na jej operacyjnym usunięciu. Zdarza się jednak, że w przypadku niewielkich zmian lekarz decyduje o postępowaniu wyczekującym – torbiel może się bowiem wchłonąć samoistnie.

Czytaj również: Skręt jajnika – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Ból i powiększenie jądra – do jakiego lekarza się udać?

Wielu pacjentów nie ma pewności, do którego specjalisty udać się w przypadku niepokojących objawów ze strony układu płciowego. Warto zatem wyjaśnić, że lekarz, który zajmuje się chorobami jąder, to urolog – i to do niego należy się zgłosić. Jeśli jednak wizyta ma być finansowana w ramach NFZ, uprzednio należy odwiedzić internistę i uzyskać skierowanie.

W przypadku skrętu jądra, tj. przy realnym i nagłym zagrożeniu zdrowia pacjenta, wskazana jest pilna konsultacja lekarska. Innymi słowy, jeśli ból jąder pojawił się nagle i jest bardzo silny, należy skierować się na szpitalny oddział ratunkowy.

Choroby jąder: jak ich unikać?

Zdecydowanej większości chorób jąder nie sposób zapobiec. Warto jednak pamiętać, że im szybciej zostanie podjęte leczenie, tym lepiej dla pacjenta – ma to znaczenie przede wszystkim w przypadku nowotworów złośliwych, skrętów jąder oraz przy zapaleniu najądrza.

Ponadto niezwykle ważne jest regularne samobadanie. Należy przeprowadzać je raz na miesiąc, najpierw przetaczając każde jądro między palcami, a następnie delikatnie je uciskając. Jakakolwiek nierówność, zgrubienie czy zmiana rozmiaru powinna zostać skonsultowana z lekarzem.

Czytaj również: Badanie jąder – kiedy i jak badać, przez lekarza i samobadanie

Jądra – wypowiedź endokrynologa