Dlaczego niedoczynność tarczycy powoduje nadwagę? Jak uniknąć nadmiaru kilogramów?

Dlaczego niedoczynność tarczycy powoduje wzrost masy ciała?

Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) to stan, w którym organizm nie produkuje wystarczającej ilości hormonów. Te wytwarzane w gruczole tarczycowym odpowiedzialne są między innymi za prawidłowy przebieg procesów przemiany materii. Gdy tarczyca produkuje zbyt mało hormonów, dochodzi do spowolnienia metabolizmu. To z kolei zwiększa ryzyko wzrostu masy ciała i nadwagi.

Dodatkowo w tkance podskórnej, mięśniach i w innych komórkach organizmu zaczynają odkładać się substancje zwane fibronektynami i glikozaminoglikanami, które łatwo pochłaniają wodę. W efekcie dochodzi do rozwoju tak zwanego obrzęku śródmiąższowego. Pojawia się przyrost masy ciała, którego przyczyną jest gromadzenie wody w organizmie, co dodatkowo powoduje uczucie ciężkości, obrzmienia i tycia.

Na niedoczynność tarczycy częściej chorują kobiety. Jeżeli do problemów z tarczycą dołączą inne zaburzenia hormonalne, np. te, które są charakterystyczne dla okresu menopauzy, wówczas ryzyko rozwoju nadwagi wzrasta jeszcze bardziej. Łagodna niedoczynność tarczycy bardzo często nie jest zdiagnozowana. Dlatego też przybieranie na masie przez dłuższy czas i bez wyraźnej przyczyny powinno skłonić lekarza do zlecenia pacjentowi badań hormonalnych mogących wykluczyć stan hipotyreozy.

Przeczytaj: Wysokie TSH – co oznacza?

Które choroby tarczycy są przyczyną nadwagi?

Każda choroba tarczycy powodująca niedoczynność przyczynia się do spadku metabolizmu i może być przyczyną nadwagi. Wyróżnia się niedoczynność tarczycy pierwotną, wtórną oraz trzeciorzędową.

• Pierwotna jest spowodowana uszkodzeniem samej tarczycy. Najczęstszą przyczyną tego typu niedoczynności jest przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli choroba Hashimoto. Inne stany mogące prowadzić do hipotyreozy to: wycięcie gruczołu tarczowego, leczenia radiojodem, napromieniowanie czy stosowania niektórych leków (np. amiodaronu).
• Niedoczynność wtórna wynika z niedoboru hormonu tyreotropowego (oznaczany jest skrótem TSH), produkowanego przez przysadkę mózgową, którego funkcją jest pobudzenie produkcji hormonów tarczycy.
• Trzeciorzędowa zaś to skutek braku lub niedostatecznego poziomu tyreoliberyny, hormonu wytwarzanego przez podwzgórze, a odpowiedzialnego za odpowiedni poziom TSH.

Jakie są pozostałe objawy niedoczynności tarczycy?

Obniżony poziom dwóch najważniejszych hormonów tarczycy – tyroksyny i trójjodotyroniny generuje szereg objawów ze strony całego organizmu. Najszybciej zauważany jest przyrost masy ciała, zmęczenie i senność (wynikające z gromadzenia się glikozaminoglikanów w ośrodkowym układzie nerwowym). Chory jest osłabiony, szybko marznie i łatwo się męczy. Cały organizm „zwalnia”, co przekłada się na ogólne spowolnienie psychofizyczne.

Pojawiają się obrzęki (najszybciej w okolicach oczu), które pozostają niezależnie od pory dnia i przyjmowanej pozycji – przykładowo, gdy obrzęki występują wokół kostek, to uniesienie nóg i nocny odpoczynek nie spowodują ich zmniejszenia, w odróżnieniu do obrzęków występujących w przewlekłej niewydolności żylnej.

Dochodzi do pogrubienia rysów twarzy, a mimika jest osłabiona. Skóra jest zimna, sucha i blada, nadmiernie rogowaciejąca. Zmniejsza się potliwość. Włosy są łamliwe i suche, często wypadają.

Do najważniejszych symptomów niedoboru hormonów tarczycy należą także:

• spowolniona akcja serca, niskie ciśnienie tętnicze, powiększenie sylwetki serca;
• chrypka i matowy głos wynikające z pogrubienia strun głosowych i powiększenia języka, spłycenie oddechu;
• zaparcia (zwalnia także czynność układu pokarmowego);
• osłabiona siła i bóle mięśniowe, obrzęki stawów;
• zaburzenia miesiączkowania i płodności, u mężczyzn zaburzenia wzwodu;
• trudności z zapamiętywaniem, obniżony lub labilny nastrój.

Jak rozpoznać i leczyć niedoczynność tarczycy?

Podstawowym i najważniejszym elementem leczenia niedoczynności tarczycy jest uzupełnianie niedoboru hormonów. Stosowanym lekiem jest lewotyroksyna, którą zażywa się na czczo, raz na dobę. W trakcie leczenia co pewien czas kontroluje się poziom TSH.

Najważniejszym badaniem pomocnym w rozpoznaniu schorzeń tarczycy jest oznaczenie we krwi poziomu hormonów, takich jak tyreotropina (TSH), wolnej tyroksyny (FT₄) oraz wolnej trójjodotyroniny (FT₃). Oznacza się także stężenie cholesterolu całkowitego oraz LDL, które w przypadku niedoczynności mogą być podwyższone. Wskazane jest także badanie poziomu przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie oraz tyreoglobulinie. W diagnostyce wykonuje się również USG tarczycy oraz jamy brzusznej, a także RTG klatki piersiowej.

Leczenie hormonalne pozwala zmniejszyć dokuczliwość wszystkich objawów niedoczynności tarczycy. W walce na nadmiarem kilogramów niezbędne jest leczenie uzupełniające w postaci odpowiedniej diety na niedoczynność tarczycy. Wskazana jest także aktywność fizyczna, adekwatna do aktualnego stanu zdrowia. Korzystne są ćwiczenia aerobowe, takie jak pływanie, jazda na rowerze, bieganie czy chodzenie.

Dieta przy niedoczynności tarczycy – co jeść, a czego unikać?

Poza farmakoterapią bardzo ważny jest odpowiedni sposób odżywiania. Dieta na niedoczynność tarczycy nie oznacza stosowania restrykcyjnej diety i głodzenia się.

• Unikać należy tłustych i smażonych posiłków, które dostarczają dużej ilości kalorii.
• W zapobieganiu zaparć ważne jest spożywanie błonnika, którego duże ilości znajdują się w pełnoziarnistym pieczywie, warzywach i owocach.
• Zrezygnować należy jednak z surowych warzyw kapustnych, takich jak kalafior, kapusta, rzepa czy brukiew. Warzywa te zawierają goitrogeny – substancje, które spowalniają pracę gruczołu tarczowego, a tym samym produkcję hormonów tarczycy.
• Warto natomiast wprowadzić do diety czerwoną herbatę i przyprawy: majeranek, kolendrę i kminek, które przyspieszają przemianę materii.
• Posiłki powinny być spożywane w mniejszych porcjach, ale częściej.
• Bardzo ważna jest odpowiednia podaż białka w diecie, które także przyspiesza metabolizm (zawartego między innymi w chudym mięsie czy przetworach mlecznych, takich jak jogurt czy twaróg).
• W walce z niedoborem hormonów tarczycy pomocne mogą być także produkty bogate w selen i cynk (pierwiastki te ułatwiają przemianę tyroksyny w trójjodotyroninę, która jest bardziej aktywnym hormonem). Do takich należą zwłaszcza pestki dyni, orzechy brazylijskie, wołowina, zarodki pszenne i jagnięcina.
• W środowisku, gdzie podaż jodu jest prawidłowa, nie należy stosować jego preparatów – wyjątkiem jest suplementacja jodku potasu u kobiet w okresie ciąży. Nie wolno zapominać także o odpowiedniej aktywności fizycznej, której rodzaj i intensywność powinna być skonsultowana z lekarzem.