Sód we krwi – co oznacza podwyższony i niski sód w wynikach morfologii?

Co to jest sód?

Sód należy do tzw. elektrolitów – substancji, które w roztworze wodnym (są nimi wszystkie płyny ciała) występują w postaci jonów dodatnich (kationów) lub ujemnych (anionów). Jest kationem występującym w płynie zewnątrzkomórkowym (w tym w krwi) w największej ilości. Znajduje się również we wszystkich innych płynach ciała. Ze względu na swoje właściwości sód pełni w organizmie wiele kluczowych funkcji. Do najważniejszych z nich należą:

• udział w utrzymaniu różnicy potencjałów elektrycznych po obu stronach błony komórkowej (umożliwia to funkcjonowanie komórek nerwowych, mięśniowych i współpracę wszystkich elementów organizmu),
• regulacja rozkładu i ilości wody w organizmie (jest jonem, który w największym stopniu „przyciąga” wodę),
• udział w utrzymaniu odpowiedniego pH (czyli równowagi kwasowo-zasadowej organizmu).

Sód dostarczany jest z dietą, usuwany natomiast jest przez nerki z moczem oraz w niewielkiej ilości z potem i z kałem. Za regulację jego wydalania odpowiedzialne są hormony – peptydy natriuretyczne (np. ANP) wzmagają usuwanie sodu, natomiast aldosteron i wazopresyna powodują jego zatrzymanie w organizmie.

To też może Cię zainteresować: pH moczu – co oznacza zasadowy i kwaśny odczyn moczu?

Regulacja zachodzi również przez pobudzenie układu nerwowego – zwiększenie stężenia sodu w osoczu odczuwane jest jako pragnienie. Wypicie płynów powoduje „rozcieńczenie krwi” i powrót sodu do normalnego stężenia. Upośledzone działanie któregokolwiek z tych mechanizmów prowadzi do zaburzeń gospodarki sodowej i pojawienia się objawów związanych głównie z nieprawidłową regulacją ilości wody (np. odwodnienie, obrzęki).

Zaburzenia gospodarki sodowej mogą być zarówno objawem, jak i przyczyną wielu stanów nieprawidłowych. Oznaczanie jego stężenia należy w związku z tym do najczęściej wykonywanych testów laboratoryjnych.

Przeczytaj również: Podwyższone PDW – co znaczy taki wynik?

Poziom sodu – kiedy badać?

Oznaczenie stężenia sodu, podobnie jak innych kluczowych elektrolitów, wskazane jest w:

• regularnej ocenie stanu zdrowia – zmiany w zakresie gospodarki sodu mogą być wczesnym objawem rozwijających się zaburzeń; ich wykrycie umożliwia często szybką interwencję i lepsze efekty leczenia. Istotny jest ponadto fakt, że powolne zmiany stężenia sodu mogą nie dawać widocznych objawów póki nie osiągną znacznego nasilenia;
• ocenie gospodarki wodnej – jak już wspomniano, sód jest elektrolitem mającym największy udział w utrzymaniu odpowiedniego składu płynów organizmu; stany odwodnienia i przewodnienia związane są zwykle ze zmianą jego stężenia;
• ocenie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu – sód uczestniczy w mechanizmach utrzymujących właściwe pH przestrzeni zewnątrzkomórkowej; szczególnie istotną rolę pełni w nerkach, gdzie jest niezbędny do odtwarzania jonów wodorowęglanowych i uczestniczy w wydalaniu jonów wodorowych;
• diagnostyce chorób serca, wątroby i nerek – we wszystkich tych stanach obserwujemy zaburzenia stężenia elektrolitów – w tym sodu; może to powodować między innymi pojawienie się charakterystycznych obrzęków; monitorowanie stężenia sodu może być przydatne do śledzenia przebiegu choroby;
• monitorowaniu leczenia, zwłaszcza z użyciem leków moczopędnych i płynów podawanych dożylnie; stężenie elektrolitów (w tym sodu) oznacza się w takich przypadkach, aby uniknąć objawów zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej;
• monitorowanie stanu pacjenta po urazach, operacjach i poważnych infekcjach.

To też może Cię zainteresować: Estradiol – normy u kobiet i mężczyzn

Ponadto stężenie sodu oznaczyć należy w przypadku wystąpienia objawów charakterystycznych dla jego nadmiaru lub niedoboru.

• Zwiększenie stężenia sodu w osoczu (hipernatremia) może objawiać się brakiem apetytu, nudnościami i wymiotami, nasilonym pragnieniem, podwyższonym ciśnieniem tętniczym, drżeniem mięśni, wzmożeniem odruchów, zaburzeniami koordynacji ruchowej oraz objawami ze strony układu nerwowego (od nerwowości do śpiączki).
• Obniżenie jego stężenia (hiponatremia) może wywoływać takie objawy jak brak apetytu, nudności i wymioty, bóle głowy, obniżone ciśnienie tętnicze oraz objawy ze strony układu nerwowego (np. utrudniona koncentracja, splątanie, drgawki, śpiączka).

Nasilenie objawów hipo- i hipernatremii zależy od wielkości zmiany poziomu sodu i od jej tempa.

Czytaj również: Podwyższona kreatynina – co oznacza?

Sód we krwi – jak wygląda badanie?

Do przeprowadzenia badania stężenia sodu wymagana jest próbka krwi pacjenta. Aby zapewnić obiektywne warunki badania krwi, na pobranie należy zgłosić się na czczo (co najmniej 8 godzin przerwy od ostatniego posiłku). Należy unikać ciężkiego wysiłku fizycznego i spożywania alkoholu w ciągu doby przed badaniem. Z uwagi na to, że wiele leków może wpływać na wyniki oznaczenia, pamiętać należy o poinformowaniu lekarza o wszystkich przyjmowanych obecnie i w niedawnym czasie preparatach.

Pamiętać należy również o poinformowaniu personelu laboratorium o ewentualnym nosicielstwie patogenów przenoszonych drogą krwi – np. HIV, HCV, HBV. Próbka pobierana jest najczęściej przez nakłucie żyły w okolicy dołu łokciowego i pobranie krwi do probówki. Po wyjęciu igły zaleca się uciskanie przez kilka minut miejsca wkłucia – zapobiegnie to krwawieniu. Próbka poddawana jest analizie automatycznej przy użyciu specjalnego urządzenia. Wyniki dostępne są zwykle tego samego lub następnego dnia.

Sód – norma w wynikach badań krwi

Stężenie sodu w osoczu uznaje się za prawidłowe, jeśli mieści się ono w przedziale: 135–145 mEq/l (jest to równoznaczne z zakresem 135–145 mmol/l).

Ponieważ norma sodu może różnić się nieznacznie zależnie od stosowanej do analizy metody, przyjęty zakres podany jest zwykle razem z wynikiem. Zdarza się, że w przypadku przekroczenia wartości prawidłowych obok wyniku podaje się oznaczenie H (ang. High), natomiast w przypadku obniżenia poniżej zakresu referencyjnego – L (ang. Low).

Czytaj również: Niska kreatynina – co oznacza?

Sód w osoczu – jak odczytać wyniki morfologii?

Stężenie sodu mieszczące się w wartościach prawidłowych interpretuje się jako brak zaburzeń prowadzących do rozchwiania gospodarki sodowej. Warto przy tym pamiętać, że we wczesnych stadiach choroby stężenie sodu może pozostawać jeszcze w zakresie prawidłowym mimo rozpoczynającego się jego wzrostu lub spadku.

Hipernatremia (nadmiar sodu)

Hipernatremia pojawia się najczęściej w stanach niedoboru wody w organizmie. Może ona powstawać w wyniku niewystarczającego przyjmowania płynów, np. z powodu ograniczenia dostępu do wody lub osłabienia uczucia pragnienia (u osób starszych) oraz na skutek nadmiernej ich utraty (np. w oparzeniach, przy nadmiernym poceniu, przy stosowaniu leków moczopędnych). Może również pojawiać się jako efekt zaburzeń hormonalnej regulacji wydalania sodu.

Nadmiar mineralokortykosteroidów (przede wszystkim aldosteronu) w takich chorobach, jak zespół Conna czy choroba Cushinga powoduje nadmierne odzyskiwanie sodu w nerkach (podąża za nim woda, dlatego nie zawsze obserwuje się wzrost stężenia sodu w osoczu), natomiast zaburzenia wydzielania lub działania wazopresyny (ADH, hormon antydiuretyczny) osłabiają lub uniemożliwiają odzyskiwanie wody w nerkach i prowadzą do wzrostu jego stężenia w wyniku „zagęszczenia” osocza. Hipernatremię (wysoki, podwyższony sód) wywołuje także nadmierne dostarczanie tego elektrolitu w diecie (jego źródłem jest głównie sól kuchenna) lub w płynach dożylnych.

Warto pamiętać o wpływie leków na poziom sodu w osoczu. Do jego podwyższenia prowadzić może stosowanie: doustnych środków antykoncepcyjnych, kortykosteroidów, środków przeczyszczających, litu, niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Hiponatremia (niedobór sodu)

Hiponatremia wynika najczęściej ze wzmożonej utraty sodu. Może ona mieć miejsce podczas nasilonych biegunek i wymiotów lub w wyniku osłabionego wydzielania aldosteronu (np. w przebiegu choroby Addisona).

Obserwowana jest również w chorobach przebiegających z zatrzymaniem wody w organizmie – należą do nich:

• niewydolność serca,
• marskość wątroby,
• niektóre choroby nerek (np. zespół nerczycowy).

Następuje wtedy rozcieńczenie krwi. Częstym objawem wymienionych stanów są obrzęki i opuchnięcia. Nasilone wytwarzanie wazopresyny – np. wskutek chorób ośrodkowego układu nerwowego i niektórych nowotworów – powoduje powstanie hiponatremii w podobnym mechanizmie. Obniżenie stężenia sodu zdarza się również w wyniku nadmiernego przyjmowania płynów, w niewydolności tarczycy i w niewydolności kory nadnerczy.

Niski sód to z kolei wynik stosowania leków moczopędnych, ale również efekt uboczny działania morfiny i niektórych leków przeciwdepresyjnych. W przypadku zaburzeń gospodarki sodowej należy spodziewać się również wahań stężenia innych elektrolitów. Najsilniej z poziomem sodu związany jest poziom jonów chlorkowych.

Czytaj również: Kreatynina – badanie, normy, interpretacja wyniku