Badanie osadu w moczu – kiedy wykonać, jakie są normy i jak interpretować wyniki?

Badanie ogólne moczu z osadem

Badanie moczu jest jednym z najczęściej zlecanych przez lekarza badań, które umożliwia wykrycie chorób jeszcze w stanie bezobjawowym. Pośród wielu oznaczanych parametrów dokonuje się również oceny osadu w moczu.

Za pomocą badania osadu moczu możemy m.in.:

• wykazać obecność nabłonków i wałeczków,
• ocenić poziom: leukocytów w osadzie moczu, erytrocytów w osadzie moczu, składników mineralnych,
• stwierdzić, czy w układzie moczowym obecne są drobnoustroje (bakterie w osadzie moczu).

Osad moczu – kiedy badać?

Badanie ogólne moczu powinno się wykonywać kontrolnie raz w roku. Szczególnym wskazaniem są:

• choroby układu moczowego, np.: powikłania odmiedniczkowego zapalenia nerek, ostra i przewlekła niewydolność nerek,
• ciąża,
• częste oddawanie moczu (częstomocz) ,
• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• żółtaczka.

Osad moczu należy badać również w przypadku obecność wysokiego lub niskiego poziomu sodu we krwi.

Co się bada w osadzie moczu?

W uzyskanej od pacjenta próbce moczu poszukuje się poszczególnych elementów osadu moczu, a mianowicie:

• obecności erytrocytów (erytrocyty w osadzie moczu),
• obecności leukocytów (leukocyty w osadzie moczu),
• wałeczkomoczu (wałeczki w osadzie moczu),
• nabłonków,
• kryształów,
• bakterii (bakterie w osadzie moczu).

Erytrocyty w osadzie moczu

Obecność erytrocytów w osadzie moczu – w badaniu mikroskopowym można wykryć maksymalnie 3 erytrocyty (krwinki czerwone) w polu widzenia. Norma to ≤3 erytrocyty w polu widzenia. Obecność krwinek czerwonych w osadzie w moczu przemawia za krwiomoczem lub krwinkomoczem. Wskazana jest dalsza diagnostyka.

Leukocyty w osadzie moczu

Obecność leukocytów w osadzie w moczu – leukocyturia. Tak samo jak z krwinkami czerwonymi, norma dobowego wydalania krwinek białych to wartość poniżej 3mln. W teście paskowym wynik dodatni jest w momencie wykrycia 4–5 leukocytów w polu widzenia podczas oznaczenia pod mikroskopem (mikroskopowy osad moczu). Stwierdzenie obecności leukocytów we krwi nie jest pozytywnym objawem, oznacza stan chorobowy np. zapalenie dróg moczowych, wywołane bakteriami, wirusami, grzybami, pasożytami.

Wałeczki w osadzie w moczu

Obecność wałeczków w osadzie moczu (wałeczkomocz) – wałeczki to białka, które są wydzielane do moczu na odcinku cewek dalszych nefronów i uformowane są w walec. Trzeba pamiętać, że wałeczkomocz może wystąpić po intensywnym treningu albo w stanach gorączkowych.

Wałeczki w moczu dzielimy na kilka typów:

• szkliste – są one bez znaczenia diagnostycznego,
• ziarniste – wykrycie tych obiektów wskazuje na uszkodzenie miąższu nerkowego,
• leukocytowe – zawierają krwinki białe, przeważnie występują u chorych z odmiedniczkowym zapaleniem nerek,
• erytrocytowe – w swoim składzie posiadają niezmienione krwinki czerwone lub ich fragmenty. Nasuwającą się przyczyną jest zapalenie kłębuszków nerkowych,
• nabłonkowe – w swoim składzie zawierają komórki cewek nerkowych. Rozpoznaniem może być uszkodzenie cewek nerkowych.

Kryształy w mikroskopowym osadzie moczu

Krystaluria, czyli obecność kryształów w osadzie moczu.

W osadzie moczu mogą pojawić się następujące kryształy:

• cystyny,
• tyrozyny,
• ksantyny,
• kryształy kwasu moczowego,
• kryształy fosforanu,
• kryształy moczanów,
• kryształy szczawianu wapnia,
• kryształy węglanu wapnia,
• kryształy fosforanu magnezowo – amonowego.

Określenie charakteru tych kamieni pozwala łatwiej dobrać dietę w leczeniu kamicy nerkowej i wyeliminować ewentualną przyczynę.

Śluz w wyniku badania osadu moczu

Śluz w osadzie moczu – jeżeli występuje w moczu, może wskazywać na zakażenie dróg moczowych , należy brać pod uwagę znaczną produkcję tego śluzu i obfite jego wydzielanie.

Drobnoustroje – pasożyty, grzyby, bakterie w osadzie moczu

Drobnoustroje – w badaniu mikroskopowym osadu moczu może stwierdzić obecność bakterii w osadzie moczu , pasożytów w skali mikro, strzępków grzybów. Bakterie w osadzie moczu, a zatem bakterie w układzie moczowym najczęściej wywołują zakażenia dróg moczowych – głównie pęcherza moczowego oraz cewki moczowej. Grzybem najczęściej atakującym ten układ jest Candida, jest to grzyb z rodzaju drożdżaków, na niego szczególnie narażone są kobiety w ciąży. Zakażenie dróg często wiąże się z grzybicą pochwy. Stan zapalny może wywołać również mały pasożyt, a mianowicie rzęsistek pochwowy.

Kiedy wykonać badanie osadu moczu?

Badanie osadu w moczu jest elementem każdego badanie ogólnego moczu. Jest to najczęściej zlecane badanie ze względu na jego bezbolesny przebieg, prostotę oraz skuteczność. Badanie osadu moczu zaleca się wykonać kontrolnie przynajmniej raz do roku, szczególnej kontroli powinni być poddawani pacjenci z chorobami układu moczowego.

Badanie moczu pozwala wykryć m.in.:

• dysfunkcję nerek – w tym kamicę nerkową,
• zakażenia dróg moczowych,
• w chorobach układowych – toczeń trzewny, skrobiawica.

Często stosowane jest w kontroli powikłań chorób cywilizacyjnych takich jak nadciśnienie, cukrzyca oraz u osób otyłych.

Ogólne badanie moczu powinno być regularnie zlecane chorym z żółtaczką, przy obecności wysokiego lub niskiego poziomu sodu we krwi, przy wzmożonym oddawaniu moczu (poliuria, nykturia), z powikłaniami odmiedniczkowego zapalenia nerek . Jest jednym z podstawowych elementów diagnostyki u kobiet w ciąży oraz u osób starszych.

Osad w moczu – przygotowanie i przebieg badania

Badanie osadu moczu wykonuje się na podstawie uzyskanej od pacjenta próbki moczu, który należy oddać do sterylnego pojemnika (można go kupić w aptece lub otrzymać w poradni), po porannej toalecie miejsca intymnego (dokładne umycie ujścia cewki moczowej), ze środkowego strumienia (pierwszą porcję moczu należy oddać do toalety, następną do pojemnika, a ostatnią ponownie do toalety).

Otrzymaną próbkę do badania osadu w moczu należy jak najszybciej dostarczyć do analizy.

Kiedy wynik osadu moczu może być zafałszowany?

Podczas przygotowania próbki do badania osadu w moczu ważne jest, aby jej nie zanieczyścić, ponieważ może to zafałszować wynik badania.

Pacjenci powinni również skonsultować z lekarzem przyjmowane: leki, suplementy diety i witaminy, ponieważ niektóre z nich (np. witamina C ) mogą mieć wpływ na otrzymanie fałszywego wyniku badania moczu. Należy być na czczo. Ostatni posiłek zaleca się spożyć około godziny 18 w dniu poprzedzającym badanie i analizę moczu.

Osad moczu – normy

Wśród wyników badania osadu moczu znajdziemy poszczególne parametry (obok parametru podano opis prawidłowego wyniku):

• erytrocyty w osadzie moczu – 3–4 w polu widzenia,
• leukocyty w osadzie moczu – 4–5 w polu widzenia,
• bakterie w osadzie moczu – nieobecne,
• nabłonki płaskie – 3–5 w polu widzenia,
• nabłonki okrągłe – nieobecne,
• wałeczki (szkliste – 2–3 w polu widzenia; wałeczki ziarniste, leukocytowe, erytrocytowe, nabłonkowe – nieobecne).

Badanie osadu w moczu – wyniki

Nieprawidłowości w poszczególnych parametrach w wynikach osadu moczu mogą wskazywać na prawdopodobne schorzenia:

• Więcej erytrocytów w osadzie moczu w polu widzenia świadczy o: krwiomoczu, krwiomoczu kłębuszkowym, pozakłębuszkowym.
• Obecność bakterii w osadzie moczu wskazuje na zakażenie układu moczowego – bakteriuria.
• Więcej leukocytów w osadzie moczu w polu widzenia może wskazywać na leukocyturię, która może świadczyć o zakażeniu dróg moczowych.
• Pojawienie się większej ilości nabłonków płaskich może świadczyć o zapaleniu dróg moczowych .
• Pojawienie się większej ilości nabłonków okrągłych może oznaczać uszkodzenie cewek nerkowych.
• Wałeczki szkliste – brak znaczenia diagnostycznego.
• Obecne wałeczki ziarniste – uszkodzenie miąższu nerkowego.
• Obecne wałeczki leukocytowe – możliwe odmiedniczkowe lub śródmiąższowe zapalenie nerek .
• Obecne erytrocytowe wałeczki w moczu – możliwe zapalenie kłębuszków nerkowych.
• Obecne wałeczki nabłonkowe – uszkodzenie cewek nerkowych.

Badanie osadu moczu – kiedy wynik może być nieprawidłowy?

Badanie osadu w moczu jest obarczone błędem diagnostycznym. Fałszywy wynik osadu moczu najczęściej powstaje na podstawie:

• złego zebrania próbki np. nie umycie miejsca ujścia cewki moczowej przed oddaniem moczu,
• umieszczenie próbki w zanieczyszczonym pojemniku,
• zanieczyszczenie próbki wydzieliną pochodzącą z pochwy.

Nieprawidłowy wynik badania osadu moczu może również spowodować nadmierne spożywanie witaminy C, a także niektóre leki.

Należy się starać, aby wszystkie zalecenia prawidłowego pobrania, a także dostarczenia próbki moczu do laboratorium nie były zaniedbane. Badanie osadu moczu jest bardzo ważnym i sprawdzonym badaniem diagnostycznym.

W przypadku pojawienia się niepokojących elementów w osadzie moczu należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, aby podjąć odpowiednie leczenie oraz zlokalizować przyczynę pojawienia się odchyleń od normy.