Zakażenie dróg moczowych

Zakażenie układu moczowego – co to jest?

Zakażenie układu moczowego spowodowane jest przez drobnoustroje obecne w drogach moczowych, powyżej zwieracza pęcherza moczowego. W warunkach fizjologicznych nie występują tam bakterie. Zakażenie układu moczowego to termin bardzo szeroki. W związku z tym, wyróżniono kilka pojęć, tj.:

• bakteriomocz znamienny – określa ilość bakterii żywych w danej objętości moczu; aby go rozpoznać. należy stwierdzić w 1 ml moczu 100000 bakterii,
• bakteriomocz bezobjawowy – to występowanie bakteriomoczu znamiennego, u osoby która nie ma żadnych objawów zakażenia układu moczowego,
• powikłane zakażenie układu moczowego – to zakażenie, które prawdopodobnie jest wynikiem innej choroby, np. zakażenia układu moczowego u mężczyzn, lub zakażenia wywołanego nietypowymi drobnoustrojami (z powodu obniżonej odporności),
• niepowikłane zakażenie układu moczowego – występujące u kobiet z prawidłowo funkcjonującym układem moczowo-płciowym,
• ponowne zakażenie układu moczowego (reinfekcja) – o reinfekcji mówimy, gdy dojdzie do zakażenia w czasie dłuższym niż 2 tygodnie od zakończenia leczenia poprzedniego zakażenia dróg moczowych,
• nawrót zakażenia dróg moczowych – kiedy zakażenie jest spowodowane przez ten sam drobnoustrój, który poprzednio wywołał zapalenie, a objawy pojawiły się do 2 tygodni po zakończeniu leczenia poprzedniego ZUM.

Zapalenie dróg moczowych – przyczyny

Fizjologicznie, drogi moczowe są miejscem, w którym nie występują patogeny. Wyjątek stanowi cewka moczowa, która jest skolonizowana przez bakterie stanowiące jej swoistą florę bakteryjną. Umożliwia to wytworzenie środowiska zapobiegającego rozwojowi innym bakterii, które mogłyby wywołać stan zapalny (bakteriom uropatogennym). Bakterie, stanowiące florę bakteryjną, to przede wszystkim: Staphylococcus epidermidis, Haemophilus vaginalis, oraz inne (paciorkowce, maczugowce oraz pałeczki kwasu moczowego).

Do najczęstszych czynników etiologicznych zapalenia układu moczowego, zalicza się: Escherichia Coli ( Escherichia Coli w moczu), niektóre wirusy: Herpex simplex – dotyczą głównie kobiet aktywnych seksualnie, grzyby: (Candida albicans, Cryptociccus Neoformans, Aspergillus) – zakażenia grzybicze występują najczęściej u osób leczonych antybiotykami, glikokortykosteroidami, lekami immunosupresyjnymi, u chorych na cukrzycę oraz osób z obniżoną odpornością; przebieg choroby jest najczęściej ciężki, aż w 15 proc. zakażeń grzybiczych występują powikłania.

Zakażenie dróg moczowych – czynniki ryzyka

Do zakażeń dróg moczowych szczególnie predysponowane są kobiety. Ma to związek z warunkami anatomicznymi – bliską odległością cewki moczowej od przedsionka pochwy, jak i odbytu. Miejsca te posiadają swoją własną florę fizjologiczną, która chroni je przed infekcjami, niestety, dla układu moczowego jest groźna, za sprawą wywoływanych przez nią zakażeń układu moczowego. Do przeniesienia bakterii dochodzi najczęściej podczas stosunku płciowego. Z tego powodu zaleca się oddawać mocz po każdym stosunku. Bardzo ważne jest też zachowanie zasad higieny okolic intymnych. Zakażeniom u kobiet ponadto sprzyja krótka cewka moczowa oraz ciąża.

Innymi czynnikami ryzyka zakażenia układu moczowego są:

• starszy wiek – zakażenia układu moczowego dotyczą szczególnie osób w starszym wieku; ma to związek z występującymi licznymi chorobami przewlekłymi (cukrzycą, rozrostem gruczołu krokowego); obecne są także zmiany zachodzące z wiekiem – ustanie hormonalnej czynności jajników, co prowadzi do zmian w florze fizjologicznej pochwy,
• zastój moczu (nefropatia zaporowa),
• cewnik w pęcherzu moczowym,
• kamica moczowa – kamienie moczowe utrudniają odpływ moczu oraz podrażniają błonę śluzową dróg moczowych; zaleganie moczu spowodowane kamieniem sprzyja kolonizacji bakteryjnej oraz rozwojowi zakażenia,
• badania dróg moczowych – cystoskopia lub przezcewkowa resekcja gruczołu krokowego,
• refluks pęcherzowo-moczowodowy – jest to choroba polegająca na cofaniu się moczu z pęcherza moczowego do moczowodu, a następnie do nerki; dotyczy szczególnie dzieci (jako wada wrodzona), ale zdarza się także u dorosłych.

Zapalenie pęcherza moczowego – jakie są objawy?

W bakteriurii bezobjawowej nie obserwuje się żadnych dolegliwości. Jedynym wykładnikiem stanu zapalnego są wyniki badania ogólnego moczu.

Do najczęstszych objawów zapalenia pęcherza należą:

• dyzuria – zaburzenia oddawania moczu, ból przy oddawaniu moczu, pieczenie cewki moczowej,
• ból okolicy nadłonowej (ból w podbrzuszu), ból pęcherza,
• częste parcie na mocz i oddawanie moczu,
• mimowolne oddawanie moczu – dotyczy szczególnie starszych kobiet, które cierpią z powodu obniżenia narządu rodnego,
• nykturia – oddawanie moczu w nocy.

Jeśli przyczyną dolegliwości jest odmiedniczkowe zapalenie nerek, do wyżej wymienionych objawów dołączają się:

• gorączka, dreszcze, złe samopoczucie,
• nudności i wymioty,
• ból w okolicy lędźwiowej,
• ból brzucha,
• ból głowy,
• wśród objawów przedmiotowych, należy wymienić: objaw Goldflama – ból okolicy lędźwiowej – występujący podczas wstrząsania tej okolicy przez lekarza. Aby go wykonać, lekarz przykłada jedną dłoń w okolicę lędźwiową, następnie uderza drugą ręką w dłoń ułożoną na plecach.

Jeśli podczas badania, stwierdzony zostanie wyciek z cewki moczowej, sugeruje to zapalenie cewki moczowej. Jeśli natomiast objawom zakażenia dróg moczowych towarzyszy cuchnący zapach moczu, oznacza to, że czynnikiem etiologicznym zapalenia nie są bakterie (najczęściej wirusy, chlamydie, grzyby).

Infekcje układu moczowego – jakie badania wykonać?

Podstawowym wykładnikiem zapalenia dróg moczowych jest obecność leukocyturii w badaniu ogólnym moczu.

Leukocyturia to występowanie białych krwinek – leukocytów w badanej próbce moczu.

Objawem mniej swoistym dla zakażeń układu moczowego jest erytrocyturia (występowanie w moczu erytrocytów). Jeśli obok leukocyturii i bakteriomoczu, obecne są erytrocyty, można przypuszczać, że stan zapalny rozwija się w pęcherzu moczowym.

Stwierdzenie leukocyturii stanowi wskazanie do przeprowadzenia badania bakteriologicznego moczu (tzw. posiew moczu). Badanie to umożliwia rozpoznanie czynnika patogennego, a także zastosowanie odpowiedniego leczenia. Bardzo ważne jest tu odpowiednie pobranie moczu do pojemnika.

Zapalenie pęcherza – leczenie

Co na zapalenie pęcherza? Mimo wykrycia czynników infekcyjnych w moczu, nie zawsze należy rozpoczynać farmakologiczne leczenie zapalenia dróg moczowych. Dotyczy to szczególnie sytuacji, w której mimo obecności bakterii w moczu, pacjent nie odczuwa objawów choroby (bakteriuria bezobjawowa). Istnieją jednak odstępstwa od tej sytuacji.

Leczenie zapalenia dróg moczowych, mimo braku dolegliwości, należy rozpocząć u dzieci przed ukończeniem 6. roku życia, u kobiet w ciąży, u osób oczekujących na operację urologiczną, oraz mężczyzn, u których zaplanowano przezcewkową resekcję gruczołu krokowego.

Rozpoznanie zapalenia pęcherza moczowego jest wskazaniem do rozpoczęcia antybiotykoterapii (np. w przypadku zapalenia pęcherza w ciąży). Podstawowymi lekami stosowanym empirycznie (tzn. bez wykonania badania bakteriologicznego moczu) są: kotrimoksazol i trimetoprim. Zwykle do ustąpienia objawów wystarczy trzydniowa kuracja. Jeśli natomiast objawy zapalenia pęcherza utrzymują się nadal, zaleca się stosowanie antybiotyków drugiego rzutu – nitrofurantoiny, amoksycyliny i amoksycyliny z kwasem klawulanowym. Terapię drugiego rzutu stosuje się przez 7 dni.

W leczeniu zapalenia pęcherza u dzieci także stosuje się antybiotyk, jednak trzeba pamiętać, aby podawać go zgodnie z zaleceniami lekarza, czasem nawet po ustąpieniu objawów, aby nie dopuścić do ponownego namnożenia się bakterii.

Jeśli objawy zapalenia pęcherza moczowego wskazują, że przyczyną dolegliwości jest ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, należy rozpocząć terapię fluorochinolonem (ciprofloksacyna). Alternatywę stanowi trimetoprim i amoksycylina. Zawsze należy wykonać posiew moczu przed rozpoczęciem, jak i po zakończoniu leczenia.