Próba prowokacyjna – co to jest? Rodzaje prób prowokacyjnych

Kiedy wykonuje się próbę prowokacyjną?

Próba prowokacyjna kojarzona jest głównie z diagnostyką chorób układu oddechowego i nadreaktywnością oskrzeli. Nic bardziej mylnego – może być również wykonywana przy podejrzeniu alergii np. na leki, mleko krowie lub inne pokarmy. Testy prowokacyjne wykonywane są najczęściej w diagnostyce oraz ocenie stopnia nasilenia astmy, rokowaniu i dynamice procesu chorobowego, monitorowaniu leczenia tej choroby oraz badaniu reaktywności oskrzeli w przypadku osób z klinicznymi postaciami alergii.

Wśród wskazań do wykonania testów prowokacyjnych wymienia się również:

• badania epidemiologiczne,
• badania kwalifikacyjne do pracy,
• kwalifikację do leczenia chirurgicznego,
• ocenę stopnia upośledzenia czynności układu oddechowego,
• ocenę do świadczeń zdrowotnych.

Zobacz też: Czy astma wczesnodziecięca jest uleczalna?

Rodzaje testów prowokacyjnych

• Spirometryczna próba prowokacyjna z metacholiną lub histaminą

Próba spirometryczna prowokacyjna z metacholiną należy do jednej z częściej wykonywanych prób prowokacyjnych w celu diagnostyki m.in. astmy. Pozwala ona na ocenę funkcjonowania układu oddechowego i jego reakcję na różne czynniki. Spirometria umożliwia pomiar, zapis objętości i szybkość przepływu powietrza obecnego w drogach oddechowych. ^[1]

Próbę te najczęściej wykonuje się z wykorzystaniem histaminy lub metacholiny, które powodują skurcz oskrzeli.

Badanie rozpoczyna się od wykonania klasycznej spirometrii, a następnie inhalowania leku w coraz większych dawkach. Po każdym zwiększeniu stężenia leku w powietrzu wdychanym, spirometria jest powtarzana. Test prowokacyjny jest prowadzony do momentu wystąpienia duszności, kaszlu lub pogorszenia wyników wykonywanej spirometrii. ^[2] U zdrowej osoby podawane leki nie wywołają żadnych objawów, jednak np. u chorych na astmę wynik próby będzie dodatni. W takim wypadku można u chorego stwierdzić nadreaktywność oskrzeli, jednak aby potwierdzić inne choroby układu oddechowego, należy wykonać dodatkowe badania. ^{[3] [4]}

To też może Cię zainteresować: Badanie kwalifikacyjne do pracy – co wchodzi w ich zakres?

• Próba prowokacyjna donosowa

Próba prowokacyjna donosowa stanowi jedną z podstawowych metod diagnostycznych w różnicowaniu nieżytów nosa. Donosowe próby prowokacyjne można podzielić na dwa typy, w zależności od czynnika wywołującego reakcję – swoiste z udziałem układu immunologicznego oraz nieswoiste, w których występuje odpowiedź ze strony układu współczulnego, przywspółczulnego i czuciowego. ^[5] Badanie może być przeprowadzone z jednym stężeniem alergenu (lub metacholiny/histaminy) albo z zastosowaniem 5 różnych stężeń alergenu. Podawany jest on na małżowinę nosową dolną. W ocenie występujących objawów po podaniu alergenu wykorzystuje się skalę punktową. Oceniana jest ilość kichnięć, nasilenie blokady nosa, świądu i ilości wydzieliny. ^[6]

Zobacz też: Alergia wziewna – przyczyny, objawy, leczenie

• Próba prowokacyjna dospojówkowa

Jak sama nazwa wskazuje, próba prowokacyjna dospojówkowa (conjunctival allergen challenge – CAC) polega na podaniu alergenu do worka spojówkowego oka. Następnie lekarz obserwuje, czy wystąpiły takie objawy jak przekrwienie, obrzęk spojówek, łzawienie czy świąd. Taką próbę wykonuje się zazwyczaj na jednym oku, jeśli jednak wynik badania jest niemiarodajny, może okazać się konieczne wykonanie próby na drugim oku. ^[7] Tego typu testy wykonywane są m.in. w badaniach alergicznych chorób oczu oraz w nieżycie błony śluzowej nosa na tle alergicznym. ^[8]

• Próba prowokacyjna z alergenem

Próba prowokacyjna z alergenem wykonywana jest w celu potwierdzenia lub wykluczenia uczulenia danej osoby na antygen. Test ten wykonany jest zazwyczaj tylko w przypadku, kiedy wyniki poprzednio wykonywanych badań na alergię budziły jakiekolwiek wątpliwości. Próba opiera się na wziewnym podawaniu stopniowo wzrastających dawek czynnika alergizującego, a następnie wykonywaniu licznych badań spirometrycznych. Podczas wykonywania tego testu mogą pojawić się u pacjenta objawy astmatyczne – kaszel, duszność i uczucie ściskania w klatce piersiowej. ^[9]

• Próba prowokacyjna – alergia pokarmowa

Prowokacyjna pokarmowa polega na wcześniejszym odstawianiu z diety podejrzanych alergenów, a następnie pacjent pod obserwacją lekarza zjada dany pokarm, na który jest potencjalnie uczulony. Za „zloty standard” w diagnostyce nadwrażliwości pokarmowej uważana jest metoda podwójnie ślepej próby kontrolowana placebo. W tym przypadku ani pacjent, ani lekarz nie wiedzą, jaki alergen pokarmowy jest podawany. Mają one zastosowanie głównie w diagnostyce alergii pokarmowej u osób dorosłych. ^[10] W populacji dziecięcej stosowany jest test Goldmana, czyli otwarta próba prowokacji. ^[11] . Kolejnym typem próby prowokacyjnej na alergię pokarmową jest test wargowy, który polega na podaniu danego pokarmu do jamy ustnej lub pod język. Następnie ocenia się występujące uczucie swędzenia, pieczenie i/lub obrzęk warg. ^[12]

Przeczytaj też: Alergia pokarmowa – lista najczęściej uczulających produktów

• Próba prowokacyjna z kwasem acetylosalicylowym

Celem wykonania próby prowokacyjnej z kwasem acetylosalicylowym jest wykluczenie lub potwierdzenie nadwrażliwości na kwas acetylosalicylowy, potocznie nazywany aspiryną. Choć jest to lek bezpieczny, dostępny w aptece bez recepty, u niektórych osób jego przyjęcie może prowadzić do groźnych dla zdrowia powikłań, a nawet zgonu. Test ten polega na przyjmowaniu stopniowo zwiększanych dawek aspiryny pod kontrolą specjalisty. Kwas acetylosalicylowy może być podawany donosowo, wziewnie lub doustnie – jest to najbardziej dokładne badanie, ale jednocześnie najmniej bezpieczne. Równocześnie wykonywane są liczne próby spirometryczne. ^[13]

Próba prowokacyjna – zagrożenia

Z każdą próbą prowokacyjną wiążą się pewne zagrożenia. W przypadku próby prowokacyjnej z histaminą albo metacholiną mogą wystąpić takie objawy jak w napadzie astmy, jednak nie stanowią one zagrożenia dla pacjenta. Badanie wykonywane jest pod kontrolą specjalisty oraz jest tak przeprowadzane, aby nie doszło do gwałtownego skurczu oskrzeli. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia skutków ubocznych po próbie prowokacyjnej, niezbędna jest odpowiednia kwalifikacja do badania oraz – w niektórych przypadkach – podanie leków antyhistaminowych lub glikokortykosteroidów. Najcięższym możliwym powikłaniem jest wstrząs anafilaktyczny, jednak występuje on rzadko. Dlatego też tak ważne jest, aby każda próba prowokacyjna była wykonywana pod nadzorem medycznym w miejscu z dostępem do leków przeciwwstrząsowych, np. w ośrodku alergologicznym.

Sprawdź również: Oddawanie krwi – przeciwwskazania

Przeciwwskazania do wykonania próby prowokacyjnej

Próba prowokacyjna nigdy nie powinna zostać przeprowadzona, jeśli mogłaby doprowadzić do zaostrzenia choroby i ewentualnych nieuleczalnych powikłań. Istnieje kilka grup pacjentów, u których zazwyczaj nie wykonuje się żadnych prób prowokacyjnych. Są to osoby, u których kiedyś wystąpiła ciężka reakcja anafilaktyczna, kobiety ciężarne i dzieci poniżej 3. roku życia. ^[14] Dodatkowo prób prowokacyjnych nie powinno się wykonywać u osób z wyraźną obturacją oskrzeli, niestabilną chorobą wieńcową, tętniakiem lub u osób leczonych z powodu padaczki. ^{[15] [16]} W przypadku wykonywania donosowej próby prowokacyjnej przeciwwskazaniem są deformacje nosa, polipy oraz ostra infekcja dróg oddechowych w okresie miesiąca przed planowanym badaniem. ^[17]

Jak przygotować się do próby prowokacyjnej?

Odpowiednie przygotowanie do badania jest niezwykle istotne, aby otrzymać miarodajny wynik i zmniejszyć ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. Przede wszystkim, zgodnie z zaleceniami lekarza należy przerwać przyjmowanie niektórych leków, np. leki przeciwleukotrienowe należy odstawić na 24 godziny przed spirometryczną próbą prowokacyjną. ^[18] Ponadto na 2 godziny przed badaniem nie powinno się palić tytoniu ani spożywać obfitych posiłków. W przypadku zaś pokarmowej próby ekspozycyjnej nie należy przyjmować pokarmów 4 godziny przed badaniem. ^[19]