Hormony tarczycy – jakie są, kiedy zrobić badanie i na czym ono polega?

Hormony tarczycy – jakie?

Tarczyca (gruczoł tarczowy) to niewielki narząd, kształtem przypominający motyla, położony w przedniej części szyi, tuż poniżej krtani. Wyróżnia się pęcherzykową budową, a jej komórki produkują określone hormony. Funkcje wydzielnicze tarczycy regulowane są przez wytwarzanie przez przysadkę hormonu TSH (tyreotropiny), działającego na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Jakie hormony syntetyzuje tarczyca? To przede wszystkim:

• tyroksyna (T4) – pełniąca rolę prohormonu, stanowi około 85% syntetyzowanych przez tarczycę związków. Zawiera 4 cząsteczki jodu, a do jej głównych funkcji należą:
  • udział w dojrzewaniu i rozwoju komórek układu nerwowego oraz kostnego;
  • uwalnianie energii we wszystkich tkankach;
  • pochłanianie glukozy z przewodu pokarmowego;
  • pobudzanie rozpadu tłuszczów;
  • regulowanie pracy gruczołów płciowych;
• trójjodotyronina (T3) – aktywna forma tyroksyny, powstająca przez odłączenie od tyroksyny pojedynczej cząsteczki jodu, bierze udział w:
  • przemianach energetycznych;
  • metabolizmie węglowodanów oraz tłuszczów;
• kalcytonina – hormon, który jest wydzielany przez komórki okołopęcherzykowe tarczycy. Jego główną funkcją jest regulowanie stężenia jonów wapnia i hamowanie resorpcji kości, czyli szeroko pojęte regulowanie gospodarki wapniowo-fosforanowej.

Produkowane przez tarczycę hormony T3 i T4 są przez większość czasu związane z tyreoglobuliną i magazynowane w komórkach tarczycy. Jedynie ich wolne postaci, uwolnione do krwioobiegu i nie związane z białkami transportującymi są aktywne biologicznie. Wewnątrz komórek działa głównie wolna trójjodotyronina, natomiast w krwioobiegu większą pulę stanowi wolna tyroksyna.

Rola hormonów tarczycy

Jak już zostało wspomniane, funkcje wydzielnicze tarczycy regulowane są przez ujemne sprzężenie zwrotne na osi podwzgórze-przysadka-tarczyca. Produkowana w podwzgórzu tyreoliberyna (TRH) stymuluje przysadkę mózgową do wydzielania TSH, która z kolei pobudza tarczycę do produkcji T3 i T4. Wzrastające stężenia hormonów tarczycy w krwioobiegu powoduje z kolei zahamowanie syntezy TRH i TSH, co zapobiega nadmiernej produkcji hormonów tarczycy. To ujemne sprzężenie zwrotne jest niezwykle ważne ze względu na wielokierunkową rolę, jaką hormony tarczycy odgrywają w funkcjonowaniu naszego organizmu. Są one odpowiedzialne bowiem za:

• rozwój układu nerwowego;
• prawidłowy metabolizm kostny i wzrost kości oraz chrząstek;
• stymulację czynności układu nerwowego;
• prawidłowe funkcjonowanie gruczołów płciowych i przebieg dojrzewania płciowego;
• utrzymywanie odpowiedniej temperatury ciała;
• gospodarkę białkową, lipidową oraz węglowodanową.

Badania oceniające pracę tarczycy

Jakie badania należy wykonać w diagnostyce chorób tarczycy? Podstawowym badaniem przesiewowym w przypadku oceny funkcjonowania gruczołu tarczowego jest poziom TSH w surowicy krwi . Mimo, iż jest to hormon produkowany przez przysadkę mózgową, stanowi on czuły wskaźnik mogący wskazywać na nadmiar lub niedobór hormonów tarczycy. Często pozwala on na wykrycie zaburzeń pracy tarczycy jeszcze w postaci subklinicznej, zanim pojawią się wyraźne objawy ze strony naszego organizmu.

Uzupełnieniem podstawowej diagnostyki w przypadku tarczycy jest oznaczenie stężenia FT4 oraz FT3, a także USG gruczołu tarczowego. Na podstawowe badania laboratoryjne w ramach tzw. pakietu tarczycowego skierowanie może wystawić lekarz rodzinny, gdy jednak konieczna jest szersza diagnostyka – należy udać się do lekarza specjalisty – endokrynologa. W przypadku podejrzenia niedoczynności tarczycy lub autoimmunologicznego zapalenia tarczycy może on zlecić m.in. oznaczenie poziomu przeciwciał anty-TPO czy anty-TG, kalcytoniny oraz TRH.

Hormony tarczycy – wskazania do wykonania badań

Kiedy badać hormony tarczycowe? W trosce o ogólną kondycję organizmu warto kontrolować ich poziom co najmniej raz w roku, zwłaszcza jeżeli w wywiadzie rodzinnym istnieją przypadki chorób tarczycy. O skierowanie na badania takie jak stężenie TSH, FT4 oraz FT3 warto poprosić lekarza zwłaszcza, gdy pojawią się u nas symptomy mogące sugerować nadczynność tarczycy lub wręcz odwrotnie – jej niedoczynność. Należą do nich między innymi:

• nagłe wahania masy ciała (zarówno jej spadek jak i nagły przyrost masy ciała);
• zaburzenia koncentracji;
• problemy z pamięcią;
• ogólne, przewlekłe osłabienie;
• problemy ze snem (bezsenność lub nadmierna senność);
• zaburzenia pracy serca;
• obniżenie nastroju;
• zaburzenia miesiączkowania;
• zwiększona łamliwość i wypadanie włosów;
• biegunki lub zaparcia;
• nadmierne pocenie się;
• obrzęki;
• bladość powłok skórnych;
• sucha skóra;
• uczucie zimna;
• uderzenia gorąca.

Należy pamiętać, że na hormony tarczycy wpływa wiele różnych czynników, takich jak ilość jodu w diecie, zanieczyszczenie środowiska, niedobory żywieniowe czy gospodarka hormonów płciowych. Z tego względu ich poziom warto monitorować również w ciąży i w okresie menopauzy, zwłaszcza jeżeli stosujemy hormonalną terapię zastępczą.

Badanie hormonów tarczycy – interpretacja wyników

Podejrzewając choroby tarczycy warto zrezygnować z samodzielnej interpretacji uzyskanych wyników badań i zostawić to zadanie lekarzowi, który przeanalizuje je w oparciu o zgłaszane objawy, wahania poziomów hormonów i wyniki badania ultrasonograficznego tarczycy. Tylko w ten sposób możliwe jest wykrycie chorób tarczycy takich jak:

• niedoczynność tarczycy – w przypadku niedoczynności tarczycy o charakterze pierwotnym zaobserwujemy podwyższone TSH przy jednoczesnym obniżeniu stężenia hormonów tarczycy. W przypadku tego schorzenia o charakterze wtórnym, poziom TSH również będzie niski. Jednym z wariantów jest również choroba Hashimoto czyli przewlekłe zapalenie tarczycy;
• nadczynność tarczycy – w przypadku pierwotnej nadczynności tarczycy obserwujemy wyłącznie podwyższenie stężenia FT4 i FT3, natomiast przy wtórnej nadczynności tarczycy w badaniach zaobserwujemy również podwyższone stężenie TSH.

Dokonując interpretacji należy brać pod uwagę wyłącznie normy podane na wyniku, ponieważ zakresy referencyjne mogą różnić się w zależności od stosowanej w laboratorium diagnostycznym metody.