Próba tuberkulinowa (test) – jak odczytać wynik odczynu?

Gruźlica i badania na gruźlicę

Gryźlica należy do grupy chorób zakaźnych. Do zarażenia dochodzi drogą kropelkową. Rozwija się w wyniku zakażenia organizmu prątkami gruźlicy: najczęściej – Mycobacterium tuberculosis, a także M. bovis, M. africanum.

Jeszcze w minionym stuleciu gruźlica była jedną z najczęstszych przyczyn zgonów, nastepnie dzięki rozwojowi medycyny ilość zachorowań zmniejszyła się. Niestety w ostatnich latach zaobserwowano ponowny wzrost zachorowań na tę chorobę. Gruźlica początkowo może przebiegać bezobjawowo, czego skutkiem jest zbyt późne rozpoznanie.

Do objawów ogólnoustrojowych, które mogą wystąpić u pacjentów w przebiegu gruźlicy zalicza się: nocne poty, stan podgorączkowy, osłabienie, spadek masy ciała. Są to zatem objawy mało charakterystyczne. Wyróżnia się następujące odmiany tej choroby:

• gruźlicę płuc – najczęstszym objawem jest tutaj przewlekły kaszel;
• gruźlicę pozapłucną – gruźlica węzłów chłonnych, gruźlica opłucnej, gruźlica kości i stawów, gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Czym jest próba tuberkulinowa?

Próba tuberkulinowa (próba Mantoux) to badanie, którego celem jest odpowiedź na pytanie, czy dany pacjent jest odporny na zachorowanie na gruźlicę (na ile jego układ odpornościowy jest zdolny do obrony przed prątkami gruźlicy). Badanie może tez być wykorzystywane do oceny tego czy proces gruźliczy nie toczy się aktualnie.

• Jeżeli przeprowadzona próba tuberkulinowa jest ujemna, wówczas konieczne może być tak zwane doszczepienie na gruźlicę.
• Jeżeli próba tuberkulinowa jest dodatnia oznacza to, że organizm jest w stanie obronić się przed prątkami gruźlicy. Oznacza to, że organzim prawidłowo zareagował na wcześniejsze sczepienie, a doszczepianie nie jest konieczne.
• Jeżeli próba jest nadmiernie dodatnia, może to wskazywać na przebyte lub nawet istniejące zakażenie.

W czasie badania tuberkulinę podaje się śródskórnie, a badanie pozwala na ocenę odpowiedzi immunologicznej organizmu. Substancja ta jest uzyskiwana z hodowli prątków gruźlicy. Należy zaznaczyć, iż roztwór ten nie zawiera żywych bakterii.

Aktualnie w celu wykonania próby tuberkulinowej stosuje się specjalnie uzyskaną – referencyjną tuberkulinę RT23.

Kiedy wykonuje się próbę tuberkulinową ?

Próbę tuberkulinową wykonuje się u:

• u dzieci w celu diagnostyki gruźlicy wieku rozwojowego;
• przed planowanym szczepieniem przypominającym:
  • wykonywane jest ono u dzieci w wieku: 11-13 miesięcy, następnie u dzieci w wieku 7 lat (tutaj nie wykonuje się próby tuberkulinowej, pod warunkiem, że dziecko nie miało kontaktu z osobą chorą na gruźlicę), ostatnie w wieku 12 lat i 18lat, gdy wynik próby tuberkulinowej będzie ujemny;
  • u osób u których lekarz na podstawie objawów klinicznych podejrzewa gruźlicę;
  • u osób, które miały bliski kontakt z osobami, u których stwierdzono zachorowanie na gruźlicę;
  • u osób, które miały bliski kontakt z osobą, u której podejrzewa się zachorowanie na gruźlicę;
  • u osób, które przebywają w miejscach podwyższonego ryzyka (np. schroniska dla bezdomnych, domy opieki);
  • u pracowników służby zdrowia;
  • u osób z obniżoną odpornością.

Jak wykonuje się próbę tuberkulinową?

Wykonanie próby tuberkulinowej nie wymaga szczególnego przygotowania. Iniekcja wykonywana jest podskórnie na lewym przedramieniu, w jego środkowej przedniej części. Po wstrzyknięciu tuberkuliny, w miejscu jego wykonania powinien pojawić się białawy bąbel o średnicy 7-9 mm, który zanika po kilku minutach. Pacjent nie powinien przykrywać, ani dotykać powstałego bąbla. Nie wolno go wyciskać.

Następnie po 72 godzinach pacjent musi zgłosić się ponownie do laboratorium, w którym wykonywana była próba, w celu oceny średnicy nacieku oraz ewentualnej miejscowej reakcji alergicznej. Pomiaru średnicy zmiany dokonuje się linijką.

Zastrzyk wykonywany jest cieniutką igłą, dlatego wykonanie takiej próby nie jest bolesne.

Wynik próby tuberkulinowej

Wynik próby tuberkulinowej interpretowany jest na podstawie średnicy powstałego nacieku. Jest on mierzony za pomocą podziałki. Dodatkowo brane są pod uwagę czynniki ryzyka.

Za dodatni wynik próby uważa się średnicę:

1. ≥ 15 mm u pacjentów bez czynników ryzyka;

1. ≥ 10 mm u pacjentów: z chorobami przewlekłymi ( np. cukrzyca), narażonych na kontakt z osobami chorymi na gruźlicę (służba zdrowia), przebywających w miejscach zwiększonego ryzyka (domy opieki, więzienia, schroniska, a także kraje, w których obserwuje się wysoką zachorowalność na gruźlicę);

1. ≥ 5 mm u pacjentów: z obniżoną odpornością (HIV, przyjmujących leki immunosupresyjne, po przeszczepach narządów), mających bliski kontakt z osobami zakażonymi prątkiem gruźlicy, którzy mieli wykonane zdjęcie RTG klatki piersiowej i w płucach zostały stwierdzone zmiany sugerujące gruźlicę.

Otrzymanie dodatniego wyniku próby tuberkulinowej może oznaczać:

• aktywne zakażenie gruźlicą,
• utajone zakażenie gruźlicą,
• przebyte szczepienie BCG.

Naciek o średnicy mniejszej niż 5 mm oznacza ujemny wynik próby tuberkulinowej.

Następnie, po otrzymaniu dodatniego wyniku lekarz przeprowadza dalszą diagnostykę, w celu potwierdzenia, bądź wykluczenia zachorowania na gruźlicę. Jednym z testów, które służą do wykrycia utajonego zakażenia prątkami gruźlicy jest – metoda IGRA. Polega ona na pomiarze interferonu γ ( IFN- γ), który jest wydzielany przez pobudzone limfocyty T. Istotną zaletą tego badania jest fakt, iż na wynik badania IGRA nie wpływa szczepienie BCG.

Należy pamiętać, że dodatni wynik próby tuberkulinowej może wyjść dopiero, jeśli minie ponad 6 tygodni od narażenia pacjenta na prątki gruźlicy.

Co może spowodować zafałszowanie wyniku?

Otrzymany wynik może być fałszywie dodatni, gdy:

• u pacjenta doszło do zakażenia prątkami niegruźliczymi,
• przebyte szczepienie BCG,
• błędy przy odczycie, bądź wykonaniu próby tuberkulinowej,

Otrzymany wynik może być fałszywie ujemny, gdy:

• niedawne zakażenie prątkiem gruźlicy,
• zakażenie gruźlicą, które nastąpiło wiele lat temu,
• u małych dzieci, poniżej 6 roku życia,
• błędy podczas odczytu lub wykonania próby tuberkulinowej,
• zakażenie wirusowe – tutaj szczególnie istotny wpływ ma wirus HIV,
• ciężka postać gruźlicy,
• przyjmowane przez pacjenta leki immunosupresyjne – np. glikokortylkosteroidy,
• niedożywienie,
• niewydolność nerek.