Gruczolak nadnerczy – przyczyny, objawy, leczenie

Budowa nadnerczy

Nadnercza to bardzo istotny narząd wydzielania wewnętrznego (endokrynologiczny), produkujący hormony niezbędne do życia. Położone są na górnym biegunie nerek (w jamie brzusznej). W sumie człowiek posiada dwa nadnercza – po jednym z każdej strony. W zdrowym nadnerczu występują dwie części:

• kora nadnerczy – odpowiada za wytwarzanie hormonów steroidowych (glikokortykosteroidów oraz mineralokortykosteroidów) i niektórych hormonów płciowych;
• rdzeń nadnerczy – tutaj produkowane są aminy presyjne, czyli dobrze znana adrenalina (hormon stresu) i noradrenalina.

Gruczolak nadnercza – podział

Pojęcie guz nadnerczy jest szersze niż gruczolak nadnerczy. Jak sama nazwa wskazuje, gruczolak jest zbudowany z komórek gruczołowych. Mogą one, ale nie muszą wydzielać hormony (często w nadmiarze, co prowadzi do występowania zespołów chorobowych). Inna nazwa często występująca w opisach badań diagnostycznych to incidentaloma (incydentaloma). Pod tym pojęciem kryje się po prostu guz nadnerczy wykryty incydentalnie (przypadkowo), który posiada wymiar większy niż 1 cm.

Gruczolak nadnercza może mieć charakter:

• nienowotworowy,
• nowotworowy.

Guzy nienowotworowe nadnercza są zwykle skutkiem innych chorób, takich jak gruźlica lub przebyty uraz (i powstały krwiak, który wygląda jak guzek nadnercza). Guzy o charakterze nowotworowym mogą być złośliwe lub łagodne. Większość tego rodzaju zmian na szczęście jest łagodna – najczęściej występuje gruczolak kory nadnercza. Rzadsze nowotwory to:

• guz chromochłonny nadnercza,
• gruczolakorak kory nadnercza (zwykle są to guzy duże, które charakteryzuje złe rokowanie),
• mięsak nadnercza,
• chłoniak nadnercza,
• tłuszczakomięśniak nadnercza,
• przyzwojak nadnercza.

Co więcej, guzy nadnerczy mogą występować jako pojedyncze zmiany (jak opisane powyżej) oraz zmiany mnogie, zajmujące obydwa nadnercza. Mnogie guzy nadnerczy są często związane z powiększeniem nadnerczy. Wywołują je takie choroby, jak:

• wrodzony przerost nadnerczy (spowodowany wadami genetycznymi enzymów potrzebnych do produkcji hormonów),
• drobnoguzkowy przerost nadnerczy,
• wielkoguzkowy przerost nadnerczy.

Jak diagnozuje się gruczolaka nadnerczy?

Podstawą diagnostyki guzów nadnerczy jest wykluczenie złośliwego charakteru zmiany oraz sprawdzenie, czy guz wydziela hormony. Najczęstszymi zmianami są łagodne gruczolaki nadnerczy niewydzielające żadnych hormonów.

Lekarz może zalecić wykonanie:

• tomografii komputerowej (z podaniem kontrastu, który pomaga zróżnicować między zmianą łagodną a złośliwą),
• rezonansu magnetycznego,
• testów endokrynologicznych (prób wydzielania wewnętrznego).

Guz nadnercza może wydzielać nadmierne ilości hormonów, co czasami (ale nie zawsze) powoduje objawy kliniczne. Nadmiar hormonów nadnerczowych powoduje bardzo poważne skutki zdrowotne. By szybko wyłapać taką sytuację i podjąć ewentualną decyzję o wycięciu guza nadnercza, endokrynolog wykonuje testy hormonalne. Należą do nich:

1. Test supresji kortyzolu – lekarz podaje 1 mg hormonu steroidowego (deksametazonu) przed snem, a następnie pobiera próbkę krwi do badań rano. Gdy wynik jest nieprawidłowy (u zdrowego człowieka podanie deksametazonu wygasza wewnętrzną produkcję hormonów steroidowych w nadnerczach, zaś gruczolaki zwykle „nie słuchają” takiego polecenia i nadal wydzielają wspomniane substancje), to przeprowadza się analizę wydzielania kortyzolu (hormonu nadnerczowego) w ciągu doby oraz test z 2 mg deksametazonu.
2. Dobowe wydalanie w moczu metoksykatecholamin – ten rodzaj badania jest zalecany, gdy lekarz podejrzewa guza chromochłonnego rdzenia nadnerczy produkującego adrenalinę/noradrenalinę. Metoksykatecholaminy to końcowe produkty przemian amin presyjnych.
3. Pomiar stężenia aldosteronu (jednego z hormonów nadnerczowych odpowiedzialnego za gospodarkę jonami) i aktywności reninowej osocza. Ten rodzaj diagnostyki jest wykonywany, gdy lekarz podejrzewa gruczolaka wydzielającego aldosteron. Nadmiar aldosteronu często objawia się nadciśnieniem tętniczym i oraz objawami tak zwanego zespołu Conna.
4. Oznaczenie stężeń androgenów produkowanych przez nadnercza.

Jakie są objawy gruczolaka nadnerczy?

Guz nadnerczy, który jest przypadkowo znalezionym gruczolakiem, rzadko kiedy daje jakiekolwiek objawy.

Objawy gruczolaka nadnerczy pojawiają się dopiero wtedy, gdy guz wydziela hormony. W zależności od rodzaju wytwarzanej w nadmiarze substancji, może to być:

• Zespół Cushinga (nadmiar glikokortykosteroidów):
  • zaburzenia skórne (rozstępy, skóra ścieńczała, purpurowa, trądzik),
  • otyłość o specyficznym typie (tłuszcz gromadzi się na karku, nad obojczykami, na twarzy i na brzuchu – kończyny pozostają szczupłe),
  • zaburzenia regularności i charakteru miesiączek,
  • nadmierne owłosienie typu męskiego u kobiet (hirsutyzm),
  • nadciśnienie tętnicze niepoddające się leczeniu,
  • osteoporoza (może wyrażać się złamaniami),
  • problemy emocjonalne i psychiczne (depresja, bezsenność lub nadmierna senność, niestabilność emocjonalna),
  • cukrzyca,
  • zaniki mięśniowe,
  • wrzody żołądka i dwunastnicy,
  • częste łapanie infekcji (osłabienie układu odpornościowego);
• Zespół Conna (nadmierne wydzielanie mineralokortykosteroidów – aldosteronu):
  • nadciśnienie tętnicze oporne na leki,
  • duże objętości oddawanego moczu,
  • obniżenie stężenia potasu we krwi,
  • osłabienie siły mięśni i całego organizmu.

Gruczolak nadnercza – leczenie i rokowanie

W celu oceny ryzyka złośliwości guza nadnercza, zespół lekarzy (endokrynolog, radiolog i chirurg) stosują specjalne wytyczne postępowania, które mówią, czy należy podejmować się zabiegu operacyjnego (usunięcia guzka). Jest to jedyna metoda, która gwarantuje pełne wyleczenie.

Gruczolak nadnercza jest zwykle zmianą łagodną, także rokowanie jest bardzo dobre. Prognoza znacznie pogarsza się w rzadkich przypadkach raka nadnercza (kory lub rdzenia), gdzie szansa na przeżycie pięciu lat jest mniejsza niż 50 %.

Gruczolak kory nadnerczy i rak kory nadnerczy – wypowiedź eksperta