Zapalenie błony śluzowej żołądka

Co to jest zapalenie błony śluzowej żołądka?

Termin zapalenie błony śluzowej żołądka (potocznie katar, nieżyt żołądka) obejmuje wszystkie stany uszkodzenia najbardziej wewnętrznej warstwy ściany żołądka, czyli jego błony śluzowej. Czynniki, które mogą wywołać takie uszkodzenie, to:

• czynniki infekcyjne – w Polsce około 90% zapaleń żołądka związanych jest z zakażeniem bakterią Helicobacter pylori; zarażonych nią jest blisko 80% osób dorosłych i około 30% dzieci; im starsze dziecko i większe zaniedbania higieniczne, tym wyższe ryzyko zakażenia;
• czynniki toksyczne – do najważniejszych należy alkohol, żółć oraz często nadużywane w naszym kraju niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak kwas acetylosalicylowy, ibuprofen czy naproksen;
• czynniki autoimmunologiczne – w niektórych postaciach choroby organizm zaczyna produkować przeciwciała przeciwko własnych komórkom i to właśnie one uszkadzają błonę śluzową żołądka.

Przeczytaj też: Pylera – lek na Helicobacter pylori

Objawy zapalenia żołądka

Objawy zapalenia błony śluzowej żołądka oraz ich nasilenie zależą od postaci choroby.

Ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa) to uszkodzenie błony śluzowej spowodowane przez różne czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne: niesteroidowe leki przeciwzapalne, alkohol, żółć, stres wywołany np. rozległym oparzeniem – powstaje wówczas tzw. wrzód Curlinga, a na powierzchni błony śluzowej tworzą się liczne nadżerki (ubytki błony). Głównym objawem jest krwawienie, które pacjent obserwuje w postaci smolistych stolców lub wymiotów z domieszką krwi. Może pojawić się również uczucie dyskomfortu w nadbrzuszu lub ból.

Zapalenie błony śluzowej żołądka wywołane bakterią Helicobacter pylori jest najczęstszą postacią choroby (około 90% wszystkich zapaleń żołądka). Ostre zapalenie, które trwa krótko zazwyczaj nie daje żadnych objawów. Jeśli natomiast dojdzie do zapalenie przewlekłego, to błona śluzowa jest tak mocno uszkodzona, że z czasem zanika. Chorzy mogą odczuwać okresowe bóle brzucha, uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej, nudności, brak apetytu, uczucie szybkiej sytości po spożyciu posiłku.

Autoimmunologiczne zapalenie błony śluzowej żołądka to przewlekły proces zapalny, który prowadzi do nieodwracalnego zaniku błony śluzowej i jest spowodowany przez autoprzeciwciała, które niszczą komórki żołądka (tzw. komórki okładzinowe). Są one bardzo ważne, gdyż produkują tzw. czynnik wewnętrzny Castle'a, którego niedobór powoduje rozwinięcie się niedokrwistości z niedoboru witaminy B₁₂ (niedokrwistości Addisona-Biermera). Objawy (zmęczenie, senność, bóle głowy, brak apetytu, blada skóra, kołatania serca) pojawiają się dopiero wtedy, gdy chory ma już niedokrwistość. Są one mało specyficzne, dlatego chorzy często zgłaszają się późno do lekarza.

Zapalenie błony śluzowej żołądka – diagnoza

Każdy człowiek, który przez kilka tygodni odczuwa jakiś dyskomfort w jamie brzusznej, ból lub takie problemy często nawracają, powinien zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu. W wypadku wymiotów z krwią czy oddawania czarnego, smolistego stolca nie powinien zwlekać, tylko jak najszybciej udać się na wizytę.

Najważniejsze, aby postawić prawidłową diagnozę, jest zebranie wywiadu od pacjenta o charakterze i czasie trwania objawów oraz wykonanie badania endoskopowego.

W nadżerkowej postaci zapalenia błony śluzowej żołądka wystarczy zrobienie gastroskopii. Pobranie wycinków do badanie histopatologicznego nie jest konieczne, ponieważ wygląd błony śluzowej jest charakterystyczny: może być ona przekrwiona, obrzęknięta, często widoczne są krwawe podbiegnięcia, nadżerki, a nawet owrzodzenia.

Wykrycie zakażenia bakterią Helicobacter pylori jest możliwe za pomocą metod inwazyjnych z wykorzystaniem endoskopii, jak i metod nieinwazyjnych. Aby jednak postawić rozpoznanie zapalenia błony śluzowej żołądka, należy wykonać endoskopię. Najczęściej stosowaną metodą inwazyjną jest test ureazowy – pobierany wycinek błony śluzowej żołądka umieszcza się na specjalnej płytce, która zawiera mocznik i wskaźnik barwny. Jeśli płytka zmienia kolor, oznacza to, że widoczne makroskopowo zmiany zapalne są spowodowane przez obecność bakterii Helicobacter pylori. Pobrany wycinek można również oddać do badania histopatologicznego, ale tę metodę stosuje się rzadziej.

Autoimmunologiczne zapalenie błony śluzowej żołądka diagnozuje się na podstawie obrazu endoskopowego: w początkowej fazie choroby mogą być widoczne liczne polipy rzekome (uwypuklenia błony śluzowej), później natomiast fałdy żołądkowe ulegają zmniejszeniu i błona śluzowa powoli zanika, a prześwituje przez nią siatka naczyń krwionośnych. Wykonuje się również badanie na obecność autoprzeciwciał we krwi.

Zapalenie błony śluzowej żołądka – leczenie

Leczenie zapalenia błony śluzowej żołądka zależy od czynnika, który to zapalenie wywołał.

U osób zakażonych bakterią Helicobacter pylori, które jednocześnie rozwinęły zapalenie żołądka, należy przeprowadzić eradykację, czyli całkowite usunięcie bakterii. Polega to na podawaniu przez 7 kolejnych dni leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (hamują one produkcję kwasu solnego w żołądku), np. omeprazolu, pantoprazolu oraz dwóch antybiotyków. Jeśli w rodzinie zdarzały się przypadki raka żołądka, leczenie takie należy zastosować nawet wtedy, gdy chory nie odczuwa żadnych dolegliwości.

W ostrej gastropatii krwotocznej również stosujemy inhibitory pompy protonowej. Najczęściej po usunięciu przyczyny ustępuje ona samoistnie i tylko w nielicznych przypadkach konieczne jest leczenie operacyjne – wyjątkowo usunięcie żołądka.

Jeśli chory musi na stałe przyjmować niesteroidowe leki przeciwzapalne, które wywołały u niego zapalenie żołądka, zaleca się przewlekłe, ochronne zażywanie inhibitorów pompy protonowej. Osoby, u których czynnikiem wywołującym zapalenie jest żółć, mogą zażywać leki zawierające kwas alginowy (są one dostępne w aptekach bez recepty).

Autoimmunologiczne zapalenie błony śluzowej żołądka wymaga dożywotniego podawania witaminy B₁₂, zwłaszcza jeśli pojawiają się objawy rozwijającej się niedokrwistości.

Istnieją także sytuacje kliniczne, w których chory odczuwa dolegliwości dyspeptyczne, a nie można ich powiązać z żadną z częstych przyczyn, takich jak przewlekle stosowane leki, alkohol, stres, żółć. Wówczas leczenie objawowe powinno być zastosowane tylko po dokładnym zbadaniu chorego, a lekarz powinien dążyć do ustalenia przyczyny zapalenia błony śluzowej żołądka.

Zapalenie błony śluzowej żołądka – zapobieganie

Przestrzeganie kilku prostych zasad może często uchronić przed rozwojem zapalenia błony śluzowej żołądka, zwłaszcza jeśli będzie się unikać głównych czynników sprawczych.

Ponieważ przyczyną około 90% zapaleń jest bakteria Helicobacter pylori, dbanie o higienę (częste mycie rąk, nieużywanie tych samych sztućców, unikanie picia z jednej butelki czy kubka) może zapobiec zakażeniu. Po eradykacji może dojść do ponownego zakażenia bakterią – jest to zjawisko reinfekcji, dlatego co 2–3 lata powinno się powtórzyć badania profilaktycznie. Wiele osób zauważa wyraźne zmniejszenie dolegliwości żołądkowych po wyeliminowaniu z diety smażonych, tłustych potraw, pikantnych przypraw oraz dużych ilości alkoholu. Osoby, które ze względów zdrowotnych muszą przyjmować przewlekle niesteroidowe leki przeciwzapalne, powinny na stałe zażywać inhibitory pompy protonowej.

Jeśli przyczyna odpowiedzialna za rozwój zapalenia (alkohol, leki, stres, bakteria Helicobacter pylori) została usunięta i uszkodzenie błony śluzowej nie było mocno zaawansowane, całkowite wyleczenie jest prawie pewne.