Wrzód odbytu – jakie są przyczyny, objawy i leczenie?

Co to jest wrzód odbytu?

Wrzód lub owrzodzenie odbytu ma postać miejscowego, często linijnego ubytku w błonie śluzowej wyściełającej jego kanał. Ubytek ten powoduje odsłonięcie głębszych, obficie unerwionych i unaczynionych warstw ściany odbytu. Tłumaczy to ból i krwawienie często współistniejące z owrzodzeniem. Wrzód jest zwykle zmianą pojedynczą, położoną w okolicy tzw. spoidła tylnego szpary odbytu –to zbiornik wypełniony treścią ropną.

Wrzód na odbycie może ujawniać się jako:

• tzw. wrzód samotny odbytnicy – rzadki zespół chorobowy, najczęściej związany z przewlekłymi zaparciami; wbrew nazwie możliwe jest pojawienie się nawet kilku owrzodzeń w tym samym czasie;
• przetoki odbytu mające postać owrzodzenia połączonego kanałem ze skórą w okolicy odbytu – mogą nasuwać podejrzenie choroby Leśniowskiego-Crohna;
• wrzody nawracające, niereagujące na leczenie, o nietypowym wyglądzie – zawsze powinny być bardzo dokładnie diagnozowane ze względu na ryzyko rozwoju raka odbytu.

Wrzód odbytu najczęściej objawia się w postaci tzw. szczeliny odbytu. Wymienione powyżej manifestacje owrzodzeń tej okolicy są znacznie rzadsze i mogą (w niektórych przypadkach) budzić podejrzenie istotnego zagrożenia zdrowia.

Zobacz też: Guzek w odbycie – co może oznaczać?

Jakie są przyczyny powstania wrzodów odbytu?

Nie jest znany dokładny mechanizm prowadzący do powstania tej choroby odbytu. Uważa się, że najważniejszym czynnikiem prowadzącym do uszkodzenia śluzówki są nadmierne naprężenia mechaniczne.

Ponadto napinanie się ścian kanału odbytu powoduje uciskanie naczyń krwionośnych odżywiających błonę śluzową, ułatwiając dodatkowo jej uszkodzenie. Najczęstszym stanem związanym z takimi zjawiskami są zaparcia, zwłaszcza gdy trwają one przez dłuższy czas.

Z tego względu wrzód, najczęściej pod postacią szczeliny odbytu, spotykany jest najczęściej u osób stosujących dietę ubogą w błonnik, przyjmujących niewystarczającą ilość płynów, prowadzących siedzący tryb życia i z zaburzeniami motoryki przewodu pokarmowego.

Owrzodzenia inne niż szczelina odbytu mogą mieć jednak zgoła inne przyczyny – jak już wcześniej wspomniano, mogą być one jednym z objawów chorób lokalnych lub ogólnoustrojowych.

Niektóre z nich to: choroba Leśniowskiego-Crohna, choroby związane z niedoborem odporności (np. białaczka, AIDS), zakażenie wirusem opryszczki (zwykle wirusem HSV-2), rak odbytu lub końcowej części odbytnicy – szczególnie podejrzane są przewlekłe, niegojące się i nawracające owrzodzenia.

Ból i swędzenie odbytu, zaparcia, krew w stolcu – wrzód?

Większość objawów towarzyszących owrzodzeniom odbytu związanych jest z odsłonięciem zakończeń nerwowych kanału odbytu i uszkodzeniem naczyń krwionośnych. Do charakterystycznych dolegliwości należy świąd (swędzenie) odbytu oraz ciągły czy pulsujący ból, szczególnie silny podczas parcia na stolec i defekacji oraz w czasie badania per rectum.

Do innych objawów wrzodów okolicy odbytu zalicza się:

• przerost fałdu błony śluzowej na poziomie owrzodzenia (charakterystyczne dla szczeliny odbytu);
• obecność domieszki świeżej krwi w stolcu (okresowo), krwawienie z odbytu;
• wyciek śluzu z odbytu (tzw. mokry odbyt);
• wyczuwalny, mały, tkliwy, czerwony guzek zlokalizowany na spoidle tylnej szpary odbytu (na jego obrzeżach);
• wydzielina z odbytu;
• zaparcia (mogą one stanowić zarówno przyczynę, jak i powikłanie wrzodu związane z bólem podczas oddawania stolca);
• obrzęk okolicy odbytu;
• uczucie niepełnego wypróżnienia i niekiedy ból podczas oddawania stolca;
• w niektórych przypadkach popuszczanie stolca (związane z nieprawidłową pracą mięśnia zwieracza odbytu).

W przypadku nieusunięcia przyczyny owrzodzenia objawy zwykle ulegają nasileniu. Może pojawić się gorączka i dreszcze, co świadczy o infekcji. Wrzód odbytu u dzieci z kolei, poza dolegliwościami bólowymi czy dyskomfortem, nie daje zazwyczaj innych symptomów.

Szczelina odbytu – leczenie

Sposób leczenia owrzodzeń odbytu uzależniony jest od umiejscowienia wrzodu, czasu jego trwania i podejrzewanych przyczyn jego powstania. Prawidłowa diagnostyka obejmuje badanie palcem przez odbyt (badanie per rectum ).

Mimo że w przypadku owrzodzenia bywa ono bardzo bolesne, jego przeprowadzenie jest niezbędne – pozwala lekarzowi (proktologowi) uzyskać kluczowe informacje o charakterze zmiany i stanie tkanek otaczających.

Przewidywana reakcja na leczenie szczeliny odbytu, która jest najczęstszą formą owrzodzenia, uzależniona jest przede wszystkim od tego, ile czasu upłynęło od jej powstania. Tzw. szczeliny ostre (a więc takie, które powstały niedawno) charakteryzują się dobrą odpowiedzią na leczenie zachowawcze. W wielu przypadkach znikają nawet bez konieczności użycia leków. Leczenie zachowawcze opiera się na zmniejszeniu bólu, unikaniu zaparć i obniżeniu napięcia zwieracza odbytu.

W pierwszym etapie zaleca się stosowanie diety bogatej w błonnik pokarmowy (korzystnie wpływa na konsystencję stolca i zmniejsza naprężenia podczas defekacji), przyjmowanie dużej ilości płynów i tzw. nasiadówki (często skutecznie zmniejszają ból związany ze zwiększonym napięciem zwieracza odbytu).

W przypadku nieskuteczności takiego leczenia mogą zostać zalecone leki przyjmowane miejscowo, np. maść z nitrogliceryną, rozluźniająca zwieracz odbytu i ułatwiająca gojenia owrzodzenia.

Wrzody odbytu – zabieg zwieracza?

Jeśli wcześniejsze metody nie przynoszą zadowalających efektów, możliwe jest wstrzyknięcie toksyny botulinowej w okolice zwieracza (powoduje to długotrwałe zmniejszenie jego napięcia).

Leczenie zabiegowe, które polega najczęściej na częściowym nacięciu zwieracza odbytu w jego bocznej części, stosuje się dopiero wtedy, gdy inne metody nie przynoszą skutku. Jednak w przypadku szczelin przewlekłych może być to tzw. leczenie z wyboru – są one bowiem zwykle oporne na leczenie zachowawcze.

Podczas leczenia wrzodów odbytu należy pamiętać o eliminacji czynników promujących rozwój choroby. Niezmiernie ważna jest również dobra kontrola chorób współistniejących – w przeciwnym razie ryzyko nawrotu jest wysokie.