Szczelina odbytu – przyczyny, objawy, dieta, leczenie, powikłania

Szczelina odbytu – co to jest i jakie są przyczyny?

Co to jest szczelina odbytu? Mianem tym określa się podłużny ubytek nabłonka wyściełającego kanał odbytu (anodermy). Zazwyczaj sięga on aż do ujścia zewnętrznego odbytu.

To częsta choroba, która może w znacznym stopniu utrudnić normalne funkcjonowanie. Może mieć ona postać ostrą – wtedy zazwyczaj dochodzi do pękania odbytu przy oddawaniu stolca, lub przewlekłą – gdy przy niedokrwieniu ściany jelita szczelina nie goi się w ciągu kilku dni. Leczenie jest głównie zachowawcze.

Na powstanie szczeliny narażone są szczególnie osoby cierpiące na przewlekłe zaparcia, skarżące się na utrudnioną defekację. Szczelina odbytu powstaje częściej u osób uprawiających seks analny.

Dwoma najistotniejszymi przyczynami szczeliny odbytu są: zaburzenia motoryki (zaparcia, uporczywe biegunki, utrudnione oddawanie stolca) i niedokrwienie ściany odbytu.

Zobacz też: Wszystko o seksie analnym

Do zaburzeń motoryki wpływających na powstanie szczeliny odbytu należą:

• nadmierny skurcz lub brak relaksacji zwieracza wewnętrznego odbytu,
• reakcja skurczowa (paradoksalną) zwieraczy podczas parcia,
• duża aktywność zwieracza wewnętrznego,
• zaburzenia czucia trzewnego w obrębie bańki odbytnicy.

W takich przypadkach występuje zwiększone ciśnienie spoczynkowe zwieracza wewnętrznego odbytu co może prowadzić do zaburzenia przepływu krwi przez błonę śluzową oraz jej uszkodzenie, gdy możliwości rozciągnięcia błony śluzowej są przekroczone.

Szczelina odbytu – objawy pęknięcia odbytu

Najczęściej do lekarza zgłaszają się chorzy z przewlekłą szczeliną odbytu, choć objawy ostrej szczeliny odbytu potrafią być bardzo nasilone. Najczęstszym a czasem jedynym objawem jest ból, występujący zwykle przy wypróżnieniu. Mogą wystąpić krwawienia z odbytu, które są bolesne lub występują bez jakichkolwiek dolegliwości. Podczas badania per rectum pacjent może odczuwać przeszywający ból. Niekiedy szczelina odbytu przebiega całkowicie bezobjawowo.

Szczelinie odbytu mogą towarzyszyć hemoroidy. Ważne jest także wykluczenie innych chorób. W tym celu bywa konieczne rozszerzenie diagnostyki o takie badania jak rektoskopia czy signoidoskopia oraz wizyta u proktologa.

Szczelina odbytu u dzieci jest najczęstszą przyczyną krwawienia z odbytnicy u małych pacjentów i jedną z częstszych przyczyn u dorosłych. Na wystąpienie szczeliny odbytu narażone są przede wszystkim kobiety podczas porodu, niemowlęta w wyniku zaparć, każdy po trudnej defekacji czy stosunku analnym.

W zapobieganiu powstawania szczeliny w odbycie może pomóc odpowiednia, bogatresztkowa dieta, unikanie zaparć i natężonego parcia a także stosowanie lubrykantu podczas seksu analnego.

Szczelina odbytu – leki bez recepty

W przypadku ostrej szczeliny w znacznej większości przypadków wystarczające jest leczenie zachowawcze. Przewlekłe szczeliny odbytu zazwyczaj goją się gorzej, głównie ze względu na niedokrwienie ściany odbytu.

W leczeniu pęknięcia śluzówki odbytu stosuje się środki zmiękczające stolec oraz preparaty łagodzące (w czopkach). Przeciwbólowo wystarczające są leki działające miejscowo. Stosuje się leki zmniejszające napięcie zwieracza wewnętrznego. Są to głównie nitrogliceryna i diltiazem. Nitrogliceryna w maści jest bardzo skuteczna w leczeniu szczeliny odbytu. Lek może u niewielkiego odsetka chorych (są to zazwyczaj mężczyźni) powodować jako działanie uboczne bóle głowy. Diltiazem jest stosowany zarówno w postaci doustnej, jak i w żelu i również może dawać dobry efekt leczniczy.

W leczeniu szczeliny odbytu można zastosować również toksynę botulinową (w zastrzykach, na receptę), która zmniejsza napięcie zwieracza wewnętrznego.

Szczelina odbytu – leczenie – operacja

Jak leczyć szczelinę odbytu? Leczenie chirurgiczne konieczne jest tylko w wypadku utrzymującego się krwawienia i/lub dolegliwości bólowych mimo stosowania leczenia zachowawczego. W przeszłości najczęściej stosowanym zabiegiem operacyjnym w przypadku szczeliny była dywulsja odbytu. Jest to prosta, nie pozostawiająca rany metoda, po której chory nie wymaga opieki. Niestety może ona powodować nietrzymanie stolca. Zabieg przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. Do rozszerzenia odbytu używa się specjalnych kalibrowanych rozszerzadeł. Zazwyczaj pacjent bardzo szybko po zabiegu odczuwa ulgę – zmniejszenie dolegliwości bólowych. Podczas zabiegu czasowo (do około tygodnia) porażone są zwieracze odbytu i może występować wtedy nietrzymanie stolca.

Metoda jest skuteczna i w porównaniu z innymi powoduje mniejsze uszkodzenie tkanek i rzadziej powikłania ze strony rany niestety częściej niż po innych metodach występują nawroty choroby. Nieco lepsze wyniki daje tzw. precyzyjna dywulsja zwieraczy odbytu, którą wykonuje się wprowadzając do odbytnicy i esicy specjalny balon i napompowując go przez czas około 5 min. Według badań naukowych aż 95 proc. szczelin odbytu goi się w ciągu 3 miesięcy. Po zastosowaniu tej metody nie występuje czasowe nietrzymanie stolca.

Innym sposobem leczenia operacyjnego szczeliny jest nacięcie zwieracza odbytu wewnętrznego (sfinkterotomia boczna). Stosuje się go zazwyczaj w przypadku przewlekłej szczeliny odbytu. Zabieg można przeprowadzić w warunkach ambulatoryjnych, w znieczuleniu miejscowym. Jest on bezkrwawy. Daje równie dobre wyniki jak dywulsja – nawet 97 proc. wyleczeń. Powikłania w postaci nietrzymania stolca są niezwykle rzadkie.

Można również wykonać wycięcie szczeliny odbytu. Operacja polega na wycięciu szczeliny oraz tzw. trójkąta skórnego anodermy. Czasem stosuje się płaty anodermy, którymi pokrywa się ubytek. Pooperacyjna rana na odbycie jest w przypadku wycięcia szczeliny dość duża i ma niekorzystną lokalizacje. Czas gojenia się może być przedłużony. W takich przypadkach możliwe jest późniejsze nietrzymanie stolca.

Szczelina odbytu – dieta

Najczęstszą przyczyną opisywanej choroby odbytu są problemy z wypróżnianiem spowodowane przez zaparcia. Badania naukowe wykazały, że częstość występowania nawracającej szczeliny odbytu zależy od diety – ilości spożywanego błonnika (włókna pokarmowego). W przypadkach, kiedy pacjent stosuje się do zaleceń lekarza i rozpoczyna dietę bogatą w błonnik odsetek nawrotów wynosi około 15 proc. W przypadkach, kiedy chory nie modyfikuje swojego jadłospisu nawroty występują aż w 70 proc. Dietę bogatą w błonnik powinno się stosować na stałe, ponieważ powrót do dawnych zwyczajów żywieniowych w krótkim czasie doprowadza do ponownego pękania odbytu.

Należy unikać ostrych potraw, które mogą podrażniać odbyt. W menu powinna znaleźć się większa ilość owoców, warzyw, a także produktów pełnoziarnistych. Bardzo ważne jest odpowiednie nawadnianie organizmu. Należy wypijać ok. 8 szklanek wody dziennie. Warto zadbać też o utrzymywanie odpowiedniej wagi ciała.

Szczelina (pęknięcie) odbytu – leczenie domowe

Pomocne w łagodzeniu objawów pęknięcia odbytu mogą być nasiadówki w ciepłej wodzie. Warto stosować też okłady z naparów z kory dębu. Pomocna może być też maść z hydrokortyzonem, krem z witaminą A i D przyspieszająca procesy gojenia czy żel z zawartością gliceryny.

Pacjent powinien powstrzymać się od drapania okolic odbytu, co dodatkowo podrażnia uszkodzoną błonę śluzową. Należy wybierać delikatny papier toaletowy, bezzapachowy i miękki. Zamiast papieru można stosować nawilżane chusteczki do higieny intymnej z wyciągiem z rumianku czy aloesu.

Trzeba pamietać o dokładnej higienie okolic odbytu i odpowiednim ich osuszaniu po prysznicu. Ulgę w bólu spowodowanym przez podrażnienia przyniesie stosowanie pudrów czy zasypek dziecięcych po każdym oddaniu stolca czy kąpieli.

Szczelina odbytu – powikłania

Zaniedbana szczelina, która nie jest leczona, może prowadzić do powikłań. Należy wymienić tu m.in. schorzenia wpływające na funkcje zwieraczy. Pierwsze z nich to ropień okołoodbytniczy (objawy to m.in.: świąd, ból odbytu, uczucie osłabienia i zgrubienie w okolicy zmiany). Drugie powikłanie stanowi przetoka okołoodbytnicza. Symptomem jest ból przy oddawaniu stolca czy w trakcie kaszlu.

Leczenie zachowawcze nie wiąże się z ryzykiem wystąpienia powikłań. Jak już wspomniano, w przypadku operacji możliwe jest wystąpienie nietrzymania stolca. Ten skutek uboczny leczenie chirurgicznego stwierdza się częściej u kobiet.

Aby uniknąć nieprzyjemnych skutków, jakie są związane z "pękającym" odbytem warto pamiętać, że samo domowe leczenie czy dieta bywają czasami niewystarczające. Z lekarzem należy skontaktować się jak najszybciej, gdy szczelina występuje ponad 6 tygodni lub można zaobserwować śliuzowo-ropną wydzielinę z okolic zmiany, co świadczy o infekcji.