Szmery oddechowe – świsty, furczenia, trzeszczenia, tarcia, skrzeczenia – co oznaczają?

Szmery oddechowe w osłuchiwaniu płuc

Szmer oddechowy (respiratory sounds) to odgłosy słyszalne w trakcie osłuchiwania płuc. Powstają w wyniku przepływu powietrza przez drogi oddechowe i pęcherzyki płucne. Osłuchiwanie to jedno z pierwszych badań przedmiotowych, jakie lekarz wykonuje przy podejrzeniu chorób układu oddechowego. Często wykonuje się je rutynowo przy zwykłej wizycie u lekarza rodzinnego.

Podczas badania najpierw osłuchuje się porównawczo symetryczne pola nad obydwoma płucami. W tym celu badający zazwyczaj badający przykłada słuchawkę do kilku miejsc na plecach, po bokach klatki piersiowej oraz z przodu, w jej górnej części. Ma to na celu sprawdzenie, czy słyszalny szmer oddechowy jest symetryczny oraz powierzchowną ocenę obecnych szmerów. Następnie przechodzi się do szczegółowego osłuchiwania konkretnych części płuc lub znalezionych wcześniej nieprawidłowości. Pacjent w czasie badania i diagnostyki zmian osłuchowych w płucach powinien oddychać równo, spokojnie i przez nos. W niektórych przypadkach lekarz może poprosić o kilka głębszych wdechów lub kaszlnięcie.

Czytaj również: Ból w klatce piersiowej po prawej stronie

Szmer pęcherzykowy i szmer oskrzelowy

Należą do nich szmer pęcherzykowy i szmer oskrzelowy. Prawidłowo szmer pęcherzykowy powinien być słyszalny nad polami płucnymi w czasie wdechu i wydechu. Przypomina on „wypowiedzianą szeptem głoskę f”. Szmer zaostrzony występuje np. w początkowym okresie zapalenia płuc. Delikatny szmer występuje jeśli spada napięcie mięśni oddechowych, w przypadku rozedmy, obecności płynu lub powietrza w jamie opłucnej (przestrzeń pomiędzy opłucną a ścianą klatki piersiowej oraz u osób ze zdeformowaną klatką piersiową. Szmer pęcherzykowy może być w ogóle niesłyszalny, jeśli doszło do niedodmy, odmy opłucnowej lub w jamie opłucnej zebrała się znaczna ilość płynu.

Szmery w oskrzelach prawidłowo są słyszalne tylko nad tchawicą i dużymi oskrzelami. Jeśli występują w innych częściach płuc, mogą sugerować naciek zapalny danej części płuca lub krwotok.

Przeczytaj też: Ból pod lewą łopatką – przyczyny, jak leczyć?

Szmery w płucach – dodatkowe szmery oddechowe

Do dodatkowych szmerów oskrzelowych zaliczamy: rzężenia, trzeszczenia, świsty, furczenia, skrzeczenia, tarcie opłucnowe.

Rzężenia powstają, kiedy zalegająca w oskrzelach wydzielina przesuwa się razem z powietrzem w czasie oddechu. Niektóre rzężenia w oskrzelach pojawiają się po kaszlu, inne są obecne tylko w czasie normalnego oddychania. Stąd należy je osłuchiwać w obydwu przypadkach. Jeśli wydzielina znajduje się w oskrzelach o dużej średnicy, powstają rzężenia grubobańkowe. Analogicznie, jeśli wydzielina zalega w drobnych oskrzelach mówimy o rzężeniach drobnobańkowych.

Zazwyczaj rzężenia pojawiają się w zapaleniu oskrzeli. Zmiany drobnobańkowe w obwodowych częściach płuca mogą świadczyć o pojedynczym ognisku zapalnym, gruźlicy lub zawale płuca. Rzężenia grubobańkowe słyszalne w miejscu, gdzie nie znajdują się duże oskrzela, wskazują na obecność jamy np. po przebytej gruźlicy. Podobne zmiany w dolnych częściach płuca mogą również być oznaką rozstrzenia oskrzeli. Rozstrzenie to nic innego jak nieodwracalne poszerzenie światła oskrzeli. Może być chorobą wrodzoną lub wtórną do ciężkich zakażeń bakteryjnych.

Przeczytaj również: Ból pod mostkiem – możliwe przyczyny

Trzeszczenie w płucach

Trzeszczenia przypominają dźwiękiem bardzo drobne rzężenia. Są też czasem porównywane do odgłosu chodzenia po zmrożonym śniegu. Powstają kiedy sklejone sąsiadujące ze sobą pęcherzyki płucne rozklejają się w czasie wdechu. Trzeszczenie w płucach występują często jako objaw płatowego zapalenia i rozpoczynającego się obrzęku płuc. Trzeszczenia u podstawy klatki piersiowej są częstym objawem osób przewlekle chorych, długo przebywających w pozycji leżącej. W wyniku zastoju w krążeniu dochodzi u nich właśnie do obrzęku w dolnych partiach płuc.

Przeczytaj: Strzelające stawy – czy wymagają leczenia?

Stridor, czyli świsty w płucach

Świsty to dźwięki turbulentnego (chaotycznego) powietrza przepływającego przez zwężone drogi oddechowe. Takie zwężenie nazywamy obturacją. Zwężenie dróg oddechowych położonych poza klatką piersiową, jak np.: porażenie strun głosowych, zapalenie krtani, tchawicy lub obecność ciała obcego, powoduje świsty wdechowe. Bardzo głośny świst wdechowy to tzw. stridor oddechowy. Może być słyszalny bez użycia stetoskopu. Obturacja dróg oddechowych wewnątrz klatki piersiowej powoduje świsty wydechowe. Występują one w astmie, przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP) lub po zachłyśnięciu. Wydechowe świsty u palaczy (świszczący oddech u palacza) świadczą o przewlekłym zapaleniu oskrzeli. Dym tytoniowy jest czynnikiem drażniącym drogi oddechowe. Świszczący oddech po papierosach jest efektem reakcji zapalnej i odruchowego skurczu oskrzeli.

Skrzeczenie oraz furczenie w oskrzelach i płucach

Furczenia to szmery podobne do świstów ale o niższej częstotliwości. Powstają gdy w oskrzelach zalega zbita, śluzowa wydzielina, a przepływające powietrze odrywa jej fragmenty. Objaw ten zdarza się w zapaleniu oskrzeli i w napadzie astmy oskrzelowej. Skrzeczenia to szmery w klatce piersiowej, na które składają się krótkie świsty i trzeszczenia. Zdarzają się u pacjentów z alergicznymi lub śródmiąższowymi chorobami płuc.

Szmer oddechowy – tarcie opłucnowe

Tarcie opłucnowe to dźwięk podobny do „pocierania palcem grzbietu dłoni przyłożonej do ucha”. Powstaje jako następstwo ocierania się o siebie obydwu blaszek opłucnej. Opłucna to cienka błona, w której znajdują się płuca. Jedna z jej warstw wyściela od wewnątrz klatkę piersiową, a druga pokrywa płuca. Jeśli opłucna jest zmieniona chorobowo w wyniku zapalenia lub procesu nowotworowego, dochodzi do tarcia pomiędzy jej blaszkami.

Szmery oddechowe – szmery w płucach u dzieci

Układ oddechowy dzieci różni się istotnie od dorosłych. Dużo łatwiej dochodzi do obturacji oskrzeli. Dzieci są też bardziej narażone na infekcje układu oddechowego. Dlatego też, zwraca się szczególną uwagę na zmiany osłuchowe w płucach u dzieci.

Do aspiracji ciała obcego najczęściej dochodzi u niemowląt. Kiedy pojawia się nagła duszność u dziecka i towarzyszą jej zmiany takie jak osłabienie szmeru pęcherzykowego nad daną częścią płuca lub świst wdechowo-wydechowy, zawsze należy brać pod uwagę, że oskrzele zostało zatkane przez ciało obce. Jeśli zaaspirowany przedmiot był niewielkich rozmiarów, mógł doprowadzić do zamknięcia małego oskrzela. W takiej sytuacji duszności mogą nie wystąpić. Za to po pewnym czasie, wokół przedmiotu może rozwinąć się stan zapalny, któremu będą towarzyszyć rzężenia.

Świst wdechowy u dziecka może być objawem podgłośniowego zapalenia krtani lub zapalenia nagłośni. Stany zapalne górnych dróg oddechowych u dzieci mogą prowadzić do całkowitego zamknięcia dróg oddechowych w wyniku obrzęku. W takich sytuacjach konieczna jest jak najszybsza interwencja lekarska. Pomocne w tym wypadku może być oddychanie chłodnym, wilgotnym powietrzem.

Najczęstszą postacią kliniczną zakażenia dolnych dróg oddechowych u dzieci do drugiego roku życia jest zapalenie oskrzelików. Jest to infekcja wirusowa, która przebiega z dusznością, świszczącym oddechem. Osłuchowo obecne są trzeszczenia i świsty.

Bibliografia:

• P. Gajewski (red.): Interna Szczeklika 2015. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2015; s. 600-601.
• E. Szczeklik, A. Szczeklik: Diagnostyka ogólna chorób wewnętrznych. Wyd. VII. Warszawa: PZWL, 1979; s. 90-99.
• R. Grenda, W. Kawalec, H. Ziółkowska (red.): Pediatria. Komplet. Tom 1 i 2. Warszawa: PZWL, 2013; s. 295-329.