Zespół Otella – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest zespół Otella?

Zespół Otella, zwany również zespołem urojeń niewierności małżeńskiej, psychotyczną zazdrością, zespołem zazdrości erotycznej czy paranoją małżeńską, to zaburzenie, w przebiegu którego występuje fałszywa, absolutna pewność niewierności partnera i dążenie do jej udowodnienia.

Obłęd zazdrości jest silnie związany z wieloletnim nadużywaniem alkoholu, choć może występować również w przebiegu niektórych chorób albo na skutek zażywania leków.

Zespół Otella uznawany jest w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 jako omamowe zaburzenie psychiczne spowodowane nadużywaniem alkoholu (F10.52).

Zobacz też: Narkolepsja – co to jest?

Skąd wzięła się nazwa zespołu Otella?

Nazwa „zespół Otella” nawiązuje do sztuki Szekspira („Otello”). W dramacie tym dowódca weneckiej armii Maur Otello poślubia Desdemonę. Z czasem jego chorąży, rozczarowany niespełnionymi nadziejami, zaczyna podsuwać głównemu bohaterowi sugestie dotyczące niewierności jego żony. Ostatecznie chorobliwie zazdrosny Otello zabija Desdemonę (choć ta nigdy go nie zdradzała), a następnie popełnia samobójstwo.

Czytaj również: Chorobliwa zazdrość – jak ją leczyć?

Zespół Otella a płeć i wiek

Zespół Otella zdecydowanie najczęściej dotyka mężczyzn (zaburzenie występuje nawet u 27% mężczyzn uzależnionych od alkoholu i 15% kobiet z tym problemem).

W większości przypadków obsesyjna zazdrość ma swoje początki u osób po 40. roku życia. Średni wiek zachorowania to 68 lat.

To też może Cię zainteresować: Czym jest gaslighting, czyli psychologiczna manipulacja?

Przyczyny zespołu Otella

W środowisku medycznym już od lat podejrzewano, że zespół Otella ma swoje podłoże w uszkodzeniach mózgu, do których dochodzi na skutek wieloletniego spożywania nadmiernych ilości alkoholu.

Badania z 2013 roku potwierdzają te przypuszczenia – u aż 73 pacjentów spośród 105 cierpiących na zespół Otella stwierdzono zaburzenia neurologiczne. W większości przypadków u chorych diagnozowano dysfunkcję płatów czołowych, zwłaszcza prawego płata czołowego.

Na wystąpienie zespołu Otella bardziej narażeni są również mężczyźni cierpiący na chorobę Parkinsona. Chorobliwa zazdrość może pojawić się zarówno na skutek procesów patologicznych, które prowadzą do zmniejszenia obszaru szarej substancji w lewej okolicy czołowej, jak i w efekcie zażywania leków, przede wszystkim antagonistów dopaminy. Na szczęście po zmniejszeniu dawki tych leków lub zastąpieniu ich innymi objawy zespołu Otella wycofują się.

Wśród innych przyczyn występowania zespołu Otella wymienia się uzależnienie od środków psychoaktywnych, zwłaszcza amfetaminy oraz karabinolów, a także występowanie zaburzeń osobowości oraz chorób psychicznych.

Czytaj również: Zespół Adele – przyczyny, objawy i skutki „choroby miłości”

Zespół Otella – objawy

Objawy zespołu Otella są dość charakterystyczne i trudne do przeoczenia. Są to między innymi:

• usilne przekonanie o niewierności partnera lub partnerki, a co się z tym wiąże – notoryczne oskarżanie o zdradę; osoba cierpiąca na zespół Otella najczęściej przekonana jest o istnieniu nie jednego, a kilku lub kilkunastu kochanków;
• przedstawianie absurdalnych dowodów niewierności partnerki lub partnera; takim dowodem może być paragon znaleziony w kieszeni kurtki, zamyślenie partnera/partnerki, ale także zakup nowej sukienki czy bielizny;
• intensywne poszukiwanie dowodów zdrady: przeszukiwanie rzeczy osobistych, sprawdzanie telefonów, chory nie powstrzymuje się również przed sprawdzaniem bielizny partnerki w poszukiwaniu śladów nasienia;
• przygotowanie zasadzek; chory może na przykład godzinami tkwić przed budynkiem, w którym pracuje jego partner/partnerka, aby złapać jego lub ją „na gorącym uczynku”, czyli np. na rozmowie z osobą trzecią;
• instalowanie podsłuchów i kamer bez wiedzy i zgody drugiej osoby,
• powątpiewanie w swoje ojcostwo, jeśli w związku są dzieci; w fazach zaostrzenia choroby osoba cierpiąca na zespół Otella może np. wykonać badania porównujące DNA dzieci i swoje;
• śledzenie drugiej osoby, wypytywanie o każde jej spóźnienie, każdy uśmiech albo moment zamyślenia;
• pojawienie się urojeń prześladowczych – osoba chora uważa, że skoro nie udaje się jej znaleźć dowodów zdrady, to jedynie dlatego, że partnerka oraz jej kochanek są wyjątkowo przebiegli;
• naciskanie na przyznanie się do winy; mężczyźni cierpiący na zespół Otella nierzadko próbują przekonać swoją partnerkę, aby ta wyjawiła „swoje winy”, obiecując, że dzięki temu wszystko wróci „do normy”;
• pojawianie się wybuchów agresji, przemocy fizycznej i psychicznej – ich nasilenie zwiększa się proporcjonalnie do ilości wypitego alkoholu;
• pojawianie się ciągłych konfliktów między partnerami, których źródłem niemal zawsze jest nieuzasadniona zazdrość.

Objawy zespołu Otella z czasem się nasilają, choć mogą ulegać spontanicznej remisji. Utrwaleniu urojeń sprzyja ciągłe spożywanie alkoholu oraz uległa postawa partnerki lub partnera, tj. postępowanie według żądań osoby chorej (rezygnowanie ze spotkań ze znajomymi, z makijażu, z samodzielnego wychodzenia z domu itp.).

W rozwiniętej postaci choroby dochodzi do porzucenia przez chorego zainteresowań, zaniechania spotkań z innymi osobami, a także do zaniedbania obowiązków domowych i zawodowych na rzecz ciągłego poszukiwania dowodów winy partnera lub partnerki.

Warto nadmienić, że zespół Otella może początkowo zbliżyć do siebie partnerów. Atmosfera tajemnicy i intrygi, a także sam fakt nagłego silnego zainteresowania ze strony partnera może być ekscytujący i prowadzić do polepszenia życia seksualnego. Z czasem jednak zespół Otella staje się powodem konfliktów, a także pojawienia się niepokoju, lęku oraz poczucia zagrożenia u osoby podejrzewanej o ciągłe zdrady.

Czytaj również: Wrastający paznokieć – przyczyny, objawy, leczenie, klamra, domowe sposoby

Czy osoby z zespołem Otella są groźne?

W niemal wszystkich publikacjach, które poruszają zagadnienie zespołu Otella, zwraca się uwagę na wynikające z niego poważne zagrożenia. Częsta jest nie tylko przemoc psychiczna (zmuszanie do przyznania się do zdrady, która w istocie nie miała miejsca), ale i fizyczna. Ofiarami obu form przemocy są zarówno partner lub partnerka osoby cierpiącej na zespół Otella, jak i domniemany kochanek lub kochanka.

Z zespołem Otella związane jest również podwyższone ryzyko zabójstwa lub samobójstwa . Szacuje się, że 20% osób kierowanych chorobliwym obłędem zazdrości podejmuje próbę odebrania sobie życia, a 17% – zabójstwa. Podsumowując, należy mieć świadomość, że patologiczna zazdrość nie tylko obniża jakość życia, ale może również doprowadzić do tragedii.

Należy zaznaczyć, że nawet jeśli nie dochodzi do przemocy fizycznej, objawy zespołu Otella są wyjątkowo uciążliwe dla partnera czy partnerki chorego i w zasadzie uniemożliwiają jej normalne funkcjonowanie. Stąd też w wielu przypadkach choroba doprowadza do rozpadu związku.

Czytaj również: Alkoholizm wysokofunkcjonujący (HFA) – objawy, jak rozpoznać i leczyć?

Diagnostyka zespołu Otella

Zespół Otella powinien być diagnozowany przez zespół doświadczonych specjalistów, tj. psychologa oraz psychiatrę. Jego rozpoznanie może być postawione, gdy:

• podejrzenia co do zdrady wynikają z mało istotnych przesłanek, ponadto chory nie dopuszcza możliwości innego wyjaśnienia „podejrzanych” zachowań partnera/partnerki (w jego oczach możliwość zdrady = pewność);
• treści podejrzeń wydają się absurdalne (np. przekonanie chorego, że jego żona ma dziesiątki kochanków);
• urojenia chorego prowadzą do wystąpienia u niego zachowań sprawdzających (sprawdzanie telefonu, torebki, ubrań i bielizny, organizowanie zasadzek, śledzenie, instalowanie urządzeń szpiegujących).

Prawdopodobieństwo, że chory cierpi na zespół Otella znacząco wrasta, jeżeli jest on uzależniony od alkoholu i jeśli przejawia zachowania agresywne.

Przeczytaj też: Czym jest choroba alkoholowa?

Leczenie zespołu Otella

Leczenie zespołu Otella w zaostrzeniach choroby przebiega w szpitalu i nierzadko odbywa się bez zgody pacjenta. Polega ono na podaniu leków przeciwpsychotycznych – neuroleptyków (głównie haloperidolu, nieco rzadziej perfenazyny i chlorpromazyny). W okresie zmniejszenia się nasilenia objawów chory może być leczony ambulatoryjnie.

Dla zmniejszenia nasilenia objawów występujących w zespole Otella niezwykle ważne jest całkowite zrezygnowanie z alkoholu, czyli podjęcie walki z chorobą alkoholową. Pomocne mogą być spotkania w grupie Anonimowych Alkoholików oraz psychoterapia. Ponadto niezbędne jest podjęcie psychoterapii, dzięki której chory ma szansę zrozumieć, dlaczego jego zachowanie jest niszczące oraz nauczyć się interpretowania różnych sytuacji życiowych w prawidłowy sposób. Najczęściej stosowaną w takim przypadku terapią jest terapia poznawczo-behawioralna. Jako że zespół Otella ma destrukcyjny wpływ na całą rodzinę, w terapii powinni brać udział oboje partnerzy (choć niekoniecznie wspólnie).

Należy nadmienić, że leczenie zespołu Otella stanowi jedno z większych wyzwań dla psychiatrów i psychologów. Terapia często trwa wiele lat, a w niektórych przypadkach musi być kontynuowana do końca życia.

Czytaj również: Szkoły, nurty psychoterapii – jaką wybrać?

Inne psychozy związane z alkoholizmem

Zespół Otella to nie jedyne zaburzenie psychiczne, które może rozwinąć się na skutek choroby alkoholowej. Inne psychozy to przewlekła halucynoza alkoholowa (F10.52), a także psychoza Korsakowa (F10.6).

Przewlekła halucynoza alkoholowa to zaburzenie, w przebiegu którego występują omamy słuchowe. Słyszane przez chorego głosy mówią o nim w trzeciej osobie, przy czym niektóre przedstawiają zarzuty, inne „bronią” chorego. W efekcie dochodzi do pojawienia się urojeń prześladowczych.

Kolejnym zaburzeniem, do którego prowadzi spożywany w nadmiarze alkohol, jest psychoza Korsakowa. To głębokie, najczęściej trwałe organiczne uszkodzenie mózgu, które charakteryzuje się przede wszystkim upośledzeniem zapamiętywania. Chory wypełnia luki w pamięci fałszywymi treściami, czego sam nie jest świadom.

Sprawdź również: Psychoza alkoholowa – czym jest?

Alkoholizm na świecie – alarmujące dane

Zespół Otella, halucynoza alkoholowa czy psychoza Korsakowa to tylko niektóre z zaburzeń, do których powstania może dojść na skutek choroby alkoholowej. Spożywany w nadmiarze alkohol może prowadzić również do marskości wątroby, nadciśnienia, arytmii serca, alkoholowego zapalenia wątroby, ponadto przyczynia się do zwiększenia ryzyka wystąpienia wielu nowotworów.

Jednocześnie trzeba zauważyć, że osób nadużywających alkoholu wciąż przybywa. Szacuje się, że problem ten dotyczy już 14,8% Europejczyków i 3,5% Europejek. W Polsce po napoje z procentami zbyt często sięga już 2,5 miliona Polaków – aż u 900 tysięcy z nich można mówić już o uzależnieniu.

Czytaj również: Psycholog, psychiatra czy psychoterapeuta? Do kogo po pomoc ze zdrowiem psychicznym?