Charakteropatia – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Organiczne zaburzenie osobowości – czym jest?

Charakteropatia należy do przypadłości zwanych jako organiczne zaburzenia osobowości. Do wspomnianej grupy należą zaburzenia powstałe w wyniku uszkodzenia i choroby, a w następstwie – dysfunkcji mózgu. Obejmują one zarówno sferę poznawczą (intelektualną), jak i emocjonalną funkcjonowania człowieka, oraz często mają wpływ na jego zachowanie.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń ICD-10 przygotowanej przez WHO (Światową Organizację Zdrowia) organiczne zaburzenia osobowości oznaczają takie jej zmiany, w których można zauważyć znaczące zmiany utrwalonych wzorców postępowania w stosunku do postępowania sprzed wystąpienia choroby. Początkowo rozróżniano tak zwane osobowości: rzekomo psychopatyczną (zwana również charakteropatią) i rzekomo upośledzoną.

Jednak ze względu na ujemne nacechowanie nazw, w najnowszej wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń ICD-11 przewidziane są pewne zmiany. Różne typy osobowości nieprawidłowej będą przyporządkowane do danych kategorii bardziej pod kątem objawów klinicznych, z mniejszym naciskiem na etiologię zaburzenia.

Charakteropatia – czym jest?

Charakteropatia lub encefalopatia z charakteropatią to termin, który wprowadził polski psychiatra Tadeusz Bilikiewicz. Definiuje się ją jako specyficzny zespół cech osobowości, który charakterystyczny jest dla osób ze stwierdzonymi zmianami w strukturach i funkcjonalnych właściwościach układu nerwowego. Mogą one być przyczyną przypadku zachowań aspołecznych i wiążą się przede wszystkim z obszarem emocji i popędów w ludzkim mózgu.

Warto wspomnieć, że według niektórych badaczy termin charakteropatia ma znaczenie nacechowane ujemnie. Sugerują, że wspomniana nazwa może kłaść nacisk na negatywne wartościowanie dotkniętej nią jednostki w życiu codziennym i pod względem moralnym. W związku z tym bezpieczniej jest używać neutralnego terminu encefalopatia . Określenie charakteropatia przetrwało jednak w mowie potocznej, gdyż wielu osobom łatwiej rozpoznać, o jakiej przypadłości mowa.

Charakteropatia a psychopatia — różnice

Choć wiele osób myli charakteropatię z psychopatią, istnieją między nimi podstawowe różnice. Etiologia psychopatii nie jest do końca znana, bierze się pod uwagę zarówno uwarunkowania genetyczne, jak i (w większej części) środowiskowe. Zaburzenie to kształtuje się zazwyczaj od dzieciństwa lub wczesnej młodości. Polega ona na wykazywaniu braku poszanowania do ogólnie przyjętych norm społecznych oraz nieliczeniu się z uczuciami innych osób. Wśród osób ze stwierdzoną psychopatią obserwuje się także nadmierną impulsywność i drażliwość, skłonność do agresji i niski próg tolerancji na frustrację, a także osłabienie relacji uczuciowych i odczuwania poczucia winy.

Z kolei charakteropatia występuje u osób, które doświadczyły czynnika organicznego: choroby lub uszkodzenia mózgu (często okolic płata czołowego). W wyniku tego zajścia znacząco zmienia się osobowość i zachowanie człowieka. Objawy charakteropatii są bardzo różne w zależności od jednostki. Często towarzyszy jej chwiejność emocjonalna, wybuchowość, skłonność do impulsywności i zaburzenia funkcji intelektualnych. Zdarzają się również okresowe zaburzenia świadomości i inne objawy somatyczne – przewlekłe zmęczenie czy zaburzenia snu.

Charakteropatia – przyczyny

Istnieje wiele zaburzeń organicznych układu nerwowego powodujących charakteropatię. Należą do nich choroby, takie jak zapalenie opon mózgowych, nowotwory mózgu czy epilepsja. Inne powikłania mogące spowodować taki efekt, to choroby neurodegeneracyjne (na przykład choroba Alzheimera), a także uszkodzenia mózgu, takie jak urazy głowy (charakteropatia pourazowa). Do encefalopatii mogą przyczynić się także powikłania pooperacyjne.

Częstym powodem charakteropatii jest również nadużywanie szkodliwych substancji psychoaktywnych (na przykład charakteropatia alkoholowa). Możemy mieć z nią do czynienia w wyniku przewlekłego nadużywania alkoholu, jak i narkotyków. Ich regularne zażywanie może doprowadzić do nieprawidłowej pracy układu nerwowego, a w efekcie – do encefalopatii.

Charakteropatia – diagnostyka

Diagnostyka charakteropatii jest trudna i wymaga intensywnej współpracy kilku specjalistów: neurologa, psychiatry oraz neuropsychologa. Aby zdiagnozować encefalopatię z charakteropatią, u chorego musi wystąpić organiczne uszkodzenie lub choroba układu nerwowego, poprzedzające zmianę zachowania – jest to warunek konieczny. Inne czynniki wymagają szczegółowej analizy przez specjalistów mających bezpośredni kontakt z pacjentem – objawy encefalopatii mogą mieć bowiem bardzo szerokie spektrum.

Jeden z najsłynniejszych opisów charakteropatii w historii psychiatrii to z pewnością przypadek Phineasa Gage’a, dziewiętnastowiecznego pracownika kolei. 23-letni Gage doznał przypodstawnego uszkodzenia płatów czołowych, kiedy w głowę wbił mu się ważący 6 kilogramów metrowy, metalowy pręt. Według relacji lekarza Johna Harlowe’a, który opiekował się rannym, chory nie odniósł większych obrażeń fizycznych, nie stracił przytomności, mógł także chodzić i mówić. Drastycznie zmieniło się jednak jego zachowanie.

Do momentu wypadku Phineas Gage był oceniany jako sumienny pracownik i lubiany przez otoczenie człowiek o bardzo łagodnym usposobieniu. Po wypadku przemienił się w agresywnego i grubiańskiego mężczyznę, który porzucił pracę i wpadł w chorobę alkoholową. Te szokujące zmiany nastąpiły wkrótce po wypadku z prętem, a podobne objawy powypadkowe nazywane są nieraz zespołem Phineasa Gage’a.

Charakteropatia – leczenie

Charakteropatia nie należy do pierwotnych zaburzeń osobowości, a jej wystąpienie jest ściśle związane z czynnikiem somatycznym. Dlatego jej leczenie opiera się głównie na leczeniu wspomnianego czynnika. Najczęściej jest to leczenie farmakologiczne – choroby układu nerwowego lub stosowane w następstwie urazu.

Jeśli przyczyną charakteropatii jest uzależnienie od substancji psychoaktywnych, bardzo ważne są również odpowiednio wdrożone do walki z nałogiem techniki psychoterapeutyczne, przeważnie w nurcie poznawczo-behawioralnym. Warto jednak pamiętać, że nie zawsze mogą one być podjęte od razu, ze względu na stan chorego. Osoba z encefalopatią często nie jest w stanie prawidłowo ocenić własnych zachowań, dlatego ważne jest, by otrzymała odpowiednie wsparcie i opiekę ze strony bliskich jej osób.