Gadzi mózg – czym jest i za co odpowiada?

Trójpodział mózgu wg MacLeana

Według teorii MacLeana wyróżnia się trzy części mózgu, które pojawiły się w różnych momentach ewolucyjnych. Najbardziej prymitywna „gadzia część” odpowiedzialna jest za prawidłowe funkcjonowanie, strategię przetrwania oraz bezpieczeństwa. Mózg ssaczy określany jako układ limbiczny odpowiada za emocje i uczucia. Natomiast kora mózgowa umożliwia posługiwanie się językiem, planowanie oraz logiczne myślenie. Struktury odpowiedzialne za szereg funkcji życiowych zostały opisane poniżej.

Mózg gadzi – pień mózgu

Najstarsza i instynktowna część mózgu realizuje pierwotne instynkty przetrwania gatunku. Mózg gadzi odpowiada za podstawowe funkcje życiowe i automatyczne procesy związane między innymi z oddychaniem, metabolizmem czy regulowaniem pracy serca. Pozwala na wykrycie jakiegokolwiek zagrożenia oraz zapewnienia sobie bezpieczeństwa. W skład gadziego mózgu wchodzą jądra podstawy, odpowiedzialne za dominację i zachowania terytorialne. Skłaniają nas do reakcji typu walka, ucieczka i zastygnięcie, skracają czas reakcji oraz zatrzymują racjonalne myślenie.

Mózg ssaczy – układ limbiczny

Mózg ssaczy ściśle współpracuje z pniem mózgu i jest odpowiedzialny za przeżywanie emocji czy przechowywanie uczuć. W głównej mierze generuje podstawowe zachowania społeczne. Mózg ssaczy to inaczej układ limbiczny (hipokamp, ciało migdałowate albo podwzgórze), który reguluje wydzielanie hormonów, pomaga w tworzeniu wspomnień i reakcji lękowych. Pozwala na odczuwanie przywiązania bądź niechęci do kogoś lub czegoś. Tak zwany mózg emocjonalny odpowiada za reprodukcję i instynktowne zachowania rodzicielskie. Zadaniem układu limbicznego jest pełnienie funkcji ostrzegawczej oraz wypatrywanie zagrożenia.

Mózg racjonalny – kora nowa

Zewnętrzna warstwa mózgu – mózg racjonalny – rozrosła się wraz z pojawieniem się naczelnych. Kora mózgowa (nowy mózg ssaków) rozwinęła się zwłaszcza u człowieka. Odpowiada za myślenie abstrakcyjne, złożone procesy decyzyjne, analizę i wyciąganie wniosków. Znaczna część kory nowej pozwala na kreowanie skojarzeń, planowanie oraz podejmowanie decyzji. Reaguje na odczuwanie bólu i przyjemności, poniesienie straty czy osiągnięcie zysku. Płat czołowy kory mózgowej zajmuje się regulowaniem bodźców typu popęd seksualny, głód, agresja.

Jak działa mózg gadzi?

Najbardziej instynktowna część mózgu wytwarza wiele nieświadomych decyzji. Działa w trzech trybach: walka, ucieczka i zamrożenie. Są to tzw. fight-flight-freeze. Tryb walki generuje nadmierne pobudzenie, problemy z koncentracją oraz agresję lub silny bunt. Uaktywnia się w wyniku silnego stresu i przyczynia do problemów ze zrozumieniem sygnałów pochodzących ze świata. Powoduje kurczenie się mięśni oraz wzmacnia wrażliwość na dźwięki o niskich częstotliwościach. W trybie ucieczki pojawia się wzmożona lękliwość i wycofanie. Trudno wówczas uspokoić silne emocje czy zapamiętywać ważne informacje. Długotrwałe przebywanie w trybie ucieczki może przyczynić się do mniejszego poczucia własnej wartości. Najczęściej pojawiają się również problemy w nauce. W trybie zamrożenia następuje nagłe wycofywanie się i unikanie. Występuje apatia, chroniczne zmęczenie oraz niska motywacja do działania.

Czytaj również: Rdzeń kręgowy – budowa, funkcje, uszkodzenie, choroby

Do czego służy koncepcja mózgu gadziego?

Najbardziej złożony narząd u kręgowców został podzielony przez MacLeana na trzy obszary, które pełnią istotną rolę w reagowaniu na bodźce oraz wpływają na tworzenie, przeżywanie czy kontrolowanie emocji.

• Mózg gadzi (jądra podstawy) odpowiada za nasze najbardziej podstawowe potrzeby życiowe i instynktowne działanie bez udziału logicznego myślenia.

• Układ limbiczny (mózg paleossaczy, przegroda, ciało migdałowate, hipokamp czy podwzgórze) wspomaga pamięć długotrwałą i nawyki.

• Kora mózgowa (mózg nowossaczy) pozwala na uwolnienie się od przymusu reagowania wyłącznie na aktualną sytuację.

Koncepcja stworzona przez MacLeana jest szeroko rozpowszechniona wśród psychologów. Przede wszystkim służy do wytłumaczenia źródła emocji i wyjaśnienia, jaka część mózgu odpowiada za przetrwanie czy generowanie radości, smutku, złości lub lęku. Daje też odpowiedź na pytania, czym jest instynkt i jak można wytłumaczyć źródło pochodzenia prymitywnych zachowań, np. gdy reagujemy instynktownie na potencjalne zagrożenie. Pozwala także znaleźć sposób na hamowanie różnych reakcji, analizę danej reakcji i sięgnięcie do empatii.

Czytaj również: Ropień mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Mózg gadzi – fakty i mity

Według teorii MacLeana mózg ewoluował zgodnie z trzema podstawowymi wzorami. Można je scharakteryzować jako gadzie, paleossacze i nowossacze. Wokół tej koncepcji narosło wiele mitów. Jednym z nich jest twierdzenie, że w naszym mózgu znajdują się trzy oddzielne systemy biologiczne działające niezależnie od siebie. Tymczasem każda jego część ma coś do powiedzenia. Mitem jest także, że ewolucja dokłada kolejne warstwy mózgu. Zdaniem neuronaukowców jądra podstawy nie należą do struktur typowych wyłącznie dla gadów, a korę mózgową posiadają wszystkie kręgowce.

Czytaj również: Szyszynka – co to? Gdzie jest, za co odpowiada, jak ją pobudzić?