Zespół psychoorganiczny – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Co to jest zespół psychoorganiczny?

Zespół psychoorganiczny, a właściwie zaburzenia psychoorganiczne, to nie choroba psychiczna, a pojęcie psychiatryczne odnoszące się do grupy objawów zaburzeń psychicznych spowodowanych przez organiczne zmiany OUN – ośrodkowego układu nerwowego. Uszkodzenia tkanki nerwowej, do których dochodzić może pod wpływem najróżniejszych przyczyn, powodują m.in. problemy z pamięcią, pewne zmiany w zachowaniu czy nawet całkowitą przemianę osobowości.

Zespoły psychoorganiczne, w tym zespoły otępienne, to niejednorodna grupa chorób, które różnią się etiologią oraz przebiegiem. Ich badaniem zajmują się dziedziny medycyny, takie jak psychiatria i neurologia. W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych zespołom otępiennym zostały przyznane kody F00-F09.

Wśród przyczyn zespołów otępiennych najczęściej wymienia się choroby neurodegeneracyjne, choć mogą one być spowodowane także innymi czynnikami.

Sprawdź też: Nerwowość i rozdrażnienie – jak sobie radzić z objawami?

Zespół psychoorganiczny – przyczyny organicznego uszkodzenia OUN

Przyczyną zespołu psychoorganicznego są – jak wspomniano – zmiany organiczne OUN. Może dojść do niego na skutek urazu mechanicznego lub procesu chorobowego.

Zespół psychoorganiczny pourazowy spotykany jest w przypadku narażenia na wielokrotne urazy części mózgowej czaszki w przeszłości. Często dotyczy on bokserów czy osób zawodowo grających w football amerykański. Zdarzają się także zespoły psychoorganiczne po operacjach neurochirurgicznych – każdy zabieg przeprowadzany na mózgu wiąże się z pewnym ryzykiem uszkodzenia struktur odpowiedzialnych za zachowanie czy pamięć.

Organiczne zaburzenia zachowania mogą być także konsekwencją procesów chorobowych.

• Choroba Alzheimera – jest to najczęstsza przyczyna otępienia, dotyczy ona głównie osób po 65. roku życia, choć zdarzają się przypadki występowania tej choroby w młodszych grupach wiekowych. Choroba Alzheimera cechuje się dość ciężkim przebiegiem, który prowadzi do śmierci, zwykle w przeciągu 7 lat od postawienia diagnozy.
• Choroba Parkinsona – choroba ta dotyka układ pozapiramidowy i związana jest ze zwyrodnieniem komórek istoty czarnej. Oprócz objawów charakterystycznych dla uszkodzenia układu pozapiramidowego, w przebiegu choroby Parkinsona dochodzi do spowolnienia procesów myślowych, a także zaburzeń pamięci. Najczęściej rozpoznawana jest pomiędzy 40. a 60. rokiem życia.
• Choroba Huntingtona – jest chorobą genetyczną dotyczącą ośrodkowego układu nerwowego. Jej główne objawy dotyczą zaburzeń ruchowych, problemów psychicznych oraz otępienia. Choroba Huntingtona najczęściej diagnozowana jest pomiędzy 30. a 50. rokiem życia. Jej przebieg jest powolny, ale postępujący i prowadzi do śmierci.
• Przewlekłe niedokrwienie części mózgowia – zaawansowana miażdżyca dotycząca tętnic szyjnych i kręgowych w znacznym stopniu może ograniczać dostarczanie tlenu i substratów energetycznych do komórek nerwowych (otępienie miażdżycowe). Skutkuje to długotrwałym zaburzeniem pracy neuronów oraz ich śmiercią, co z kolei przekłada się na powstawanie zmian psychicznych i otępiennych.
• Udary mózgu – bez względu na etiologię, zarówno udary krwotoczne, jak i niedokrwienne powodują nagłe, całkowite zatrzymanie przepływu krwi przez część zaopatrywanej przez nie tkanki nerwowej. Zespół psychoorganiczny po udarze wiąże się z niemal natychmiastową śmiercią dużej części neuronów i występowaniem objawów charakterystycznych dla obszaru unaczynienia uszkodzonej lub zatkanej tętnicy.
• Krwotoki podpajęczynówkowe (SAH) – wynaczynienie krwi poza światło naczynia tętniczego na skutek pęknięcia tętniaka lub urazu.
• Nowotwory wewnątrzczaszkowe – mogą to być zarówno nowotwory wywodzące się z tkanki nerwowej, jak i z otaczających ją struktur (oponiaki).

Co jeszcze wywołuje zespół psychoorganiczny?

Zaburzenia psychiczne o podłożu organicznym mogą wywoływać także takie czynniki, jak:

• późne stadium AIDS,
• neuroborelioza,
• choroba Creutzfeldta-Jakoba,
• choroba Picka,
• otępienie z ciałami Lewy’ego.

Organiczne zaburzenia osobowości może wywoływać przewlekły alkoholizm, powodujący zaniki tkanki nerwowej. Wśród przyczyn wymienia się również zatrucia substancjami szkodliwymi, a także stany zapalne mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych.

Wszystkie powyższe przyczyny zespołów psychoorganicznych można podzielić na dwie główne grupy. Zespoły otępienne pierwotne, czyli takie, które mają nieodwracalny charakter (zalicza się do nich choroby neurodegeneracyjne, zmiany pourazowe i niedokrwienne). Zespół otępienny wtórny może być natomiast częściowo lub całkowicie wyleczony – przykładem są stany zapalne, infekcje, zatrucia czy zmiany metaboliczne i hormonalne.

Zespoły psychoorganiczne rozpoznawane są najczęściej w grupie osób starszych, chociaż coraz częściej dotyczą osób młodszych i mogą być diagnozowane nawet u dzieci.

Zespół psychoorganiczny – objawy – otępienie i charakteropatia

Zespół psychoorganiczny charakteryzuje się brakiem konkretnych objawów. Bardzo wiele zależy od etiologii zespołu, a także miejsc, w których doszło do uszkodzenia tkanki nerwowej. Objawy zespołu psychoorganicznego mogą dotyczyć zaburzeń sfery intelektualnej człowieka (zespół psychoorganiczny otępienny, zespół dementywny) lub sfery uczuciowej (zespół psychoorganiczny charakteropatyczny – charakteropatia, kiedy uczuciowość wyższa zostaje wyparta przez niekontrolowane popędy). U chorego dochodzi najczęściej do upośledzenia obu sfer.

Zespół psychoorganiczny otępienny charakteryzują:

• problemy z pamięcią krótkotrwałą – na początkowym etapie trwania choroby,
• zaburzenia pamięci długotrwałej – zwykle po pewnym czasie,
• zapominanie imion bliskich, nazw przedmiotów codziennego użytku,
• chaotyczność wypowiedzi,
• utrata orientacji co do miejsca i czasu, w jakim chory się znajduje,
• utrata samodzielności w wykonywaniu codziennych czynności.

Objawy charakteropatii to:

• utrata kontroli nad popędami,
• nieadekwatne do sytuacji żarty czy zachowania,
• chwiejność emocjonalna,
• wesołkowatość lub łatwość do popadania w rozdrażnienie,
• stany depresyjne lub euforyczne,
• szybkie, dramatyczne zmiany nastroju.

Objawem znajdującym się na pograniczu zmian otępiennych i charakteropatycznych jest lęk psychoorganiczny. Jest to bardzo silne odczucie lęku związane z dezorientacją co do miejsca i czasu, w jakim znajduje się chory, a także jego labilnością emocjonalną.

Zespół psychoorganiczny – leczenie i rokowanie

Rozpoznanie zespołu psychoorganicznego związane jest ze stwierdzeniem pewnych objawów z ośrodkowego układu nerwowego, mogących przemawiać za organiczną przyczyną patologii i potwierdzeniem jej przy pomocy badań obrazowych głowy, takich jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny.

W przypadku, gdy przyczyną zmian organicznych w mózgu mogą być choroby bakteryjne lub wirusowe, należy przeprowadzić odpowiednie badania stwierdzające ich obecność w płynie mózgowo-rdzeniowym. Jeśli zespół psychoorganiczny spowodowany jest zatruciem lub zmianami metabolicznymi czy hormonalnymi, zlecone powinny być odpowiednie badania krwi. W rozpoznaniu zespołów otępiennych i charakteropatii pomocne mogą okazać się także specjalistyczne kwestionariusze oceny funkcji kognitywnych pacjenta.

Leczenie zespołu psychoorganicznego zależne jest od jego etiologii. Jeśli przyczyną są wewnątrzczaszkowe procesy rozrostowe, konieczna może okazać się operacja, przeprowadzenie jej z dużym prawdopodobieństwem wiązać się będzie z zahamowaniem rozwoju objawów lub ich wycofaniem. Pomimo dużego stopnia zaawansowania wiedzy medycznej, choroby neurodegeneracyjne ciągle nie mogą być skutecznie leczone, w przypadku części schorzeń można jedynie hamować rozwój objawów.

Rokowania w zespole psychoorganicznym zależne są także od przyczyny zmian organicznych w ośrodkowym układzie nerwowym. Otępienia wtórne można skutecznie leczyć. Rokowanie w przypadku zespołów psychoorganicznych pierwotnych nie jest dobre. U większości chorych objawy będą postępować, prowadząc do śmierci lub do całkowitej utraty samodzielności. Należy liczyć się jednak z możliwością nastąpienia przełomu dotyczącego leczenia chorób neurodegeneracyjnych w bliskiej przyszłości.

Czytaj również: Nerwica depresyjna – przyczyny, objawy, leczenie nerwicy depresyjnej