Niska samoocena – objawy, przyczyny, skutki, leczenie

Niska samoocena

Poczucie własnej wartości warunkuje tak naprawdę całokształt życiowych działań. To, jak odbieramy sami siebie, decyduje o tym, jak kształtują się nasze relacje zarówno zawodowe, jak i partnerskie czy stosunki panujące w rodzinie. O tym, jak silna jest samoocena, decyduje w przeważającej mierze tzw. samowiedza, czyli to, co sądzimy sami na swój temat. Na poczucie własnej wartości mamy więc zasadniczo wpływ sami – w końcu różnie oceniamy swoje rozmaite decyzje i zachowania. W kreowaniu samooceny mają znaczenie też osądy, które wydają otaczający nas ludzie, które ostatecznie wpływają na to, w jaki dokładnie sposób odbieramy samych siebie.

Samoocena bywa różna – ciężko wyróżnić „prawidłową”, zdecydowanie łatwiejsze do zdefiniowania są podwyższona czy niska samoocena. Obniżone poczucie własnej wartości występować może u dowolnego człowieka – stwierdzane może ono być u dziecka, jak i u młodego dorosłego czy osoby w podeszłym wieku. Zawsze najważniejsze jest to, aby człowiek sam był w stanie stwierdzić: „mam niską samoocenę” – dojście do takiego spostrzeżenia jest bowiem pierwszym krokiem do tego, aby pracować nad poczuciem własnej wartości i doprowadzić do jego poprawienia.

Przeczytaj również: Jak podnieść samoocenę?

Niska samoocena dziecka

Przezwyciężanie niskiego poczucia własnej wartości jest ważne w każdym wieku, szczególną jednak grupą ludzi, u których jest to wręcz kluczowe, są najmłodsi. Niska samoocena dziecka może w wyjątkowy wręcz sposób ograniczać nie tylko jego codzienne funkcjonowanie, ale i nawet zaburzać jego prawidłowy rozwój. Maluch, który nie wierzy w siebie, uważa ocenia swoją osobę za bezwartościową i posiadającą małe umiejętności. Może unikać udziału w różnych wyzwaniach odpowiednich do jego wieku – np. w szkolnych konkursach – w których tak naprawdę mógłby, i to z powodzeniem wziąć udział, co przyniosłoby mu korzyści nie tylko w danej chwili, ale i nawet w odległej przyszłości. Dochodzić może również do tego, że dziecko, które ma niską samoocenę, nie będzie wchodziło w interakcje ze swoimi rówieśnikami. To finalnie może zaś prowadzić do izolacji społecznej, która w znaczący sposób zwiększa ryzyko tego, że u młodego człowieka dojdzie do wystąpienia zaburzeń psychicznych.

Sprawdź też: Na czym polega i jak leczyć syndrom oszusta?

Niskie poczucie własnej wartości – przyczyny

Niskie mniemanie o sobie może mieć źródła nawet we wczesnym dzieciństwie. Możliwe jest to, że samoocena człowieka stanie się zaniżona z powodu doświadczeń przeżywanych w zdecydowanie już późniejszych etapach życia. W pierwszym przypadku do problemu predysponować mogą przede wszystkim nieprawidłowe postawy rodzicielskie. Opiekunowie małego dziecka mają istotny wpływ na to, jak kształtuje się samoocena dziecka. Do problemu, którym jest zbyt niska samoocena, doprowadzić może ciągłe krytykowanie podopiecznego, niedocenianie osiąganych przez niego sukcesów (szczególnie w sytuacji, gdy sukcesy innych dzieci, np. dzieci członków rodziny czy maluchów znajomych, są przez rodziców pochwalane), jak i stawianie dziecku zbyt wysokich wymagań. Co ciekawe, zaburzenia samooceny mogą być spowodowane również i nadopiekuńczością rodziców – problem rozwijać się może szczególnie wtedy, kiedy opiekunowie wyręczają dziecko w wykonywaniu trudniejszych czynności, argumentując to tym, że przecież samo z pewnością nie poradziłoby sobie ono z jakimiś zadaniami.

To też może Cię zainteresować: Czym jest toksyczna przyjaźń?

Słaba samoocena może towarzyszyć człowiekowi od najmłodszych lat życia, jak i może ona pojawiać się nagle u osoby, która przez wiele długich lat nie borykała się z takim problemem. Do zaniżonego poczucia własnej wartości mogą doprowadzić różne nieprzyjemne sytuacje, z którymi stykamy się w życiu. Jako ich przykłady można podać ciągłe trudności w pracy (w postaci np. stałego krytykowania przez szefa nawet wtedy, kiedy swoje obowiązki wykonujemy prawidłowo, rzetelnie i sumiennie) czy też różne nieprzyjemne sytuacje dotyczące relacji partnerskich i przyjacielskich (niska samoocena może być skutkiem np. wieloletniego oszukiwania przez partnera czy też efektem zawiedzenia się na przyjaciołach, dla których dana osoba była w stanie zrobić zasadniczo wszystko).

Zobacz też: Czym są zniekształcenia poznawcze i jak sobie z nimi radzić?

Niska samoocena – objawy

Niewątpliwie można powiedzieć, że poważnym zaburzeniem jest brak poczucia własnej wartości – objawy nie zawsze są jednak wyraźnie łatwe do zauważenia. Nie ma jakiegoś jednego narzędzia (takiego jak np. test samooceny), które umożliwiłoby dokonanie jednoznacznej oceny tego, jak silne jest poczucie własnej wartości. O tym jednak, że samoocena może być zbyt niska i powinniśmy zastanowić się nad tym, jak walczyć z niską samooceną, przekonywać mogą takie problemy, jak:

• całkowity brak pewności siebie,
• stałe przekonanie, że nie podołamy jakimś zadaniom czy wyzwaniom (szczególnie takim, w przypadku których większość ludzi podejmuje się ich bez żadnego wahania),
• poczucie braku jakiekolwiek wartości,
• niska tolerancja krytyki,
• odbieranie jakiejkolwiek porażki (nawet drobnej) jako czegoś karygodnego, za co powinniśmy zostać wręcz ukarani,
• odbieranie rzeczywistości w „czarnych barwach” (przejawiające się w postaci negatywnego stosunku do jakichkolwiek zmian, nowych znajomości czy wyzwań),
• bardzo duży autokrytycyzm.

Przeczytaj też: Reaktywność emocjonalna – cechy osobowości niskoreaktywnej i wysokoreaktywnej

Zaniżona samoocena – skutki

Niektórzy zastanawiają się, czy niską samoocenę należy leczyć, prawidłowe jest jednak pytanie, co zrobić, kiedy występuje niska samoocena – jak sobie z nią radzić? Prawda jest bowiem taka, że obniżone poczucie własnej wartości może mieć bardzo poważne skutki. Człowiek, który nie docenia swojej wartości, może stykać się z wieloma trudnościami w codziennym życiu. Uwagę zwraca chociażby korelacja pomiędzy niską samooceną a związkiem. Otóż osoba, która ma niskie poczucie własnej wartości, może w ogóle uciekać od wejścia z kimś w relację uczuciową z powodu tego, że będzie ona przekonana, że nie jest w stanie nikogo sobą zainteresować czy zaoferować komuś czegokolwiek. Wtedy zaś, kiedy człowiek z niską samooceną jest już w związku, może on się z kolei ciągle obawiać porzucenia. Taki niepokój jest trudny zarówno dla osoby z niską samooceną, jak i dla jej partnera – może on być źródłem m.in. patologicznej wręcz zazdrości.

Nie tylko jednak związek może być trudny dla kogoś, czyim problemem jest brak pewności siebie – objawy niskiej samooceny mogą prowadzić do trudności również i w życiu zawodowym. Nierzadka bowiem jest sytuacja, gdzie osoba z niskim poczuciem własnej wartości w pracy ucieka od nowych wyzwań, obawia się proponować jakieś nowe, potencjalnie doprowadzające do sukcesu, rozwiązania czy też ogranicza ona swoją kreatywność. Prowadzić to może w najlepszym wypadku do tego, że przez wiele lat człowiek z niską samooceną nie dostanie żadnego awansu w pracy, w najgorszym zaś razie może dojść nawet do tego, że pracodawca po prostu podziękuje osobie z niską samooceną za współpracę.

Samoocena a psychologia

Związek między niską samooceną a psychologią jest wyjątkowo wręcz wyraźny. Otóż do specjalistów psychologii powinni się udawać ludzie, którzy uważają, że mogą mieć oni obniżone poczucie własnej wartości. W gabinecie psychologicznym możliwe jest poszukiwanie tego, co leży u źródeł niskiej samooceny. Jak sobie z nią radzić, jak poprawić poczucie własnej wartości – na te pytania również można znaleźć odpowiedzi właśnie podczas rozmowy z psychologiem.

Nierzadka jest sytuacja, że człowiek stwierdza, że istnieje u niego niska samoocena. Co robić? Zasadniczo już to, że w ogóle zauważamy ten problem, jest wyjątkowo istotne. Pozwala to bowiem otworzyć się na relację terapeutyczną, poszukiwać źródeł tego problemu i analizować później rozwiązania, które pozwolą na poprawienie poczucia własnej wartości.

Niska samoocena – leczenie

Obniżona samoocena miewa różne przyczyny – znalezienie ich jest bardzo ważne, ponieważ proponowane rozwiązania, które mają poprawić poczucie własnej wartości, mogą być różne w zależności od źródeł problemu, którym jest niska samoocena. Depresja bywa przyczyną obniżonej samooceny – w takiej sytuacji pacjent kierowany jest zwykle do psychiatry, który – po stwierdzeniu innych objawów zaburzeń depresyjnych – proponuje zwykle mu wtedy odpowiednie dla niego leki przeciwdepresyjne. Ogólnie jednak nie istnieją jakiekolwiek farmaceutyki, które można by stosować w celu poprawy poczucia własnej wartości. W walce z obniżoną samooceną pomagają wizyty u psychologa, a czasami zalecane bywa pacjentowi skorzystanie z pomocy psychoterapeutów. Różne metody psychoterapii bywają wykorzystywane w przypadku niskiej samooceny, jako ich przykłady można podać terapię poznawczo-behawioralną oraz psychoterapię psychodynamiczną.

Jak podnieść samoocenę?

Możliwa jest walka z niską samooceną z pomocą specjalistów, jak i próby samodzielnego budowania poczucia własnej wartości. Ćwiczenia, które mają w tym pomóc, bywają naprawdę różnorodne. Można chociażby wziąć kartkę i długopis, po czym wypisać możliwie najszerszą listę swoich cech, które uznajemy za własne zalety. Dla osoby, która ma niską samoocenę, zwykle nie jest to łatwe zadanie. Pozwala uświadomić sobie, że w rzeczywistości mamy zdecydowanie więcej pozytywnych cech i umiejętności.

Wspominano wcześniej, że przy obniżonym poczuciu własnej wartości dość częsta jest tendencja do obserwowania świata w „czarnych barwach”. Z tego względu, podejmując się walki z niską samooceną, każdego dnia wieczorem warto przez chwilę zastanowić się, ile dobrych rzeczy nas spotkało. Finalnie może się okazać, że dzień, który uznawaliśmy wręcz za stracony, okaże się tak naprawdę dniem pełnych dobrych wydarzeń.