Powikłania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Co to jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych występować może w każdym wieku, najczęściej jednak chorują osoby najmłodsze, głównie dzieci do 5. roku życia, dzieci w wieku szkolnym oraz osoby starsze, a najczęstszym czynnikiem sprawczym są bakterie. Mówimy wówczas o bakteryjnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych.

W przypadku bakteryjnego zapalenia opon, najczęstsza przyczyna infekcji są bakterie:

• Neisseria meningitidis (tzw. meningokoki, ok. 37% przypadków),
• Streptococcus pneumoniae (tzw. pneumokoki, ok. 25-51% przypadków),
• Haemophilus influenzae typu B (ok. 10% przypadków).

Bakteria neisseria. meningitidis nazywana jest dwoinką zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Ponadto za rozwój zapalenia opon mózgowych odpowiedzialne mogą być również inne drobnoustroje tj. wirusy, grzyby, pierwotniaki.

Wirusowe zapalenie opon mózgowych zaliczane do tzw. aseptycznych zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych. Jest bardziej powszechne i charakteryzuje się łagodniejszy przebiegiem niż bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (bywające stanem zagrożenia życia). Około 70-80% wszystkich przypadków wirusowych zapaleń opon mózgowych jest wywoływanych przez tzw. enterowirusy (ECHO, polio, Coxsackie A i B), a także przez wirusy świnki,odry i różyczki.

Przeczytaj: Szczepienie przeciw polio – zwykłe czy skojarzone?

Rokowanie w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych

Z powodu bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, każdego roku leczonych jest 5 na 100 tysięcy osób. Przed erą wprowadzenia do leczenia antybiotyków zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wiązało się z bardzo wysokim ryzykiem zgonów, bliskie 100%. Obecnie, w dobie rozpowszechnionej antybiotykoterapii i ulepszonej diagnostyki, liczba zgonów maleje, lecz wyniki wciąż nie są zadowalające – śmiertelność w zapaleniu opon mózgowych wynosi średnio ok 20% i uzależniona jest od czynnika sprawczego.

Najcięższym przebiegiem odznaczają się zakażenia bakteryjnie pałeczkami Gram-ujemnym (śmiertelność ponad 50%) i Streptococcus pneumoniae (tzw. pneumokoki; śmiertelność ok 30%). Ponadto zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może powodować trwałe następstwa neurologiczne. Szacuje się, że występują one u ok. 9% chorych, a ich częstość wzrasta wraz z obecnością czynników ryzyka. Dlatego wciąż zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych uważane jest za bardzo groźną chorobę, której objawów nie można zlekceważyć.

Najważniejszą i najskuteczniejszą metodą zapobiegania zarówno chorobie jak i jej niebezpiecznym następstwom są szczepienia ochronne (profilaktyka pierwotna). Obecnie w Polsce dostępne są szczepienia p/k Haemophilus influanzae (w programie szczepień obowiązkowych) oraz szczepienia p/k meningokokom i pneumokokom (szczepienia dodatkowe, niefinansowane przez fundusz zdrowia), a także szczepienia profilaktycznie przeciwko wirusom: szczepienia p/k wirusowi świnki, odry i różyczki (szczepienia obowiązkowe), polio (szczepienie obowiązkowe) oraz ospie wietrznej, wściekliźnie i grypie (szczepienia zalecane, nierefundowane przez fundusz zdrowia.

Ciężkie przypadki zapalenia opon mózgowych

Obraz oraz następstwa zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych uzależnione są od wielu czynników. Wyodrębniono specjalną grupę czynników ryzyka, które w istotny sposób pogarszają przebieg choroby. Należą do nich m.in.:

• starszy wiek pacjenta,
• zaburzenia odporności (nabyte lub wrodzone upośledzenie odporności, leczenie immunosupresyjne, stany po przeszczepie narządów),
• większa zjadliwość patogenu (gorsze rokowanie: pneumokoki, pałeczki Gram-ujemne np. E.coli, Klebsiella pneumoniae),
• opóźnienie rozpoczęcia właściwego leczenia (przeciw drobnoustrojom oraz leczenia przeciwobrzękowego),
• wstrząs,
• wystąpienie zaburzeń przytomności,
• wystąpienie drgawek.

Należy pamiętać, że czynnikami predysponującymi do wystąpienia zakażeń bakteryjnych są:

• nieprawidłowe połączenia przestrzeni oponowej z jamą nosowo-gardłową, zatokami obocznymi nosa, uchem środkowym (głównie zapalenia nawrotowe),
• nieżyty górnych dróg oddechowych,
• kolonizacja dróg rodnych kobiety patogenami (noworodkowe zapalenie opon mózgowych),
• złe warunki ekonomiczne, higieniczne, mieszkaniowe,
• przebywanie w przeludnionych pomieszczeniach (szkoły, internaty, koszary),
• zaburzenia odporności,
• współistniejące choroby przewlekłe.

Wczesne powikłania zapalenia opon mózgowych

Powikłania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych dotyczą głównie ośrodkowego układu nerwowego. Najczęstszymi następstwami neurologicznymi choroby są:

Wczesne powikłania zapalenia opon mózgowych (faza ostra choroby):

• stan padaczkowy – sytuacja, w której napad padaczkowy utrzymuje się ponad 30 minut lub występuje seria napadów, między którymi chory nie odzyskuje przytomności. Jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia, wymagający natychmiastowej pomocy i intensywnego leczenia. Niesie on ze sobą również wysokie ryzyko trwałego uszkodzenia mózgu.
• wodogłowie – czyli zwiększenie ilości płynu mózgowo-rdzeniowego w układzie komorowym mózgu. Zwiększające się objętość płynu mózgowo-rdzeniowego powoduje narastanie ciśnienia śródczaszkowego i obrzęku mózgu, co może doprowadzić do tzw. zespołu ciasnoty wewnątrzczaszkowej. Gdy leczenie przeciwobrzękowe nie zostanie w porę wdrożone lub jest nieskuteczne, u pacjenta rozwijają się objawy zespołu: zaburzenia świadomości i przytomności, zwolnienie akcji serca, cechy niewydolności oddechowej. W konsekwencji może dojść do zgonu w mechanizmie wgłobienia mózgu.
• zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny – charakteryzuje się występowaniem objawów neurologicznych w postaci: bólów głowy, nudności i wymiotów, zmian nastroju, zaburzeń świadomości, nadmierną pobudliwością lub apatią, spadkiem napięcia mięśni i odruchów ścięgnistych. Nieleczone zaburzenie może doprowadzić do zgonu chorego.

Późne powikłania zapalenia opon mózgowych

Późne powikłania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych:

• niedowłady lub porażenia spastyczne kończyn (wysokie napięcie mięśni),
• porażenia nerwów czaszkowych,
• padaczka,
• upośledzenie czynności poznawczych i zaburzenia mowy,
• upośledzenie słuchu (nawet głuchota; szczególnie narażone są dzieci z pneumokokowym zapalaniem opon mózgowo-rdzeniowych),
• zaburzenia psychogenne (np. zaburzenia zachowania, zaburzenia snu),
• zaburzenia somatyczne (głównie u dzieci, np. zaburzenia wzrostu, zmniejszona tolerancja wysiłku),
• ropień mózgu (rzadkie powikłanie, głównie w zakażeniach pałeczkami Gram-ujemnymi),
• tętniak pozapalny (rzadkie powikłanie),
• poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego (rzadkie powikłanie).