Frakcja wyrzutowa serca – co to jest, jaka jest norma i co oznacza obniżona frakcja wyrzutowa serca?

Co to jest frakcja wyrzutowa?

Frakcja wyrzutowa (ang. ejection fraction; EF serca) to parametr hemodynamiczny, określający sprawność serca. W trakcie cyklu pracy mięsień sercowy miarowo kurczy się i rozkurcza, pompując krew. Tempo bicia serca to około 70 uderzeń na minutę. W tym czasie pompuje około 4–5 l krwi.

Podczas rozkurczu krew swobodnie napływa z przedsionka do komory. Objętość krwi, która zgromadzi się w komorze tuż przed fazą skurczu, to objętość końcowo-rozkurczowa (EDV) lub inaczej – późnorozkurczowa. Średnio wynosi ona około 110–120 ml.

Z każdym uderzeniem z lewej komory serca do aorty jest wyrzucane około 60–70 ml krwi. Ta ilość krwi to objętość wyrzutowa serca (SV). W wyniku skurczu komora nie zostaje w pełni opróżniona. Objętość pozostającej w niej krwi określana jest objętością krwi zalegającej.

Frakcja wyrzutowa serca to stosunek objętości wyrzutowej do objętości końcowo-rozkurczowej. Ma ona za zadanie określić wydolność serca w procentach. Iloraz ten wskazuje, jaka część krwi znajdującej się w komorze przed fazą wyrzutu (jaki jej procent) została przepompowana do tętnic w trakcie skurczu.

Określa się zarówno frakcję wyrzutową prawej komory serca (RVEF), jak i frakcję wyrzutową lewej komory (LVEF).

Badanie frakcji wyrzutowej – wskazania do badania EF serca

Frakcję wyrzutową serca określa się za pomocą badania echokardiograficznego (echo serca), czyli USG serca. Metoda ta do, służąca do zobrazowania tkanek serca, wykorzystuje ultradźwięki. Badanie jest bezbolesne i nieszkodliwe dla pacjenta. Lekarz przykłada głowicę USG nasmarowaną żelem do klatki piersiowej. Następnie przesuwa ją, aby uwidocznić na monitorze interesujące go części serca.

Zwykle badanie frakcji wyrzutowej serca trwa 10–15 minut. Wśród wskazań do wykonania echo serca wymienia się diagnostykę:

• niewydolności serca,
• zawału serca,
• zapalenia mięśnia sercowego,
• wad zastawkowych,
• podejrzenia choroby osierdzia, wsierdzia,
• ocenę czynności serca.

Wartości frakcji wyrzutowej mogą się zmieniać w trakcie życia. EF serca może się poprawić lub pogorszyć. Często w parze z wynikiem idą nasilające się objawy choroby niewydolności serca. Badanie frakcji wyrzutowej należy powtarzać w celu kontroli jej wartości. Poprawa frakcji wyrzutowej następuje często po rozpoczęciu odpowiedniego leczenia.

Frakcja wyrzutowa serca – normy u zdrowego człowieka

Frakcja wyrzutowa serca u zdrowego człowieka wynosi 50–70 proc. Oznacza to, że w czasie skurczu serce jest w stanie wypompować z komory od 50 do 70 proc. objętości krwi znajdującej się w niej przed skurczem. W przypadku, gdy wartości EF serca są niższe, może to świadczyć o niewydolności mięśnia sercowego.

• Zwykle dokonuje się pomiaru frakcji wyrzutowej lewej komory. Przy wartości 40–50 proc. potrzebna jest dalsza, wnikliwa diagnostyka.
• Wartości EF poniżej 40 proc. świadczą do dysfunkcji skurczowej komory.
• Frakcja wyrzutowa poniżej 35 proc. uważana jest za ciężką niewydolność skurczową mięśnia sercowego i zagrożenie życia. Tak niska frakcja wyrzutowa świadczy o tym, że serce jest słabe i nieefektywnie pompuje krew.

Co oznacza obniżenie frakcji wyrzutowej?

Niska frakcja wyrzutowa najczęściej świadczy o niewydolności mięśnia sercowego. Oznacza to, że serce nie jest w stanie sprawnie i wydajnie pompować krwi. Tym samym tlen i składniki odżywcze nie są dostarczane do wszystkich komórek ciała. Niewydolność serca miewa nagły, jak i przewlekły charakter.

Nagłe obniżenie frakcji wyrzutowej może świadczyć o zapaleniu mięśnia sercowego. Gwałtowny spadek frakcji wyrzutowej serca dotyczy również osób z ostrym zespołem wieńcowym, czyli zawałem.

Przewlekły charakter niewydolności serca jest wywołany przez długo trwające nadciśnienie, choroby zastawkowe, kardiomiopatie, długotrwałą chorobę wieńcową. W takich chorobach do obniżenia frakcji wyrzutowej serca dochodzi powoli i stopniowo.

Niska frakcja wyrzutowa – objawy i leczenie

Obniżona frakcja wyrzutowa komory świadczy o niewydolności serca. Objawy to głównie duszność i krótki oddech. Początkowo dolegliwości pojawiają się podczas wysiłku. W miarę rozwoju choroby duszność zaczyna dokuczać już podczas zwykłych czynności domowych, a nawet w spoczynku. Do duszności dołącza kaszel i obniżona tolerancja wysiłku (pacjenci bardzo łatwo się męczą).

Kiedy frakcja wyrzutowa jest za niska, objawy, które mogą wystąpić, to przede wszystkim: nadmierna potliwość ciała, bladość i ochłodzenie skóry kończyn. U niektórych pacjentów pojawiają się również obrzęki kończyn dolnych, nudności, zaparcia, nykturia (częste oddawania moczu w nocy). Liczne objawy pojawiają się zwykle przy bardzo obniżonych wartościach EF. Lekki spadek frakcji wyrzutowej może być bezobjawowy.

Przy podejrzeniu niewydolności serca konieczne jest wykonanie wielu badań. Prócz echo serca i oceny frakcji wyrzutowej, niezbędne jest wykonanie EKG, wielu badań laboratoryjnych, w tym oznaczenia peptydów natriuretycznych w osoczu (BNP, NT-proBNP), które są bardzo pomocne w diagnostyce niewydolności serca. Leczenie niewydolności serca zależy od jej przyczyny.

Bibliografia:

• Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2013.
• Traczyk W., Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.