Dieta w chorobie refluksowej

Co to jest choroba refluksowa?

Choroba refluksowa przełyku związana jest przede wszystkim z zaburzeniem funkcji dolnego zwieracza przełyku (LES). Jest to fragment mięśniówki przełyku położony tuż nad wpustem żołądka, który w warunkach prawidłowych pozostaje w ciągłym skurczu i zapobiega cofaniu się treści pokarmowej z żołądka do przełyku.

Skurcz dolnego zwieracza przełyku warunkowany jest czynnością nerwu błędnego oraz wydzielaniem gastryny i motyliny. Rozciągnięcie przełyku przez kęs pokarmowy powoduje powstanie fali perystaltycznej, której skutkiem jest rozluźnienie dolnego zwieracza przełyku. Rozkurcz dolnego zwieracza przełyku powodują także:

• tlenek azotu,
• wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP),
• substancja P,
• glukagon,
• progesteron (stąd większa skłonność do choroby refluksowej w ciąży),
• cholecystokinina,
• sekretyna.

Wśród przyczyn refluksu żołądkowo-przełykowego oprócz zaburzeń funkcji dolnego zwieracza przełyku wymienia się także otyłość, ciążę i zaburzenia opróżniania żołądka. Wszystkie te stany predysponują do zarzucania treści żołądkowej do przełyku.

Objawy choroby refluksowej

Wśród objawów choroby refluksowej przełyku na pierwszy plan wysuwają się:

• zgaga,
• uczucie pieczenia w nadbrzuszu,
• puste odbijania,
• bóle nadbrzusza.

Co istotne, objawy te zwykle zależą od przyjmowania posiłku oraz pozycji ciała: nasilają się w pozycji leżącej oraz po obfitym posiłku. Może wówczas wystąpić także uczucie cofania się pokarmu.

U niektórych pacjentów charakterystyczne są objawy pozaprzełykowe:

• kaszel – zwłaszcza suchy, powodowany mikroaspiracjami kwaśnej treści z przewodu pokarmowego do oskrzeli i powstaniem stanu zapalnego;
• świszczący oddech – jego przyczyną może być skurcz oskrzeli spowodowany odruchem z nerwu błędnego;
• nawracające zapalenia krtani i gardła – prawdopodobnie mogą mieć one związek z drażnieniem śluzówki przez kwaśną treść pokarmową;
• ból zamostkowy i uczucie pieczenia w klatce piersiowej – refluks żołądkowo-przełykowy jest jedną z najczęstszych niesercowych przyczyn dolegliwości odczuwanych w klatce piersiowej;
• większa skłonność do próchnicy – zmiana pH w jamie ustnej wpływa na wzrost tendencji do powstawania erozji zębów i zaostrza dolegliwości ze strony przyzębia.

Jak leczyć chorobę refluksową?

Po dokładnym zebraniu wywiadu i zbadaniu pacjenta lekarz może z dużym prawdopodobieństwem wstępnie rozpoznać chorobę refluksową i zalecić leczenie farmakologiczne w postaci inhibitorów pompy protonowej (np. pantoprazol, omeprazol), które zmniejszają kwaśność soku żołądkowego, wpływając w ten sposób na ograniczenie stanu zapalnego przełyku i zmniejszenie nasilenia objawów.

W przypadku wątpliwości diagnostycznych (szczególnie w przypadku dominacji objawów pozaprzełykowych) oraz przy obecności objawów alarmujących (np. utrudnionego przełykania, spadku masy ciała, krwawień z przewodu pokarmowego) konieczne jest wdrożenie badań dodatkowych w postaci endoskopii przełyku i żołądka (gastroezofagoskopia) oraz monitorowania pH przełyku (pH-metria 24-godzinna).

O ile leczenie farmakologiczne u większości pacjentów zwykle przynosi szybką poprawę, nie można przecenić znaczenia postępowania niefarmakologicznego: zmiany stylu życia oraz odpowiedniej diety w chorobie refluksowej.

Styl życia w leczeniu choroby refluksowej

Odpowiednie nawyki (także żywieniowe, w tym dieta w chorobie refluksowej) mogą znacznie zredukować częstość i nasilenie objawów choroby oraz przyczynić się do wyleczenia istniejącego stanu zapalnego, a także zapobiegać jego nawrotom.

Istotne są przede wszystkim:

• przyjmowanie posiłków o odpowiednich porach – najpóźniej około 2–3 godziny przed snem – dzięki temu przed przyjęciem pozycji leżącej żołądek będzie już w znacznym stopniu opróżniony z pokarmu, co zapobiegnie jego cofaniu do przełyku;
• uniesienie wezgłowia łóżka lub spanie na dodatkowej poduszce – pozycja spania z uniesioną górną częścią ciała pozwala na lepsze oczyszczane przełyku z treści żołądkowej;
• rezygnacja z poposiłkowych drzemek;
• unikanie posiłków ciężkostrawnych i o dużej objętości – ich zaleganie w żołądku sprzyja zarzucaniu treści pokarmowej do przełyku;
• ograniczenie spożywania alkoholu, zaprzestanie palenia papierosów;
• unikanie (jeśli to możliwe) leków rozkurczających dolny zwieracz przełyku (np. teofiliny, bromku ipratropium, B2-mimetyków) – zalecenie to często jest niemożliwe do zrealizowania, zwłaszcza u pacjentów cierpiących z powodu astmy bądź przewlekłej obturacyjnej choroby płuc;
• redukcja nadmiernej masy ciała – znaczna otyłość (zwłaszcza brzuszna) zwiększa ciśnienie wewnątrzbrzuszne, co sprzyja powstawaniu refluksu żołądkowo-przełykowego.

Choroba refluksowa a dieta

W łagodzeniu objawów choroby refluksowej i w zapobieganiu jej powikłaniom bardzo istotne znaczenie ma odpowiednia dieta w chorobie refluksowej. Oprócz przyjmowania posiłków o odpowiednich porach (nie bezpośrednio przed snem) zaleca się także:

1. spożywanie w ciągu dnia kilku małych posiłków zamiast 3 dużych;
2. unikanie tłustych, ciężkostrawnych mięs i wędlin, a także tłustego nabiału (serów żółtych, topionych, śmietany) – tłuste posiłki opóźniają opróżnianie żołądka, a także powodują przejściową relaksację dolnego zwieracza przełyku;
3. rezygnację z potraw smażonych;
4. rezygnację z kawy i mocnej herbaty, kakao i czekolady – zawarte w nich kofeina i teofilina rozluźniają zwieracz dolny przełyku, a więc sprzyjają cofaniu treści pokarmowej; ponadto kawa (podobnie jak alkohol) zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, co może być przyczyną zaostrzenia objawów;
5. unikanie produktów pikantnych, wysokosłodzonych oraz suszonych, kandyzowanych owoców, a także owoców cytrusowych (cytryn, grejpfrutów, pomarańczy) – pobudzają one receptory czuciowe przełyku;
6. przygotowanie potraw bez warzyw cebulowych (por, czosnek, cebula) i ostrych przypraw;
7. rezygnację z naparu z mięty – wzmaga wydzielanie soku żołądkowego, a więc jego spożywanie może zaostrzyć dolegliwości.

Dieta w chorobie refluksowej może obejmować: chude wędliny, nabiał, warzywa (gotowane ziemniaki, buraki, marchew i inne), chude ryby, jajka (inne niż smażone), wodę mineralną, łagodne przyprawy. W łagodzeniu dolegliwości (szczególnie zgagi) pomaga picie chudego mleka – oczyszcza ono przełyk z kwaśnej treści żołądkowej i ma działanie neutralizujące.

Ważne jest, aby przy stosowaniu powyższych zasad dieta w chorobie refluksowej była zbilansowana. Każdy pacjent powinien obserwować w jakich sytuacjach i po jakich posiłkach dochodzi do zaostrzenia objawów choroby refluksowej, bowiem często jest to sprawa indywidualna. Istotne jest także, aby nie bagatelizować wystąpienia tzw. objawów alarmujących (utrudnionego lub bolesnego przełykania, krwawienia z przewodu pokarmowego, chudnięcia), które mogą świadczyć o wystąpieniu powikłań przewlekle trwającej choroby refluksowej (w tym raka przełyku) i są wskazaniem do natychmiastowej konsultacji lekarskiej.

U pacjentów (szczególnie młodych), u których nie udało się osiągnąć trwałego zredukowania objawów mimo przyjmowania maksymalnych dawek leków i modyfikacji dietetycznych, rozważa się leczenie operacyjne, celem zapobieżenia rozwojowi przełyku Barreta, który jest stanem predysponującym do rozwoju raka przełyku.