Kwas mrówkowy (E236) – właściwości, zastosowanie

Czym jest kwas mrówkowy?

Kwas mrówkowy (łac. Acidum formicum, ang. formic acid, kwas metanowy, kwas wodorokarboksylowy) to organiczny związek chemiczny należący do grupy kwasów karboksylowych, powstających z węglowodorów. Jego wzór chemiczny to HCOOH. Pod względem chemicznym jest bezbarwną, żrącą cieczą o charakterystycznym, silnym zapachu. Temperatura topnienia w jego przypadku to 8,6 stopnia Celsjusza. Charakteryzuje się dobrą rozpuszczalnością nie tylko w wodzie, ale również alkoholu etylowym czy benzenie.

W naturze występuje głównie w organizmie mrówek (stąd jego nazwa), a także jadzie innych owadów, m.in. pszczół. Obecny jest również we włoskach parzących pokrzyw , chroniąc je przed szkodnikami i innymi organizmami będącymi dla nich zagrożeniem. W śladowych ilościach znajduje się także w jabłkach, ananasach, cebuli, ogórkach czy bakłażanach.

Na skalę przemysłową otrzymuje się go jednak w warunkach laboratoryjnych, w wyniku:

• reakcji tlenku węgla z wodorotlenkiem sodu lub metanolem;
• reakcji utleniania węglowodorów.

Jak działa kwas mrówkowy na człowieka?

Kwas mrówkowy to żrąca ciecz, która w kontakcie z organizmem człowieka w wysokich stężeniach może wywoływać silne reakcje alergiczne, w tym zaczerwienienie skóry, obrzęki czy poważne oparzenia skóry, a także podrażniać błony śluzowe. Im większe stężenie kwasu mrówkowego tym większe ryzyko wystąpienia tego typu działań niepożądanych. W niskich stężeniach jest on jednak stosowany jako składnik preparatów zwężających naczynia krwionośne czy leków na reumatyzm.

Ponadto kwas mrówkowy znalazł szerokie zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu, chociażby ze względu na swoje właściwości grzybobójcze i bakteriobójcze (przy wysokim stężeniu i niskim pH) czy zdolność do przewodzenia prądu elektrycznego.

Na co dobry jest kwas mrówkowy?

Kwas mrówkowy to jeden z podstawowych odczynników chemicznych, który można znaleźć w większości laboratoriów przemysłowych. Stanowi element niezbędny do przeprowadzania różnego rodzaju analiz jakościowych czy eksperymentów, oceniających wydajność procesów produkcyjnych.

Oprócz tego znalazł on szerokie zastosowanie w przemyśle, między innymi jako:

• dodatek do smarów;
• środek udrożniający rury i instalacje przemysłowe;
• składnik preparatów grzybobójczych;
• surowiec do produkcji preparatów zakwaszających, czyszczących czy garbarskich;
• dodatek do pasz;
• w niskich stężeniach składnik kosmetyków pielęgnacyjnych (czynnik regulujący pH);
• składnik ułatwiający farbowanie tkanin;
• produkt do zwalczania roztocza Varroa destructor stanowiącego poważny problem w pszczelarstwie.

Kwas mrówkowy (E236) w żywności

Wbrew pozorom kwas mrówkowy podobnie jak estry kwasu mrówkowego jest często wykorzystywany również w przemyśle spożywczym. Na etykiecie produktów spożywczych można go znaleźć pod oznaczeniem E236.

Jaką pełni rolę w tym przypadku? Jest to powszechnie wykorzystywany konserwant , którego działanie bazuje na jego silnych właściwościach grzybobójczych. Przedłuża trwałość produktów spożywczych i minimalizuje ryzyko rozwoju w nich pleśni czy patogennych bakterii.

Do jakich produktów spożywczych jest najczęściej dodawany? Przede wszystkim do tych o krótkim terminie ważności, np.:

• marynat;
• przecierów owocowych i warzywnych;
• kiszonek;
• przetworów rybnych;
• słodyczy typy żelki.

Występuje on jednak w ich przypadku w tak znikomych ilościach, że nie jest on w ogóle wyczuwalny i nie wpływa w żaden sposób niekorzystnie na organizm człowieka.

Zastosowanie kwasu mrówkowego w medycynie

Kwas mrówkowy w niewielkich stężeniach wykazuje właściwości rozszerzające na naczynia krwionośne oraz blokujące na receptory czuciowe i bólowe. Z tego względu w medycynie i przemyśle farmaceutycznym stosuje się go w lekach obniżających ciśnienie krwi oraz preparatach łagodzących m.in. bóle reumatyczne .

Jednym z najłatwiej dostępnych produktów leczniczych zawierających kwas mrówkowy jest tzw. spirytus mrówczany. Stanowi on mieszaninę kwasu mrówkowego, etanolu oraz wody oczyszczonej, która przeznaczona jest do nacierania bolesnych miejsc. Bolące miejsca można smarować niewielką ilością płynu maksymalnie 2 razy dziennie. Preparat przeznaczony jest jednak do stosowania wyłącznie u osób dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia. Udowodniono, że dzięki swojemu działaniu rozgrzewającemu i przeciwbólowemu łagodzi on nerwobóle, bóle reumatyczne czy bóle mięśniowo-stawowe.

Kwas mrówkowy w produktach kosmetycznych

Kwas mrówkowy ze względu na swoje właściwości grzybobójcze i bakteriobójcze jest też często stosowany w kosmetykach pielęgnacyjnych, zwłaszcza w produktach, które nakłada się palcami. Oprócz tego umożliwia on w bezpieczny sposób obniżanie pH skóry do prawidłowego, lekko kwaśnego poziomu, co zmniejsza ryzyko rozwoju niektórych problemów skórnych.