Bor – czym jest, nadmiar i niedobór w organizmie

Bor – co to jest?

Bor jest pierwiastkiem chemicznym o liczbie atomowej 5, należącym w układzie okresowym do półmetali. Pod względem reaktywności chemicznej przypomina inne pierwiastki – węgiel i krzem, ponieważ podobnie jak one tworzy związki pochodne z wodorem – tzw. bromowodory.

Bor w tym samym stanie skupienia może występować w różnych odmianach alotropowych: jako brązowy proszek lub czarne szkliwo, ale też pod postacią bardzo twardych, czarnych kryształów. Jest też pierwiastkiem śladowym, niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu zarówno roślin jak i zwierząt.

Na co pomaga bor?

Bor wykazuje bardzo szerokie właściwości w organizmie człowieka. Jego najważniejsza rola polega na stymulowaniu wzrostu i rozwoju tkanki kostnej (tzw. mineralizację kości). Wykazano, że pierwiastek ten wzmaga przyswajalność witaminy D3 oraz magnezu i jest niezbędny dla prawidłowej gospodarki wapniowej, tak potrzebnej w metabolizmie kości.

Bor wpływa też na inne funkcje, m.in.:

• przyspiesza gojenie się ran i zmian skórnych;
• wspomaga budowę tkanki mięśniowej;
• reguluje gospodarkę hormonalną – zarówno męskich jak i żeńskich hormonów płciowych, hormonów tarczycy;
• podnosi poziom i stymuluje aktywność enzymów antyoksydacyjnych (np. dysmutazy ponadtlenkowej, SOD);
• chroni przed stresem oksydacyjnym i toksycznym wpływem niektórych substancji, np. metalami ciężkimi czy pestycydami;
• hamuje procesy zapalne, zmniejszając poziom markerów zapalnych (jak CRP);
• stymuluje koordynację ruchową, aktywność układu nerwowego, pamięć i integrację funkcji intelektualnych;
• może łagodzić negatywne skutki niektórych leków stosowanych w chemioterapii.

Kiedy przyjmować bor?

Po zbadaniu składu mikroelementów w glebach na terenie Polski wykazano stosunkowo wysoki odsetek ziem o niskiej zawartości boru. Rośliny pochodzące z tego typu upraw mogą wykazywać pierwotne niedobory tego pierwiastka. Rolnicy są zachęcani do nawożenia upraw prowadzonych na glebach ubogich w bor nawozami mineralnymi.

Natomiast do suplementowania boru zachęca się szczególnie pacjentów cierpiących na choroby układu kostnego, np. osteopenię (obniżenie mineralnej gęstości kości), osteoporozę, choroby zwyrodnieniowe stawów (np. reumatoidalne zapalenie stawów, RZS), a także osoby zagrożone ryzykiem rozwoju lub z już istniejącym rakiem płuc lub piersi. Również codzienna dieta kobiet w okresie menopauzy powinna być uzupełniana w preparaty zawierające bor.

Gdzie kupić bor? Najlepiej zainwestować w apteczne suplementy diety, których receptury oparte są najczęściej o łatwo przyswajalne formy boru (np. cytrynianiu lub asparaginianu). Wiele preparatów zawiera także dodatkowo inne cenne mikroelementy, jak jod czy krzem.

Przed zastosowaniem suplementów boru warto skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem co do bezpiecznego dawkowania. Zbyt duże dawki boru mogą być niebezpieczne a nawet toksyczne. Szczególnie narażone na przedawkowanie tego pierwiastka są małe dzieci, u których 5-6 g boru to już dawka śmiertelna. Dla porównania, u osób dorosłych to średnio 15g.

Zalecane dzienne dawki boru powinny wynosić od 15 do 20 mg dla osób dorosłych i od 0,5 do 3,5 mg dla dzieci.

W jakich produktach jest bor?

Bor występuje naturalnie w górnych warstwach Ziemi, głównie w postaci mineralnej, np. jako boraks, czyli uwodniony boran sodu. W naturze pierwiastek ten praktycznie nigdy nie występuje w postaci wolnej.

Bor jest niezbędnym związkiem odpowiadającym za prawidłowy wzrost roślin (m.in. rozwój łagiewki pyłkowej) oraz transport związków organicznych w łyku. Pierwiastek ten stosunkowo trudno sam przemieszcza się we wzrastającej roślinie, dlatego też to właśnie świeże warzywa i owoce są dobrym źródłem boru w diecie człowieka.

Do najlepszych produktów bogatych w bor należą:

• rodzynki – 100g suszonych owoców zawiera aż 4,5 mg jonów boru, a dodatkowo dużo błonnika, potas i żelazo;
• migdały – w 100 g znajduje się 2,8 mg boru, oraz m.in. witaminy z grupy B, witaminę E i A;
• orzechy laskowe – w 100g znajdziemy średnio 2,8 mg boru, a także cenne nienasycone kwasy tłuszczowe, żelazo, magnez i potas;
• suszone morele – w 100g tego smakołyku znajduje się około 2,1 mg boru, a dodatkowo sporo błonnika, witaminy A, wapnia i potasu;
• awokado – 100g świeżego owocu to około 2,1mg boru, a także całe bogactwo witamin, nienasyconych tłuszczy i minerałów jak wapń, miedź czy żelazo;
• masło orzechowe – 100 g zawiera średnio 1,9 mg boru, ponadto duże ilości kwasów omega-3, witamin z grupy B i żelaza;
• orzechy brazylijskie – 100g to około 1,7 mg jonów boru, oraz podobnie jak wszystkie orzechy duże ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych, wapnia, magnezu i żelaza.

Co powoduje niedobór boru?

Niedobory boru mogą przez dłuższy czas pozostać dla nas niezauważalne, jednak w dłuższej perspektywie przełożą się na podwyższone ryzyko rozwoju wielu schorzeń. Symptomy deficytów tego pierwiastka są raczej mało specyficzne i często mylone z innymi dolegliwościami. Objawy niedoboru boru to na przykład:

• bolesne skurcze mięśni;
• dolegliwości bólowe kości;
• bóle stawów;
• wahania poziomu hormonów;
• przyspieszone bicie serca;
• zaburzenia pracy tarczycy;
• zaburzenia metabolizmu kości podobne do osteoporozy.

Niedobory boru mogą być pośrednio związane ze zbyt niskim poziomem witaminy D3 lub wapnia w organizmie. Niektóre badania wskazują, że zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym, gdy spada poziom naturalnej witaminy D3, warto zadbać o optymalny poziom boru w organizmie, ponieważ może on hamować enzymy, które ją rozkładają.

Objawy niedoboru boru mogą być szczególnie zauważalne podczas złamań kości po urazach lub wypadkach, skutkując spowolnionym lub upośledzonym tempem gojenia się kości. Bor stymuluje również aktywność takich enzymów jak kolagenaza, elastaza i fosfataza alkaliczna, które są odpowiedzialne m.in. za syntezę kolagenu i tkanki łącznej. Jest więc mikroelementem niezbędnym w procesach odnowy fibroblastów, tkanki łącznej i gojenia się ran. Kwas borowy lub jego pochodne, jak tetraboran sodu, są zresztą składnikami popularnych od lat farmaceutyków wykazujących właściwości antybakteryjne, pomocnych w leczeniu stanów zapalnych skóry i błon śluzowych.