Anemia u dziecka – czym grozi niedobór żelaza? Przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest anemia?

Niedokrwistość (anemia) to choroba, w której następuje zmniejszenie stężenia hemoglobiny i czerwonych krwinek w odniesieniu do norm przyjętych dla określonego wieku rozwojowego.

Anemia, zwłaszcza ta wynikająca z niedoboru żelaza, jest schorzeniem powszechnie diagnozowanym u dzieci. Ogólna częstotliwość jego występowania szacowana jest na od 40% do nawet 60%, przy czym najczęściej chorują dzieci poniżej 5. roku życia oraz te z rodzin o niskim statusie społeczno-ekonomicznym.

Czytaj również: Niska hemoglobina – przyczyny

Anemia u dziecka – przyczyny

W zależności od przyczyn, niedokrwistości można podzielić na następujące grupy:

• Niedokrwistości spowodowane nieprawidłowym wytwarzaniem erytrocytów i/lub hemoglobiny

W tej grupie znajdują się niedokrwistości niedoborowe (głównie anemia z niedoboru żelaza), niedokrwistości powstałe w wyniku hipoplazji bądź aplazji szpiku kostnego (nieprawidłowości w zakresie funkcji szpiku) oraz niedokrwistości w przebiegu zakażeń, chorób tkanki łącznej, wątroby, nerek oraz nowotworów.

• Niedokrwistości hemolityczne

Wyróżniamy tutaj zaburzenia wrodzone oraz nabyte.

• Niedokrwistości w wyniku utraty krwi

Tego typu niedokrwistość może mieć charakter ostry (na skutek urazu, wypadku) bądź przewlekły (związany z utajonym krwawieniem).

Spośród wszystkich wymienionych zdecydowanie najczęstszą przyczyną anemii u dzieci jest niedobór żelaza w diecie. To dobra informacja, ponieważ schorzenie to łatwo można leczyć i w dość prosty sposób można mu zapobiegać.

Czytaj również: Niedokrwistość u dzieci

Przyczyny anemii z niedoboru żelaza

Niedobór żelaza nierzadko diagnozuje się już u noworodków, zwłaszcza tych przedwcześnie urodzonych bądź pochodzących z ciąż mnogich. Wynika to z faktu, że magazynowanie żelaza w organizmie płodu odbywa się w ostatnich tygodniach ciąży. Noworodki, które rodzą się przed terminem, nie mają zatem odpowiednich „zapasów”. Ze zrozumiałych względów na anemię narażone są również dzieci, których matki cierpiały na niedokrwistość w okresie ciąży.

Za pojawienie się niedoborów żelaza w organizmie dziecka bardzo często odpowiada połączenie okresu intensywnego wzrastania z niewłaściwą dietą. Dotyczy to np. dzieci od 6. miesiąca życia, karmionych tylko mlekiem matki. Choć z pokarmu kobiecego wchłania się aż 49% żelaza, to ogólnie w mleku jest go za mało, by pokryć całe zapotrzebowanie organizmu dziecka.

Zdaniem wielu specjalistów najczęstszą przyczyną anemii u dzieci jest zbyt wczesne podawanie im mleka krowiego. Z takiego mleka wchłania się jedynie 10% żelaza, nie należy więc podawać go dzieciom, które nie ukończyły jeszcze 1. roku życia.

To też może Cię zainteresować: Anemia sierpowata – przyczyny, objawy, leczenie

Za pojawienie się anemii z niedoboru żelaza u starszych, kilkuletnich już dzieci, najczęściej odpowiada dieta uboga w mięso, żółtka jaj, podroby oraz warzywa i owoce.

W tym miejscu warto wspomnieć o fizjologicznym niedoborze krwinek czerwonych, do którego dochodzi między 3. a 6. miesiącem życia dziecka. To właśnie w tym okresie wyczerpują się zapasy żelaza zgromadzone w czasie życia płodowego. Jeśli jednak dieta dziecka zostanie rozszerzona z uwzględnieniem produktów bogatych w żelazo, sytuacja „naprawi” się sama.

Oczywiście istnieją również inne przyczyny powstawania niedoborów żelaza w organizmie dziecka. To między innymi przewlekłe choroby (wrzodziejące zapalenie jelita, celiakia), a także zespół złego wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego.

Czytaj również: Anemia u niemowląt

Skutki anemii u dzieci

Powszechna świadomość na temat możliwych skutków nieleczonej, przewlekłej niedokrwistości u dzieci jest niestety wciąż zbyt mała. Niewielu rodziców wie na przykład, że niedobory żelaza mogą przyczyniać się do powstania zaburzeń w rozwoju poznawczym, motorycznym, społeczno-emocjonalnym, a także neurofizjologicznym. Chore dzieci stają się blade i słabe, szybko się męczą, pogarsza się ich pamięć, z trudem się uczą, stają się drażliwe i ciągle zmęczone, ponadto zwiększa się u nich częstotliwość zapadania na infekcje bateryjne i wirusowe. Istnieją nawet przypuszczenia (wstępnie potwierdzone badaniami), że niedokrwistość z niedoboru żelaza może mieć negatywny wpływ na rozwój mowy dziecka.

Co bardzo istotne, niedokrwistość u dzieci – zwłaszcza w początkowym okresie życia – może powodować nieodwracalne zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym.

Podsumowując: nieleczona anemia to nie tylko utrzymująca się „bladość skóry” czy trochę mniej sił na co dzień. To choroba, która może w dużym stopniu wpłynąć na rozwój dziecka, a czasami nawet doprowadzić do nieodwracalnych, niekorzystnych zmian.

Anemia u dzieci – objawy

Objawy anemii u dzieci to:

• bladość skóry (zwłaszcza bladość śluzówki jamy ustnej oraz spojówek);
• brak łaknienia;
• zahamowanie przyrostu masy ciała i wzrostu;
• szmer skurczowy nad sercem;
• łamliwość paznokci i włosów;
• nadżerki w kącikach ust;
• łatwe męczenie się dziecka;
• drażliwość;
• apatia;
• senność.

Oczywiście objawy anemii nie muszą występować „w komplecie”. Zdarza się, że dziecko jest jedynie nieco blade i zmęczone – jeśli stan ten utrzymuje się od dłuższego czasu, należy przeprowadzić odpowiednie badania.

Anemia z niedoboru żelaza – rozpoznanie

Rozpoznanie anemii u dziecka jest możliwe dzięki morfologii, czyli oznaczeniu parametrów krwi. O niedokrwistości świadczyć będzie obniżony hematokryt (procentowa zawartość krwinek czerwonych) oraz obniżony poziom hemoglobiny. Normy hemoglobiny różnią się w zależności od wieku dziecka. U niemowląt w wieku do 6. miesiąca życia wynoszą one około 9-10 g/dl. W wieku od 6 miesięcy do 2 lat najniższa dopuszczalna wartość to 11 g/dl, później natomiast jest to 11,5 g/dl.

Poza morfologią u dziecka przeprowadza się również badanie określające poziom żelaza w surowicy oraz poziom ferrytyny (białka, które gromadzi żelazo).

Leczenie anemii

Niedobory żelaza u dzieci leczy się poprzez podawanie preparatów żelaza. Niemowlęta otrzymują leki w formie płynnej, starsze dzieci mogą połykać tabletki. Dawka wynosi od 4,5-6,0 mg Fe/kg mc/dobę i nie powinna przekraczać 100 mg u niemowląt i 200 mg u dzieci starszych. Aby żelazo łatwiej ulegało metabolizmowi, wraz z nim należy podawać dziecku witaminę C oraz B6.

W niektórych przypadkach, np. gdy tradycyjne leczenie anemii powoduje wystąpienie licznych skutków ubocznych (bóle brzucha, wymioty, biegunki), preparaty z żelazem podaje się domięśniowo lub dożylnie. Ostateczną decyzję w tej sprawie oczywiście podejmuje lekarz pediatra.

Należy pamiętać, że skutkiem ubocznym leczenia anemii u dzieci jest zmiana koloru stolca na czarny. To zupełnie niegroźna, tymczasowa przypadłość, którą nie należy się martwić.

Rola diety w leczeniu i zapobieganiu anemii u dzieci

Przyswajalność żelaza zależy od wielu czynników, między innymi od jego rodzaju. Wchłanianie żelaza hemowego wynosi średnio 20%, natomiast niehemowego – około 5%.

Źródłem żelaza hemowego są:

• żółtka jaj;
• wątroba;
• kaszanka;
• czernina;
• czarny salceson;
• mięso ryby.

Źródłem żelaza niehemowego są natomiast:

• jajka;
• pełen ziarna zbóż, makarony pełnoziarniste;
• razowe pieczywo;
• fasola;
• brokuły;
• groch;
• szpinak;
• orzechy;
• suszone brzoskwinie;
• owsianka.

Warto pamiętać również o tym, że niektóre produkty spożywcze zmniejszają wchłanianie żelaza. W czasie leczenia niedokrwistości warto unikać produktów bogatych w szczawiany (kawa, czarna herbata, czekolada, truskawki, buraki, soja), zawierających sporo polifenoli (np. kukurydza, pszenica, owies, ziemniaki, czerwona kapusta, papryka), ponadto z diety dziecka należy usunąć pokarmy bogate w fityniany (np. jęczmień, żyto, proso). Z żelazem nie „współgrają” także produkty zawierające spore ilości wapnia.

Czytaj również: Dieta bogata w żelazo – produkty, zasady, co jeść w anemii?

Preparaty żelaza w profilaktyce anemii u dzieci

Wielu rodziców zadaje sobie pytanie, czy sama dieta wystarczy, żeby uchronić dziecko przed niedokrwistością. A może w celu jej zapobiegnięcia warto wprowadzić profilaktyczną suplementację?

W świetle obecnej wiedzy medycznej takie postępowanie nie jest wskazane. W przypadku, gdy dziecko właściwie się odżywia, prawidłowo rozwija, ma dużo sił na co dzień, jest energiczne i radosne – suplementacja absolutnie nie jest wskazana. Należy pamiętać, że nadmiar żelaza, podobnie jak jego niedobór, również nie służy zdrowiu.

Badania kontrolne pod kątem anemii u dziecka – jak często je przeprowadzać?

Nie istnieją żadne sztywne medyczne wytyczne dotyczące częstotliwości wykonywania kontrolnej morfologii krwi. Niektórzy lekarze zalecają przeprowadzanie takiego badania raz w roku, inni co 2-3 lata. Zasadniczo jednak morfologię przeprowadza się wtedy, kiedy u dziecka występują objawy choroby (nie tylko anemii, ale też wielu innych schorzeń).