Mandragora – właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania

Mandragora – charakterystyka i krótka historia

Mandragora to wieloletnia roślina zielna, posiadająca grube, zwykle rozwidlone korzenie, o których często pisano, że kształtem przypominają ludzkie ciało. Kwiaty wyrastają w skupisku ze środka rośliny i w zależności od gatunku przybierają barwę od żółto-zielonej do niebieskawo-fioletowej. Mandragora posiada kuliste owoce, do których nawiązuje jedno z jej innych określeń – „jabłka szatana” (ang. satan’s apple). Roślina kwitnie od czerwca do lipca. Należy do rodziny psiankowatych (Solanaceae) i rodzaju Mandragora, który obejmuje kilka gatunków pochodzących z basenu Morza Śródziemnego oraz Azji Środkowej.

O właściwościach mandragory przeczytać można było już w słynnych papirusach Ebersa z 1500 r. p.n.e. Początkowo korzeń rośliny stosowano jako amulet przynoszący szczęście, afrodyzjak, a także remedium na niepłodność. Dioskurydes rekomendował wino na bazie korzenia mandragory w celu uśmierzania bólu. W czasach średniowiecznych natomiast wyciągi z rośliny stanowiły, obok opium i cykuty, jeden ze składników narkotycznej mieszanki niezbędnej do przygotowywania gąbki nasennej (spongia somnifera), służącej do znieczulenia. Gąbka, po uprzednim nasączeniu jej w miksturze i odparowaniu wody, była zalewana ciepłą wodą, a następnie umieszczana w nozdrzach pacjenta, który zasypiał.

Według starożytnej legendy, gdy korzeń mandragory był wyrywany, krzyczał, zabijając każdego, kto ów krzyk usłyszał. Dlatego też zbieranie rośliny odbywało się według skomplikowanych rytuałów. Jedna z najsłynniejszych ceremonii wymagała pomocy głodnego psa, który był przywiązywany do łodygi mandragory. Kiedy pies próbował dostać się do rzucanego mu jedzenia, które leżało poza jego zasięgiem, wyciągał roślinę z ziemi i według legendy wkrótce potem umierał.

Przeczytaj też: Kocimiętka – jak działa, gdzie kupić?

Mandragora – właściwości

Korzeń mandragory to surowiec alkaloidowy. Zawiera alkaloidy tropanowe. Zidentyfikowano w nim m.in. takie związki, jak: hioscyjanina, skopolamina, atropina, które są typowe także dla innych silnie działających roślin, w tym bielunia dziędzierzawego, lulka czarnego czy pokrzyku wilczej jagody. Poza alkaloidami w mandragorze odkryto także kumaryny, sterole (beta-sitosterol) oraz cukry proste (m.in. ramnoza, glukoza, fruktoza).

Tradycyjnie gatunek był stosowany między innymi w leczeniu:

• bezsenności,
• dyzurii,
• hemoroidów,
• bólu reumatycznego,
• bólu zębów,
• melancholii.

Badania in vitro potwierdziły biologiczne właściwości ekstraktów otrzymywanych z gatunków Mandragora, takie jak działanie przeciwutleniające, immunomodulujące i hamujące aktywność wybranych enzymów. Niektóre z pojedynczych związków wchodzących w skład tej rośliny miały duże znaczenie dla medycyny. Mowa przede wszystkim o działających antycholinergiczne alkaloidach tropanowaych (skopolamina, hioscyjanina, atropina).

Mandragora silnie oddziałuje na układ nerwowy. Surowiec prezentuje aktywność psychostymulującą. Spożycie korzenia mandragory, podobnie jak w przypadku bielunia, pokrzyku lub lulka, może skutkować zawrotami głowy, dezorientacją, drętwieniem języka, halucynacjami, zaburzeniami mowy i koordynacji oraz rozszerzeniem źrenic. Konsekwencją przedawkowania korzenia mandragory może być śmierć poniesiona wskutek porażenia mięśni układu oddechowego.

Sprawdź też: Substancje psychodeliczne – jak działają?

Współczesne zastosowanie mandragory

Dziś mandragora jest już prawie zapomnianą rośliną. Niekiedy spotkać ją można w ofercie sklepów zielarskich, jednak z uwagi na silne działanie psychoaktywne i odurzające, posiada wskazania do stosowania wyłącznie zewnętrznego. Traktowana jest także jako produkt kolekcjonerski. Biorąc pod uwagę niewielką ilość badań, jakie przeprowadzono nad mandragorą, śmiało można uznać, że to nadal roślina w niewielkim stopniu odkryta przez naukę.

Mandragora – przeciwwskazania

Nie zaleca się samodzielnego stosowania mandragory w celach leczniczych. Z uwagi na ryzyko działania toksycznego, uznaje się ją za roślinę silnie trującą. W publikacjach na temat mandragory podkreśla się, że potrzebne są dalsze badania in vivo, aby lepiej zrozumieć i skuteczniej wykorzystać ten rodzaj. Wymagane są także szeroko zakrojone próby toksykologiczne, aby potwierdzić jej bezpieczeństwo w ewentualnym zastosowaniu klinicznym.

Na dostępnych w sklepach zielarskich produktach do użytku zewnętrznego, zawierających suszony korzeń mandragory, zwykle można spotkać informację, że nawet w takiej formie powinny unikać go kobiety w ciąży, matki karmiące piersią oraz dzieci.