Listerioza – przyczyny, objawy, leczenie zakażenia listerią

Listerioza to bakteryjna choroba zakaźna

Listerioza ( listeriosis, listrioza) to choroba wywołana przez bakterię Listeria monocytogenes. Występuje ona stosunkowo rzadko, a u osób w dobrym stanie zdrowia ma łagodny przebieg.

Jednak osoby z osłabioną odpornością lub cierpiące na choroby przewlekłe mogą ciężko przechodzić zakażenie listerią, gdyż infekcja ma charakter inwazyjny. Bakterie przenikają bowiem z układu pokarmowego do krwi, skąd docierają m.in. do ośrodkowego układu nerwowego.

Listeria monocytogenes to bakteria, której źródłem zakażenia mogą być produkty spożywcze pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Najczęściej są to niedokładnie umyte warzywa liściaste, takie jak sałata, szpinak, jarmuż czy kiełki.

Często zakażenie listerią wiąże się ze spożyciem zanieczyszczonych brokułów, kalafiora czy kapusty. Kolejne spożywcze źródła zakażenia to:

• surowe i wędzone ryby,
• niepasteryzowane produkty mleczne: mleko, lody, sery pleśniowe i feta,
• surowe lub niedogotowane mięso,
• gotowe dania niepoddawane przed spożyciem obróbce cieplnej.

Niekiedy zakażenie możliwe jest przez bezpośredni kontakt z zakażonym zwierzęciem (kozą, owcą, bydłem, królikiem czy kurą), sporadycznie możliwe jest zakażenie podczas mierzenia noworodkom temperatury przez odbyt przy użyciu skażonego termometru.

Zakażeniom listeriozą sprzyja wysoka odporność bakterii na krótkotrwałą pasteryzację i mrożenie, a także możliwość namnażania się w szerokim spektrum temperatur i pH, w warunkach zarówno tlenowych, jak i beztlenowych.

Listeria – kto jest narażony na zakażenie bakterią?

U około 5 proc. populacji stwierdzane jest nosicielstwo Listeria monocytogenes, co oznacza, że brak jest objawów zakażenia mimo obecności bakterii w przewodzie pokarmowym. Wśród tych osób dominują osoby po przeszczepie nerek bądź poddawane leczeniu immunosupresyjnemu.

Pomimo powszechnego występowania bakterii Listeria monocytogenes, odsetek objawowych zakażeń jest dość niski i wynosi około 0,7 na 100 000 osób. W Polsce co roku odnotowywanych jest około 40 zachorowań.

Szczególnie narażone na zakażenie listeriozą są osoby należące do następujących grup ryzyka: kobiety w ciąży i małe dzieci, osoby z upośledzoną odpornością (chorujące na nowotwory, AIDS, cukrzycę, gruźlicę, alkoholicy), chorzy na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, osoby starsze, a także chorzy z marskością wątroby.

Listerioza – jakie są objawy?

Po spożyciu pokarmu zanieczyszczonego pałeczką listeriozy dochodzi do namnażania bakterii w przewodzie pokarmowym. U osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym choroba ogranicza się najczęściej do zakażenia układu pokarmowego, manifestującego się: biegunkami, wymiotami, gorączką i dreszczami.

Te objawy listeriozy pojawiają się około 2 dni po spożyciu skażonego pokarmu i utrzymują się przez 3–4 dni.

U osób z osłabioną odpornością dochodzi najczęściej do rozsianego zakażenia, gdy bakterie listerii przenikają do krwiobiegu i docierają do ośrodkowego układu nerwowego. Może dojść do rozwoju zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Rzadko dochodzi do innych lokalizacji zakażenia skóry i spojówek, a także zapalenia osierdzia i mięśnia sercowego, gałki ocznej, kości i szpiku lub stawów czy węzłów chłonnych. Na skutek zakażenia listerią może także dojść do rozwoju bakteriemii lub sepsy.

Listerioza w ciąży i u dzieci – czy jest groźna?

Kobiety w ciąży i noworodki są narażone na zakażenie listerią. Listerioza w ciąży stanowi prawie 30 proc. wszystkich zakażeń i może prowadzić do zakażeń Listeria monocytogenes przebiegających bezobjawowo lub dających objawy grypopodobne.

Listerioza u kobiet w ciąży może przyjmować postać zakażenia układu moczowego (ZUM), a w przypadku braku diagnozy i leczenia – doprowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, bakteriemii bądź zapalenia wsierdzia.

Szczególnie niebezpieczne jest zakażenie listeriozą w ciąży dla płodu. W tym przypadku najpoważniejsze powikłania to: obumarcie płodu, poronienie, wewnątrzmaciczne zakażenie płodu prowadzące do rozwoju u noworodka listeriozy wtórnej (choroba ta manifestuje się: wysypką skórną, zapaleniem spojówek, zapaleniem płuc oraz sepsą) czy okołoporodowe zakażenie noworodka, którego objawy pojawiają się w 2. lub 3. tygodniu życia dziecka i prowadzą do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Listeria monocytogenes – leczenie i zapobieganie zakażeniu

Leczenie Listeria monocytogenes polega na stosowaniu antybiotykoterapii. Antybiotyki na listeriozę to ampicylina i amoksycylina. Jeśli pacjent jest uczulony na penicylinę, można zastosować sulfametoksazol. Inne stosowane antybiotyki to: wankomycyna, linezolid czy rifampinu. Leczenie listeriozy w ciąży polega na terapii erytromycyną.

Terapia antybiotykami trwa od 3 do 8 tygodni. Można stosować dodatkowo leki przeciwzapalne, przeciwobrzękowe czy przeciwbólowe – ich włączenie zależy od przebiegu choroby. Jeśli leczenie zostanie wdrożone odpowiednio szybko, możliwe jest całkowite wyleczenie listeriozy.

Aby uniknąć zakażenia listerią, najważniejsze jest wypracowanie odpowiednich nawyków higienicznych, tj. dokładne mycie warzyw oraz unikanie spożycia niepasteryzowanych przetworów mlecznych. Ponadto należy zawsze podgrzewać gotowe dania spożywcze. Zasad tych powinny szczególnie przestrzegać kobiety w ciąży.

Bibliografia:

• Virella G., Mikrobiologia i choroby zakaźne. Urban & Partner, Wrocław 2000.
• http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.agro-f976ef6b-51d2-4064-8274-de457c009e13/c/fulltext122_29.pdf
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC372831/pdf/microrev00034-0152.pdf