Dyspepsja – co to? Przyczyny, objawy, badania, leczenie

Dyspepsja, czyli niestrawność

Dyspepsja (niestrawność, dyspepsja żołądka) nie stanowi odrębnej jednostki chorobowej. Jest to raczej zespół różnych objawów, które doświadcza pacjent. Dyspepsja to inaczej niestrawność. Najczęściej towarzyszy jej uczucie dyskomfortu lub bólu bądź pieczenia w nadbrzuszu.

Istnieje grupa pacjentów, która przewlekle zmaga się z problemem niestrawności. Nie należy jednak lekceważyć tych symptomów. Mimo że zazwyczaj nie są groźne, mogą stanowić tło chorób przewodu pokarmowego.

Dyspepsja to najczęściej uczucie ciężkości po spożytym posiłku, pieczenie lub ból w nadbrzuszu, głównie w jego środkowej części. Może to być także uczucie pełności utrzymujące się długo po posiłku. Lekarze przyjęli, że dyspepsję można zdiagnozować wtedy, gdy opisywany ból trwa przynajmniej przez 4 tygodnie.

Chory skarży się na zaleganie przyjętego pokarmu w żołądku, często określane to jako uczucie „ciężkości po jedzeniu”, które wywołuje wyraźny dyskomfort. Pojawić się również może szybkie odczuwanie sytości w trakcie przyjmowania pokarmu, które nie jest współmierne do ilości spożytego posiłku.

Zmusza to pacjenta do przerwania jedzenia i stanowi źródło niepokoju. Chory zgłasza ból brzucha po posiłku. Szacuje się, że około 30 proc. populacji miewa okresowo dolegliwości dyspeptyczne, ale tylko 10 proc. szuka pomocy u specjalisty.

Podłożem dolegliwości może być konkretna choroba – mówimy wtedy o dyspepsji organicznej. Jeżeli nie można znaleźć przyczyny strukturalnej lub biochemicznej potwierdzonej badaniami dodatkowymi, wtedy lekarz stawia rozpoznanie dyspepsji czynnościowej.

Do trzeciej kategorii należy dyspepsja niezdiagnozowana rozpoznawana u pacjentów, u których objawy dyspeptyczne pojawiły się w niedawnym czasie lub nie zostały jak dotąd zdiagnozowane.

Dyspepsja czynnościowa i organiczna – przyczyny

Przyczyny dyspepsji i objawów dyspeptycznych mogą być różne. Do stanów będących źródłem niestrawności organicznej można zaliczyć:

• choroby przewodu pokarmowego: choroba refluksowa przełyku, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroby dróg żółciowych, ostre zapalenie wątroby, przewlekłe zapalenie trzustki, nowotwory złośliwe żołądka, trzustki, jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, niedokrwienie jelita;
• zaburzenia metaboliczne: cukrzycę, nadczynność tarczycy i niedoczynność tarczycy;
• przyjmowanie niektórych leków: niesteroidowych leków przeciwzapalnych, antybiotyków doustnych, teofiliny, soli żelaza lub potasu, azotanów;
• inne: alkohol, tętniak aorty brzusznej, zawał mięśnia sercowego.

Dyspepsja czynnościowa, jak wspomniano wyżej, nie jest spowodowana przez konkretną chorobę. Istnieją hipotezy, które próbują wyjaśnić przyczynę odpowiedzialną za wywołanie odczuwanych dolegliwości. Jedna z nich zakłada nadprodukcję kwaśnego soku żołądkowego współwystępującą z nadwrażliwością błony śluzowej żołądka i dwunastnicy. Inna dopatruje się zaburzeń w obrębie motoryki układu pokarmowego.

Zarówno opóźnione opróżnianie żołądka z treści pokarmowej, jak i cofanie się jej do przełyku mogą wywoływać objawy dyspeptyczne. Ponadto występuje nieadekwatna reakcja ścian żołądka na rozciąganie treścią pokarmową.

Rozważa się także wpływ zakażenia bakterią Helicobacter pylori , która wywołuje stan zapalny błony śluzowej żołądka. Teoria ta nie znalazła jednak jak dotąd potwierdzenia.

Objawy dyspeptyczne – jakie są objawy despepsji?

Obraz chorobowy pacjentów zmagających się z objawami dyspeptycznymi różni się w zależności od dominującego rodzaju niestrawności. U części chorych głównym symptomem jest ból brzucha, a dokładnie ból nadbrzusza. W tym przypadku występuje dyspepsja żołądka typu wrzodowego.

Jeżeli jednak na pierwszy plan wysuwają się inne nieprzyjemne dolegliwości w nadbrzuszu środkowym, które nie są źródłem bólu, ale stanowią dyskomfort dla pacjenta, mówimy o dyspepsji typu motorycznego.

Objawy niestrawności typu motorycznego to m.in. wczesne uczucie sytości i pełności, wzdęcia brzucha lub nudności. Co ciekawe, takie objawy dyspeptyczne występują jedynie w ciągu dnia i bardzo rzadko zakłócają sen pacjenta.

Ponadto bardzo często chory przypisuje występowanie symptomów spożywaniu określonych pokarmów. Nie jest zaburzony także codzienny rytm wypróżnień. Pacjenci nie zgłaszają zaparć lub biegunek. Należy zwrócić uwagę, że zgaga (uczucie pieczenia za mostkiem) nie jest symptomem zaliczanym do objawów dyspeptycznych, choć może współwystępować z dyspepsją (niestrawnością).

Dyspepsja – jakie badania na niestrawność?

Bardzo pomocny w ustaleniu rozpoznania niestrawności jest prawidłowo zebrany wywiad lekarski. Dzięki dokładnej i rzeczowej rozmowie między lekarzem a pacjentem można ustalić np. wpływ przyjmowanych leków na występowanie niepokojących objawów niestrawności. Jednak w wielu przypadkach nie da się jednoznacznie rozróżnić, czy dyspepsja ma podłoże organiczne, czy czynnościowe.

Z pomocą przychodzi badanie endoskopowe przełyku, żołądka i dwunastnicy. Pomaga ono ustalić, czy przyczyną objawów dyspeptycznych jest konkretna choroba układu pokarmowego.

W przypadku niestrawności badanie trzeba przeprowadzić w trybie pilnym, jeśli pacjent ukończył 45 lat i symptomy wystąpiły po raz pierwszy lub pojawiły się tzw. objawy alarmowe: utrata wagi ciała (bez intencji odchudzania się), bóle brzucha w nocy, zaburzenia połykania, żółtaczka, krwawienie z przewodu pokarmowego, anemia, wyczuwalny guz w nadbrzuszu.

Bardzo pomocne jest także badanie USG brzucha. Dodatkowo, aby rozpoznać dyspepsję czynnościową, spełnione muszą być trzy warunki: objawy utrzymują się przez ponad 3 miesiące (a początek miał miejsce przed 6 miesiącami), brak jest stwierdzonej choroby organicznej, symptomy nie ustępują po defekacji i nie powodują zmiany rytmu wypróżnień.

Dyspepsja – leczenie objawów dyspeptycznych

W przypadku leczenia dyspepsji organicznej podstawą jest terapia choroby podstawowej. Jeżeli przyczyną objawów dyspeptycznych są przyjmowane przewlekle leki, a istnieje możliwość ich odstawienia lub zamiany, należy to zrobić.

Znacznie trudniej przebiega leczenie niestrawności czynnościowej. Istnieje szeroki wachlarz możliwości. Pacjentom cierpiącym na niestrawność czynnościową zaleca się modyfikację trybu życia poprzez zaprzestanie palenia tytoniu, ograniczenie spożywania kawy, alkoholu, mocnej herbaty, ostrych przypraw oraz smażonych potraw.

Dieta na niestrawność stanowi ważny element pozwalający ograniczyć występowanie objawów dyspeptycznych. Dobrze, aby posiłki spożywane były bez pośpiechu, częściej, ale mniej obfite.

Pomocne mogą być także zioła na niestrawność: siemię lniane lub dziurawiec. W terapii dyspepsji zastosowanie znajduje też leczenie farmakologiczne. Stosuje się leki na niestrawność zmniejszające wydzielanie soku żołądkowego, poprawiające kinetykę żołądka lub działające osłonowo na błonę śluzową.

Jeżeli objawem dominującym jest ból brzucha po jedzeniu, dołącza się leki rozkurczowe. Można także korzystać z psychoterapii, która odznacza się wysoką skutecznością u wielu pacjentów. W ostateczności stosuje się również leki przeciwdepresyjne.