Pylica płuc – objawy, przyczyny, rodzaje – czy jest wyleczalna?

Co to jest pylica płuc i jakie są jej rodzaje?

Pylica płuc rozwija się z powodu bardzo drobnych cząstek ciał stałych rozproszonych w powietrzu, które ze względu na swój mały rozmiar potrafią osadzić się w układzie oddechowym bardzo głęboko. Nie tylko dostają się do oskrzeli, ale przedostają się do pęcherzyków płucnych, a nawet do tkanki śródmiąższowej płuc.

Takimi substancjami są najczęściej węgiel kopalniany, krzemionka lub azbest (obecnie obowiązuje zakaz jego stosowania w przemyśle, lecz nadal choruje wielu ludzi, narażonych na pracę z tym materiałem w przeszłości oraz narażeni są ci, którzy zajmują się jego usuwaniem).

Pylice dzieli się na kolagenowe i niekolagenowe. Te pierwsze spowodowane są przez ekspozycję na pyły, które mają właściwości pobudzające włóknienie płuc. Prowadzą do trwałego uszkodzenia lub zniszczenia struktury pęcherzyków płucnych. W tej grupie wyróżnia się takie jak:

• pylica krzemowa (silicosis),
• pylica azbestowa (asbestosis),
• pylica węglowa (górników kopalń węgla),
• pylica talkowa (talcosis),
• pylica aluminiowa (aluminosis).

Pylice niekolagenowe natomiast wywołane są przez pyły o słabym działaniu zwłókniającym i nie prowadzą do zniszczenia struktury pęcherzyków płucnych. Są to m.in.:

• pylica żelazowa (siderosis),
• pylica cynowa (stannosis),
• pylica wywołana siarczanem baru (baritosis).

Dany typ pylicy ma związek z pracą i zawodem wykonywanym przez chorego, nie należy mylić jej ze smogiem.

Sprawdź również: Odkrztuszanie plwociny (flegmy)

Pył w płucach powoduje zwłóknienie płuc

Podczas oddychania znajdujące się w powietrzu cząsteczki pyłu dostają się do pęcherzyków płucnych. Część z nich zostaje usunięta podczas wydechu. Jednakże za każdym razem mała ilość przechodzi przez ściany pęcherzyków i dostaje się do miąższu płuca. Są to ciała obce, dlatego też organizm uruchamia mechanizmy, które mają za zadanie wyeliminować te czynniki.

W mechanizmie choroby szkodliwe staje się nie tylko wyłączenie części tkanki płucnej z oddychania, lecz także bardzo istotnym elementem jest pojawienie się odczynu zapalnego na zanieczyszczenia obecne w płucach. To wszystko jednak okazuje się nieskuteczne przy dużym stężeniu pyłu w powietrzu atmosferycznym i nieprzerwanej ekspozycji w czasie wykonywania pracy w danych warunkach. Wywołuje to miejscowy stan zapalny i prowadzi do powstania charakterystycznych zmian. Różnią się one jednak w poszczególnychrodzajach pylic płuc. Ma to związek z budową zasysanego pyłu i reakcją organizmu, którą on powoduje. Rozwija się zwłóknienie płuc, czyli zastępowanie prawidłowego miąższu przez tkankę łączną. Proces chorobowy może przebiegać z wytworzeniem różnych włókien – kolagenowych lub retikulinowych. Są to białka o odmiennej budowie i właściwościach. Oba, produkowane w nadmiarze i w nieodpowiednim miejscu, powodują nieodwracalne zmiany w strukturze i funkcji płuc. Zastępowanie zdrowych pęcherzyków tkanką łączną może powodować także szkliwienie i zwapnienie płuc.

W płucach pojawiają się zmiany drobnoguzkowe z pyłu, włókien kolagenowych i innych substancji odkładających się w wyniku zapalenia. Guzki mogą stawać się coraz liczniejsze, powiększać się, łączyć ze sobą – to wszystko zależy od rodzaju i stopnia zaawansowaniapylicy płuc. Stopniowo dochodzi do zaniku znacznej części utkania płuc, które nie są już w stanie zapewnić odpowiedniej wentylacji i pojawiają się poważne problemy z oddychaniem. Zaczyna się rozwijać przewlekłe zapalenie oskrzeli lub rozedma płuc.

Przeczytaj również: Co może oznaczać uczucie ciężkości w klatce piersiowej?

Pylica płuc – objawy, diagnostyka i badania

Choroba rozwija się zwykle po kilkunastoletnim narażeniu i przez dłuższy czas przebiega bez objawów. W miarę postępu włóknienia i rozwoju zmian guzowatych pojawia się:

• duszność,
• kaszel, uczucie braku tchu, trudność w nabieraniu powietrza,
• ograniczenie tolerancji wysiłku fizycznego,
• szybkie męczenie się oraz kaszel.

Zmiany włókniste w płucach wiążą się z rozwojem nadciśnienia w krążeniu płucnym i wynikającym z niego sercem płucnym (przerost i niewydolność prawej komory serca). Mogą także pojawić się objawy związane z powikłaniami – rozedmą i przewlekłym zapaleniem oskrzeli. Należy do nich przede wszystkim kaszel z odkrztuszaniem wydzieliny, szczególnie rano.

W rozpoznaniu pylicy płuc zwraca się uwagę na zawód chorego, tzn. miejsce i charakter jego pracy i poziom zanieczyszczenia powietrza, a także okres, w jakim był on narażony na dany czynnik chorobotwórczy. W celu potwierdzenia podejrzenia pylicy wykonuje się badanie rentgenowskie klatki piersiowej lub tomografię komputerową, a także inne testy określające sprawność mechanizmów wymiany gazowej.

Podstawą rozpoznania jest nie tylko znaczące narażenie zawodowe, ale także zmiany radiologiczne. W RTG klatki piersiowej widoczne są drobne, okrągłe zacienienia, dobrze wysycone i ostro odgraniczone. Dokładniejszym badaniem jest TKWR (tomografia komputerowa wysokiej rozdzielczości), wskazana głównie w diagnostyce różnicowej i w wątpliwych przypadkach. Mało przydatne dla rozpoznania są badania czynnościowe, np. spirometria. Często nie korelują one z rozległością zmian w RTG.

Szczególną postacią współistnienia pylicy górników kopalń węgla z reumatoidalnym zapaleniem stawów jest zespół Caplana. Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) charakteryzuje się bólem i obrzękiem zajętych stawów (głównie rąk), z ograniczeniem ich ruchomości. Występuje sztywność poranna stawów, ustępująca stopniowo podczas ruchu. Maleje także siła mięśni. Oprócz zmian w RTG należy zbadać obecność czynnika reumatoidalnego we krwi.

Pylica krzemowa – choroba zawodowa hutników

Jednym z rodzajów pylic płuc jest pylica krzemowa. Narażone są na nią osoby mające kontakt z krzemionką krystaliczną (SiO₂). Są to zarówno osoby pracujące w kamieniołomach, jak i budujący tunele lub szyby kopalniane. To także choroba hutników, pracowników firm produkujących porcelanę i materiały ogniotrwałe. Ryzyko występuje także podczas produkcji porcelany, materiałów ściernych, w przemyśle hutniczym, przy oczyszczaniu odlewów lub wytwarzaniu i szlifowaniu nagrobków. Zmiany w tej postaci to ogniskowe zwłóknienia tkanki płucnej, tworzące kilkumilimetrowe guzki. Zmiany guzkowe w płucach zbudowane są one z włókien kolagenowych i po wielu latach choroby mogą zlewać się, powodując rozległe zwłóknienie płuc. Zanim pojawi się ten etap, pacjent skarży się na częste zapalenia oskrzeli.

Czasem pojawia się rozedma płuc, czyli proces, w którym oskrzeliki oddechowe zostają nadmiernie upowietrznione przy jednoczesnym uszkodzeniu ich struktury. W tym przypadku mamy do czynienia z tak zwaną pylicą prostą.

Z biegiem czasu, gdy zmiany stają się rozleglejsze, pojawić się może niewydolność oddechowa oraz objawy serca płucnego. Jest to stan spowodowany przerostem mięśnia prawej komory serca, która pompuje krew do płuc zmienionych chorobowo. Miąższ płuc objęty procesem patologicznym przyczynia się do powstania nadciśnienia płucnego, co oznacza, że praca komory musi być większa. Rozwijająca się niewydolność serca doprowadza do zgonu pacjenta.

Rozwój tego rodzaju pylicy płuc jest bardzo powolny i długo pozostaje ona bezobjawowa. Należy pamiętać, że choroba pojawia się po długoletnim narażeniu na pył, ale zmiany są nieodwracalne. Co więcej, nawet po usunięciu czynników ryzyka proces nadal postępuje. Rozpoznanie opiera się na podstawie RTG klatki piersiowej po wcześniejszym ustaleniu znaczącego narażenia na kontakt z pyłem.

Pylica węglowa – choroba zawodowa górników

Kolejnym z rodzajów pylic płuc jest choroba, która najczęściej rozwija się po około 15 latach zatrudnienia w kopalni węgla kamiennego. Ze względu na rodzaj wykonywanej pracy, w zdecydowanej większości chorują mężczyźni. Przebieg schorzenia jest lżejszy niż w przypadku pylicy krzemowej, inne są także zmiany znajdowane w płucach pacjentów. Pył węglowy powoduje powstawanie guzków zbudowanych z włókien retikulinowych. Jest to postać drobnoogniskowa choroby. Charakterystyczna dla niej jest rozedma dotycząca pojedynczych oskrzelików oddechowych.

W odmianie guzowatej widoczne są rozległe zmiany pod postacią guzów. Stan zapylenia powoduje miejscowe nagromadzenia licznych włókien kolagenowych. Wydaje się, że duży udział w ich tworzeniu ma krzemionka obecna w niewielkim odsetku w pyle wdychanym przez górników. Częste zapalenia oskrzeli mogą być sygnałem świadczącym o rozwoju choroby. Cechą charakterystyczną jest także kaszel wraz z odkrztuszaniem czarno zabarwionej plwociny. Niejednokrotnie początek rozwoju schorzenia może przebiegać pod postacią ogólnego osłabienia, dreszczy, gorączki lub utraty masy ciała.

Charakterystyczną odmianą tego spośród rodzajów pylic płuc jest zespół Caplana. Jest to pylica węglowa przebiegająca wraz z objawami reumatoidalnego zapalenia stawów. W przypadku tego schorzenia podstawą rozpoznania pozostaje wywiad wskazujący na długoletnie narażenie na pył węglowy.

Pylica azbestowa

Ten z rodzajów pylic płuc związany jest z narażeniem na wdychanie pyłu azbestu. Wprawdzie w 1997 roku wprowadzono w Polsce całkowity zakaz produkcji i stosowania wyrobów zawierających azbest, niemniej jednak pracownicy mający w przeszłości styczność z tym surowcem dziś mogą odczuwać tego skutki. Choroba rozwija się po ponad dziesięcioletnim narażeniu na wdychanie pyłu.

Włókna azbestu docierające do pęcherzyków płucnych zostają wchłonięte w obręb miąższu płucnego, gdzie wskutek reakcji organizmu powodują rozległe zmiany. Co ciekawe, włóknienie najczęściej obserwowane jest w dolnych płatach płuc. Wciągnięty pył tworzy tzw. ciałka azbestu, które mogą być wykazane w plwocinie pacjenta. Świadczy to jednak o narażeniu na azbest, a nie potwierdza obecności choroby.

Pacjenci z pylicą azbestową skarżą się przede wszystkim na uporczywy kaszel oraz duszność, występującą najczęściej w trakcie wysiłku fizycznego. Pogarsza się ona wraz z postępem choroby. Zaburzona jest także wymiana gazowa, czyli wymiana dwutlenku węgla oddawanego przez krew na tlen potrzebny do prawidłowego funkcjonowania tkanek organizmu.

Bardzo często w przebiegu schorzenia zmiany występują również na opłucnej. Błona ta pokrywa płuca i ma za zadanie m.in. ochronę poprzez np. ułatwianie ruchu organu w czasie oddychania. Zgrubienia opłucnej mogą być rozlane lub ograniczone. Najczęściej są wynikiem stanu zapalnego, którym organizm reaguje na cząsteczki azbestu. Również w tym typie pylicy badanie RTG klatki piersiowej oraz wywiad zebrany od pacjenta są podstawą w rozpoznaniu choroby.

Pylica – powikłania, skutki, konsekwencje zdrowotne

Rozedma i przewlekłe zapalenie oskrzeli to najczęstsze powikłania pylic. Rozedma płuc charakteryzuje się zniszczeniem ścian oskrzelików i nieprawidłowym powiększeniem przestrzeni powietrznych w płucach. Skutkiem tego jest nadmierne upowietrznienie narządu przy zmniejszeniu ilości pęcherzyków płucnych i niewydolność płuc.

Przewlekłe i obturacyjne zapalenie oskrzeli to stan zapalny błony śluzowej oskrzeli, utrzymujący się przez większość dni w ciągu trzech miesięcy w roku. Obie dolegliwości skutkują pojawieniem się duszności i nieuchronnie prowadzą do niewydolności prawej komory serca.

Kolejnym możliwym powikłaniem jest rozwój gruźlicy płuc. Jest to choroba zakaźna, wywołana prątkiem gruźlicy, na którą najbardziej narażone są osoby z obniżoną odpornością. Jej charakterystycznym objawem jest przewlekły kaszel, początkowo suchy, a potem wilgotny, z odkrztuszaniem śluzowo-ropnej wydzieliny, czasami zdarza się krwioplucie. W zaawansowanej postaci dochodzi do niewydolności oddechowej.

Przede wszystkim należy przerwać narażenie na wdychanie szkodliwych pyłów. W tym celu usuwa się źródła pylenia i stosuje maski ochronne w zakładach pracy. W leczeniu ostrej pylicy płuc stosuje się duże dawki glikokortykosteroidów. W postaci przewlekłej wskazana jest tlenoterapia.

Pylice niekolagenowe powodują tylko nieznaczny odczyn ze strony tkanki płucnej o charakterze niewielkiego nacieku komórkowego, bez zmian kolagenowych. Zmiany te są często odwracalne i nie niszczą tkanki płucnej. W tej kategorii znajduje się pylica spawaczy.

Czy pylica płuc jest wyleczalna?

Poszczególnych rodzajów pylic płuc nie można wyleczyć. Zmiany występujące w przebiegu tej grupy chorób są postępujące i nieodwracalne. Dlatego tak ważna jest profilaktyka. Właściwy dobór kandydatów oraz badania wstępne, okresowe i kontrolne powinny zmniejszyć liczbę nowych przypadków choroby. Niezbędny jest także odpowiedni nadzór techniczny warunków wykonywanej pracy.

Ponieważ początkowe etapy rozwoju pylicy płuc przebiegają zazwyczaj bezobjawowo, a pierwsze symptomy niewydolności oddechowej mogą pojawić się bardzo późno (kiedy zmiany w płucach są bardzo zaawansowane i właściwie nieodwracalne), w pylicy niezwykle ważną rolę odgrywa profilaktyka.

Może ona polegać z jednej strony na minimalizowaniu ryzyka zetknięcia z toksycznym czynnikiem (np. stosowaniu odzieży ochronnej i przeszkoleniu pracowników usuwających azbest), ale gdy nie da się uniknąć pyłu, np. pracując w kopalni węgla, należy regularnie poddawać się okresowym badaniom kontrolnym w celu wczesnego wykrycia ewentualnych zmian w płucach i przerwania ekspozycji na działanie pyłów. Oczyszczenie płuc z pyłu nie jest jednak możliwe.

Sprawna wentylacja, zraszanie pyłu czy ochronna odzież (maski) przyczyniają się do ograniczenia ryzyka pracowników. Najważniejsze jednak jest wczesne rozpoznanie pojawienia się zmian chorobowych. Zlikwidowanie narażenia na szkodliwy czynnik może znacząco spowolnić rozwój choroby oraz zmniejszyć ciężkość jej przebiegu, a co za tym idzie, wydłużyć życie pacjenta. Osoby przez lata pracujące w warunkach zagrożenia mogą liczyć na specjalny dodatek do emerytury i odszkodowania.