Czynnik reumatoidalny RF – badanie, norma, dodatni, ujemny – interpretacja wyniku

Czynnik reumatoidalny – co to jest?

Czynnik reumatoidalny (z ang. rheumatoid factor, RF) to przeciwciało syntetyzowane w przebiegu niektórych chorób o charakterze zapalnym. Wysokie RF towarzyszy m.in. chorobom reumatycznym. Jest to autoprzeciwciało skierowane przeciwko ludzkim immunoglobulinom, prowadzące do aktywacji procesu zapalnego.

Czynnik RF występuje we wszystkich klasach przeciwciał, czyli:

• IgA,
• IgE,
• IgG,
• IgM,

jednak znaczenie diagnostyczne ma wyłącznie miano przeciwciał IgM. Nie jest do końca poznany mechanizm prowadzący do syntezy czynnika RF, wiadomo natomiast, że RF nie uszkadza w bezpośredni sposób chrząstki stawowej, a jedynie generuje stan zapalny.

Czynnik reumatoidalny jest obecny we krwi około 3–5 proc. zdrowych osób, zwłaszcza po 60. roku życia. Powszechne jest natomiast jego występowanie we krwi oraz płynie stawowym większości osób cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów.

Badanie RF – kiedy jest konieczne?

Najważniejszym wskazaniem do wykonania badania krwi na reumatyzm jest podejrzenie choroby reumatycznej. Najczęściej nasuwa się ono, gdyż występują objawy mogące wskazywać na choroby stawów:

• bóle stawów,
• sztywność stawów, szczególnie dotkliwa o poranku,
• ograniczenie ruchomości stawów,
• obrzęk i zaczerwienienie okolicy stawowej,
• guzki podskórne,
• suchość skóry, gałek ocznych czy bólu mięśni.

Wskazaniem do badania RF jest ponadto wynik badań obrazowych stawów wskazujący na ubytek chrząstki stawowej. Czynnik RF oznaczany jest ponadto w celu monitorowania skuteczności leczenia.

Często badanie krwi RF wykonywane jest w ramach tzw. panelu stawowego, który obejmuje morfologię krwi z rozmazem, poziom kwasu moczowego we krwi oraz poziom białka CRP.

Jak wygląda badanie krwi RF?

Jeśli oznaczany jest czynnik RF, badanie wykonywane jest z próbki krwi pobranej na czczo. Jak się przygotować? Nie jest wymagane specjalne przygotowanie do badania RF.

Badanie krwi czynnika RF w klasie IgM polega na wykonaniu klasycznego odczynu Waalera-Rosego bądź odczynu lateksowego (latex RF), a także testu ELISA. Natomiast w przypadku pozostałych klas immunoglobulin wymagane są bardziej specjalistyczne oznaczenia – radioimmunologiczne czy immunofluorescencyjne. Poza krwią, materiałem do badania może być płyn stawowy czy płyny wysiękowe.

Badanie RF IgM – odczyn Waalera-Rosego

Oznaczanie czynnika RF w odczynie Waalera-Rosego polega na inkubowaniu materiału pobranego od pacjenta z dodatkiem baranich krwinek czerwonych. Wizualnie oceniana jest aglutynacja krwinek czerwonych.

Badanie RF IgM – odczyn lateksowy

Odczyn lateksowy polega z kolei na ocenie reakcji surowicy pobranej od pacjenta z cząsteczkami lateksu, opłaszczonych króliczymi immunoglobulinami. Tu także oceniane jest wystąpienie aglutynacji.

Czynnik reumatoidalny IgM metodą ELISA

W teście ELISA surowicę nanosi się na płytki testowe opłaszczone specyficznym antygenem, a następnie dodaje się antyimmunoglobulinę znakowaną enzymem, a potem chromogen (wskaźnik barwiący). Metodą spektrofotometryczną oceniane jest zabarwienie końcowe, proporcjonalne do stężenia przeciwciał w badanym materiale. Z kolei metoda nefelometrii polega na ilościowej ocenie reakcji antygen – przeciwciało z wykorzystaniem zjawiska rozproszenia światła.

Cena badania RF zależy od metody badania. Cena odczynu Waalera-Rosego to około 10–13 zł, podobna jest cena odczynu lateksowego. Oznaczanie RF metodą ELISA to koszt około 40 zł.

Wyniki badania czynnika reumatoidalnego – interpretacja

Dodatni wynik RF w odczynie Waalera-Rosego oznacza wystąpienie aglutynacji w mianie mniejszym niż 1:80. Z kolei za wynik dodatni RFLatex uznawana jest aglutynacja w mianie poniżej 1:40. Badanie czynnika reumatoidalnego ilościowo to badanie nefelometryczne badające czynnik reumatoidalny; norma (zakres referencyjny) to poniżej 40 IU/ ml. Natomiast w przypadku testów ELISA RF normy ustalane są przez producentów odczynników.

Wynik dodatni badania RF może wskazywać na występowanie reumatoidalnego zapalenia stawów, ale nie tylko. Dodatnie miano czynnika RF spotykane jest także w przypadku innych chorób o podłożu autoimmunologicznym, takich jak:

• zespół Sjögrena,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• zapalenie wielomięśniowe,
• twardzina układowa,
• mieszana choroba tkanki łącznej.

RF ilościowo podwyższone towarzyszyć może także chorobom niereumatycznym, takim jak zakażenia bakteryjne i wirusowe (np. gruźlica, kiła, bakteryjne zapalenie wsierdzia), białaczkom i chłoniakom, przewlekłym stanom zapalnym wątroby, przewlekłym chorobom płuc.

Dodatni wynik RF jest jednym z kryteriów diagnostycznych RZS, ale nie decyduje o rozpoznaniu choroby. W celu potwierdzenia rozpoznania RZS można wykonać inne badania laboratoryjne, takie jak anty-CCP (przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi), które są charakterystyczne dla reumatoidalnego zapalenia stawów. Wysokie miano anty-CCP i podwyższony czynnik reumatoidalny wskazują na ciężki przebieg choroby. Wysoki czynnik reumatoidalny cechuje seropozytywną postać RZS, o znacznie cięższym przebiegu i szybszej destrukcji chrząstki stawowej. Czynnik RF podwyższony stanowi wtedy marker prognostyczny.

Ujemny wynik badania RF może świadczyć o braku reumatoidalnego zapalenia stawów, ale także o bardzo wczesnym etapie choroby, w którym miano przeciwciał jest jeszcze bardzo niskie. Ponadto fałszywie ujemny wynik RF może wystąpić w przypadku bardzo wysokiego miana przeciwciał, które ingerują w prawidłowy przebieg testu