Enterowirusy – objawy i leczenie zakażenia, badania

Czym są enterowirusy?

Enterowirusy to wirusy RNA zaliczane do pikornawirusów. Do tej grupy wirusów należą bardzo zróżnicowane drobnoustroje, a zakażenie enterowirusami jest bardzo powszechne w każdej grupie wiekowej, a zwłaszcza u dzieci. Najczęściej zakażenia przebiegają bezobjawowo lub mają łagodny charakter, choć enterowirusy mogą prowadzić także do poważnych zakażeń.

Enterowirusy – rodzaje i charakterystyka

Do grupy enterowirusów zaliczane są bardzo różnorodne drobnoustroje, wywołujące szereg chorób. Mowa o następujących wirusach:

• wirus polio (typ 1, 2 i 3) – prowadzący do rozwoju zarówno niegroźnych zakażeń subklinicznych, jak i poważnej choroby Heinego-Medina, czyli porażenia dziecięcego oraz zapalenia opon mózgowych (zomr);
• wirusy Coxsackie A (24 serotypy) i B (6 serotypów) – mogące prowadzić zarówno do rozwoju łagodnych infekcji górnych dróg oddechowych, jak i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych;
• wirusy ECHO – wywołujące przeziębienie, wysypkę odropodobną, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu;
• „nowe” enterowirusy (szczepy 68–71) – odpowiedzialne za rozwój porażeń, paraliżu czy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych;
• wirus wirusowego zapalenia wątroby typu A (żółtaczka pokarmowa).

Zobacz też: Czym są retrowirusy?

Jak dochodzi do zakażenia enterowirusami?

Do zakażenia enterowirusami dochodzi drogą oralno-fekalną, a zatem schorzenia wywoływane przez te wirusy określane są mianem „chorób brudnych rąk”. Infekcji enterowirusami sprzyja bezpośredni kontakt z nosicielem lub chorym, spożycie zakażonej wody lub kąpiel w nieoczyszczanych zbiornikach wodnych.

Enterowirusy są drobnoustrojami kwasoopornymi, nie są zatem neutralizowane w żołądku, w kwaśnym środowisku. Z kolei brak osłonki sprzyja oporności na działanie kwasów żółciowych. Zauważalna jest sezonowość zakażeń enterowirusami – najwięcej zakażeń odnotowywanych jest latem i wczesną jesienią.

Możliwe jest ponadto zakażenie wewnątrzpłodowe lub okołoporodowe enterowirusami, prowadzące m.in. do poważnych chorób u noworodka. Dlatego tak groźne są enterowirusy w ciąży.

Dowiedz się więcej o tym, czym są wirusy Coxsackie.

Enterowirusy – objawy zakażenia

Objawy zakażenia enterowirusami zależą od typu wirusa. W przypadku zakażenia wirusami Coxsackie najczęściej dochodzi do rozwoju zakażeń bezobjawowych, powszechnie występują także zakażenia górnych dróg oddechowych. Wirusy Coxsackie A prowadzą do rozwoju:

• herpanginy, czyli opryszczkowego zapalenia gardła manifestującego się owrzodzeniami w tylnej części gardła (enterowirusowe zapalanie jamy ustnej i gardła może przebiegać z wysypką); objawy herpanginy to zatem silny ból gardła, gorączka, osłabienie, bóle mięśni;
• biegunki niemowląt;
• zespołu dłoni, stóp i ust charakteryzującego się pojawieniem owrzodzeń w okolicy ust i błony śluzowej policzków, dłoni i podeszew stóp; ta wywoływana przez enterowirusa „bostonka” przebiega nierzadko z gorączką czy biegunką.

Z kolei wirusy Coxsackie typu B są odpowiedzialne za zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia, z objawami podobnymi do tych towarzyszących zawałowi serca. Kolejne schorzenie to wieloukładowa choroba noworodków, dająca objawy wynikające z zapalenia mięśnia sercowego, zapalenia mózgu, wątroby. Choroba cechuje się bardzo wysoką śmiertelnością.

Enterowirusy – wysypka jest jednym z objawów

Wirusy ECHO najczęściej powodują zakażenia górnych dróg oddechowych; takie przeziębienie objawia się gorączką, katarem i bólem gardła. Z kolei wysypka odropodobna, wysypka różyczkopodobna, wysypka wybroczynowa, pęcherzykowata lub pokrzywkopodobna wiąże się z wystąpieniem charakterystycznych objawów na skórze. Wirusy ECHO odpowiedzialne są ponadto za rozwój aseptycznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, objawiającego się bólami głowy, nudnościami i wymiotami. Natomiast zapaleniu mózgu towarzyszyć może porażenie.

Poliowirusy odpowiedzialne są za rozwój poliomyelitis, czyli porażenia dziecięcego. Na szczęście ta poważna choroba obecnie została niemal całkowicie wyeliminowana dzięki programowi szczepień. Poliomyelitis, czyli choroba Heinego-Medina, objawia się asymetrycznym porażeniem mięśni, zanikiem mięśni, niekiedy także utratą czucia.

„Nowe” enterowirusy mogą prowadzić do wystąpienia gorączki, krwotocznego zapalenia spojówek, a także (rzadko) – wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Badania – jak wykryć enterowirusy?

Diagnostyka laboratoryjna zakażeń enterowirusami sprowadza się do izolacji wirusa oraz oznaczania specyficznych przeciwciał. Izolowanie enterowirusów odbywa się w hodowlach komórkowych, jednak metoda ta nie jest stosowana rutynowo. W przypadku takich badań materiałem do wykonania posiewu może być płyn mózgowo-rdzeniowy, kał, wymaz z nosogardła, płyn osierdziowy.

Inną metodą bezpośredniej detekcji wirusa jest badanie PCR, czyli oznaczanie materiału genetycznego wirusa. Jest to dokładna i szybka metoda diagnostyczna, dostępna w coraz większej liczbie laboratoriów. Metody serologiczne mają mniejsze znaczenie, gdyż nie są metodą wystarczająco dokładną. Wynika to z możliwości reakcji krzyżowych i trudności w określeniu konkretnego szczepu wirusa. Jeśli diagnozowany jest enterowirus, przeciwciała IgM świadczą o aktualnym lub niedawno przebytym zakażeniu.

Enterowirusy – leczenie zakażeń

W przypadku łagodnych infekcji dróg oddechowych wywołanych przez enterowirusy, leczenie jest jedynie objawowe. Stosowane są leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, środki działające łagodząco na błonę śluzową jamy ustnej i gardła. W przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia osierdzia czy infekcji u noworodków i niemowląt wymagana jest hospitalizacja i wdrożenie odpowiedniego leczenia. U dzieci konieczne może być podanie dożylnych wlewów immunoglobulin.

Większość zakażeń enterowirusami ustępuje samoistnie. Niepożądane skutki zakażeń pojawiają się głównie u małych dzieci dotkniętych zapaleniem serca czy mózgu.

Profilaktyka – jak zapobiegać zakażeniom enterowirusami

Sposobem zapobiegania zakażeniom enterowirusami jest zachowanie higieny i częste mycie rąk, unikanie spożycia nieoczyszczonej wody oraz rezygnacja z kąpieli w naturalnych zbiornikach wodnych niepoddawanych oczyszczaniu. W przypadku wirusa polio profilaktyka zakażenia sprowadza się do stosowania szczepionki. Jest to szczepionka ujęta w kalendarzu szczepień i obejmuje 4 dawki. Podawane są one w 3.–4., 5.–6. oraz 16.–18. miesiącu życia, zaś dawka przypominająca podawana jest w 6. roku życia.