Badania, diagnostyka i markery na raka płuc

Rak płuca – nowotwór ze złym rokowaniem

Rak płuc to jeden z najczęściej diagnozowanych nowotworów złośliwych i jedna z najczęstszych przyczyn zgonu z powodu chorób nowotworowych. Nowotwory płuca można podzielić ze względu na ich budowę, cechy biologiczne, przebieg kliniczny oraz sposoby terapii. Wyróżniamy raki niedrobnokomórkowe (płaskonabłonkowy, gruczołowy, wielkokomórkowy) oraz drobnokomórkowe.

Pierwsza grupa charakteryzuje się małą wrażliwością na chemioterapię, dlatego w leczeniu stosuje się zabiegi operacyjne lub radioterapię. Z kolei rak drobnokomórkowy odznacza się wysoką podatnością na chemioterapię. Charakteryzuje go agresywny wzrost oraz skłonność do dawania przerzutów do węzłów chłonnych lub odległych narządów (kości, wątroba, szpik).

Pierwsze objawy raka płuc są niespecyficzne, co jest przyczyną ich lekceważenia przez pacjentów. Występuje postępujący spadek masy ciała i ogólne osłabienie. Osobę palącą powinna zaniepokoić zmiana charakteru kaszlu. W dalszym etapie rozwoju nowotworów może pojawić się duszność, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, nawracające zapalenia płuc. Jeżeli nowotwór będzie się szerzył na narządy sąsiednie, wystąpi ból barku w guzie szczytu płuca, chrypka bądź zaburzenia rytmu serca.

W przypadku przerzutów nowotworowych do narządów odległych symptomy będą związane z miejscem zajętym przez nowotwór, np. bóle i złamania w przerzutach do kości, ból w nadbrzuszu, nudności, żółtaczka przy przerzutach do wątroby czy bóle głowy i objawy neurologiczne w przerzutach do ośrodkowego układu nerwowego.

Przyczyny rozwoju raka płuca – kto najczęściej choruje?

Niezaprzeczalnie główną, dominującą przyczyną rozwoju raka płuc jest palenie papierosów. Substancje zawarte w dymie tytoniowym mają właściwości rakotwórcze i powodują zapoczątkowanie przemian nowotworowych w komórkach. Potwierdza to fakt, że tak zwani palacze bierni (osoby jedynie przebywające wśród palaczy) także są narażeni na rozwój tego złośliwego nowotworu. Zaprzestanie palenia papierosów wyraźnie obniża ryzyko, ale nie zmniejsza go do wartości charakterystycznych dla osób, które nigdy nie sięgały po papierosa.

Mniejsze znaczenie w rozwoju raka płuca ma narażenie na kontakt z radonem, azbestem, przemysłowe zanieczyszczenie powietrza, metale ciężkie (chrom, nikiel, arsen) lub niektóre substancje chemiczne (węglowodory aromatyczne). Wydaje się, że wymienione czynniki mogą potęgować nowotworowe działanie substancji zawartych w dymie tytoniowym. Predyspozycje do zachorowania na nowotwór złośliwy i jego progresja mogą również mieć podłoże genetyczne. Zidentyfikowano geny, których mutacje mogą zapoczątkować rozwój choroby. Stanowi to podłoże dla nowych kierunków diagnostyki raka płuc oraz terapii.

Badania przesiewowe w wykrywaniu raka płuca

Badania przesiewowe mają na celu wykrycie zmian przednowotworowych oraz nowotworu w bardzo wczesnych stadiach, tak by zastosowana terapia miała największe szanse powodzenia. Wykonywanie okresowych badań RTG klatki piersiowej wraz z badaniem cytologicznym plwociny przyczynia się do uzyskania tego efektu, niestety nie przekłada się to jednak na obniżenie umieralności z powodu raka płuca.

W ostatnich latach wykazano, że spiralna tomografia komputerowa o niskiej rozdzielczości może być badaniem przesiewowym, które istotnie przyczyni się do zmniejszenia umieralności z powodu nowotworu płuc. Niestety, ze względu na relatywnie wysoki koszt, przydatność tej metody jest znacznie ograniczona. Najważniejsza nadal pozostaje profilaktyka wystąpienia choroby.

W zapobieganiu rozwoju raka płuca zaleca się zaprzestanie palenia tytoniu, co zmniejszy ryzyko wystąpienia nowotworu zarówno u palącego, jak i u osób z jej najbliższego otoczenia.

Diagnostyka raka płuca – badania obrazowe

W rozpoznawaniu raka płuc wykorzystuje się całe spektrum badań obrazowych. Pierwszym, które najczęściej ujawnia zmiany chorobowe jest RTG klatki piersiowej. Pomaga ono ocenić rozległość schorzenia i zaplanować dalszą diagnostykę raka płuc. Ważne, aby zdjęcie rentgenowskie wykonane było w dwóch projekcjach: przód–tył oraz bocznej.

Należy pamiętać, że brak zmian w badaniu na raka płuc nie wyklucza rozpoznania choroby. Podstawą w diagnostyce raka płuc oraz przerzutów do węzłów chłonnych w obrębie klatki piersiowej pozostaje nadal tomografia komputerowa. Niestety, także to badanie może być zawodne, na przykład w momencie, gdy ognisko raka występuje w miąższu płuc objętym niedodmą.

W tych przypadkach z pomocą przychodzi badanie PET, coraz częściej stosowane w diagnostyce raka płuc, jego przerzutów oraz klasyfikacji chorych do leczenia operacyjnego. Badanie pozwala także na dokładne wyznaczenie miejsc, które będą poddawane radioterapii. Rzadziej w rozpoznawaniu nowotworu wykorzystywany jest rezonans magnetyczny – ze względu na brak wyższości nad tomografią komputerową.

Pozostałe badania w wykrywaniu raka płuca

Pomocne w procesie diagnostyki raka płuc mogą być także inne, pomocnicze badania. W rozpoznawaniu raka płuc wykonuje się:

• badanie cytologiczne plwociny – pomocne w przypadku guzów zlokalizowanych w dużych oskrzelach,
• badanie płynu z jamy opłucnej,
• bronchofiberoskopię, dzięki której zobaczyć można guz rosnący do wewnątrz oskrzela, pobrać wycinki do badania oraz popłuczyny z drzewa oskrzelowego,
• biopsję przez ścianę klatki piersiowej,
• badania laboratoryjne – morfologia krwi z rozmazem, badanie ogólne moczu oraz parametry oceniające pracę wątroby i nerek,
• ocenę stężenia markerów nowotworowych (marker CEA, CYFRA 21.1, NSE).

Ze względu na zwiększone prawdopodobieństwo rozwoju raka płuca u pacjentów z mutacjami genów odpowiedzialnych za rozwój nowotworów, badania molekularne mogą wykazać predyspozycję do zachorowania na nowotwór. Wykazano zwiększenie aktywności genów K-ras i MYC oraz zmniejszenie genów P53, RB oraz CDKN2.

Wykrycie tych nieprawidłowości świadczy jedynie o zwiększonym ryzyku, a nie o pewnym wystąpieniu nowotworu. W przypadku raka płuc badania genetyczne nastawione są bardziej na opracowanie nowych kierunków terapii niż przesiewowe wykrywanie nowotworów. Niezależnie od wyników badań pomocniczych podstawą rozpoznania raka płuca jest badanie histologiczne (tkanki) lub cytologiczne (komórek) materiału pobranego z guza.