Badanie plwociny

Co to jest badanie plwociny?

Plwocina jest to wydzielina dróg oddechowych, odkrztuszana przez chorego w celu jej zbadania.

Podstawę plwociny stanowi śluz, w nim zawieszone są komórki. W zależności od toczącego się procesu chorobowego, w plwocinie mogą znajdować się bakterie, grzyby, komórki procesu zapalnego czy nowotworowego. Ważne jest, by plwocina nie była zanieczyszczona śliną, dlatego materiał musi być uzyskany w odpowiedni sposób.

Istnieją kryteria, potwierdzające pobranie plwociny, a nie śliny: obecność makrofagów płucnych i mniej niż 10 komórek nabłonka płaskiego (pochodzącego z jamy ustnej, więc znajdujących się w ślinie).

Na czym polega badanie plwociny?

Badanie plwociny wykonuje się pod kątem:

• mikrobiologicznym (czyli zakażeń, poszukiwania drobnoustrojów),
• cytologicznym (ocena komórek zawartych w badanym materiale).

Na początku, należy ocenić pod mikroskopem świetlnym, czy uzyskana próbka jest reprezentatywna i na pewno pochodzi z dolnych dróg oddechowych. Oprócz wspomnianej wyżej maksymalnej ilości komórek nabłonka płaskiego, liczy się granulocyty obojętnochłonne (minimum 10) i obecność pasm śluzu. Jeśli plwocina zostanie zakwalifikowana do dalszych badań, w zależności od przyczyny, zostaje poddawana specjalistycznym badaniom. Badanie bakteriologiczne plwociny polega na wybraniu z materiału ropnych grudek i przeniesieniu ich na podłoże umożliwiające hodowlę bakterii i ich identyfikację (posiew plwociny).

Ocenę komórek nazywa się cytologią. Badanie cytologiczne plwociny ma największe znaczenie w przypadku nowotworów dolnych dróg oddechowych. W materiale mogą znajdować się oderwane komórki nowotworowe, na podstawie morfologii których można wnioskować o wielu cechach nowotworu.

Wskazania do badania plwociny

Najczęstszym wskazaniem do badania plwociny są zakażenia dolnych dróg oddechowych.

Badanie plwociny wykonywane jest w zapaleniach płuc w przypadku ciężkich zakażeń, w których niezbędne jest ustalenie czynnika etiologicznego i określenie jego lekowrażliwośći. Dotyczy to zwłaszcza tzw. szpitalnego zapalenia płuc, czyli takiego, które wystąpiło w ciągu 48 godzin od przyjęcia do szpitala. Im dłużej trwa hospitalizacja, tym cięższy przebieg choroby. Ze względu nierzadko występującą wielolekooporność drobnoustrojów występujących w szpitalu, określenie wrażliwości jest niezbędne do właściwego leczenia.

W typowym zapaleniu płuc plwocina jest odkrztuszana zazwyczaj w dużej ilości, zawiera ropę, czasem także krew.

Atypowe zapalenie płuc charakteryzuje się klarownością, występuje w małej ilości i nie zawiera ropy. U chorych na mukowiscydozę badanie plwociny jest bardzo ważne, ze względu na częstość zakażeń rzadkimi drobnoustrojami. W takiej sytuacji należy dobrać specjalne antybiotyki, co umożliwia hodowla i badanie na odporność na leki tych bakterii i grzybów. Są to m.in. Pseudomonas aeruginosa, Burkholderia cepacia, Aspergillus fumigatus. Innymi chorobami, w których zbadanie plwociny jest istotnym punktem w diagnostyce, jest m.in. pneumocystozowe zapalenie płuc i grzybice płuc.

Pozostałymi najważniejszymi wskazaniami do wykonania badania i posiewu plwociny są:

• gruźlica – jest to choroba zakaźna, wywołana przez prątki Mycobacterium tuberculsis. Zakażenie prątkami gruźliczymi jest bardzo swoiste. Oprócz zmian w płucach, powodujących kaszel, niekiedy z krwiopluciem, i niewydolność oddechową, stwierdza się także objawy ogólne – stan podgorączkowy, utrata masy ciała, nocne poty, ogólne osłabienie. Należy zbadać plwocinę w kierunku obecności prątków, w ciągu kilku kolejnych dni. Gruźlicę potwierdza się, jeśli w co najmniej dwóch rozmazach znajdą się prątki, lub w jednym rozmazie z obecnością zmian gruźliczych w rentgenie płuc albo przy dodatnim wyniku posiewu. Nieobecność prątków w plwocinie nie wyklucza gruźlicy. Ze względu na specyfikę zakażenia prątkami, badanie w kierunku gruźlicy odbywa się w specjalnym laboratorium, z zachowaniem szczególnych zasad bezpieczeństwa.
• Nowotwory złośliwe płuc – rak płuca jest najczęstszym nowotworem złośliwym w Polsce. Prawie zawsze związany jest z paleniem tytoniu. Niestety, objawy wskazujące na rozwój choroby pojawiają się dopiero wówczas, gdy nowotwór jest zaawansowany. Są to m.in. wychudzenie, znaczne osłabienie, kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej. Wyróżnia się dwie główne grupy nowotworów płuca: niedrobnokomórkowe (płaskonabłonkowy, gruczołowy, wielokomórkowy) i drobnokomórkowe. Różnią się morfologią, przebiegiem i metodami leczenia. Oceny cytologicznej dokonuje się w celu oceny morfologii guza. Materiał należy pobrać kilka razy, by zwiększyć szanse na właściwe rozpoznanie. Badanie plwociny jest najbardziej przydatne w przypadku raka płaskonabłonkowego, ponieważ najczęściej rośnie on w dużych drogach oddechowych, a komórki raka złuszczają się do ich światła.
• Ocena procesu zapalnego dotyczącego dolnych dróg oddechowych. W przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc ropny charakter wydzieliny może świadczyć o toczącym się zakażeniu. Mikrobiologiczne badanie plwociny może ujawnić czynnik etiologiczny i lekowrażliwość drobnoustroju. W przypadku astmy i innych chorób związanych z alergią, można znaleźć duże ilości eozynoflili. Eozynofile są to białe krwinki, odgrywające dużą rolę w reakcjach alergicznych. Oprócz eozynofili (granulocytów kwasochłonnych) w plwocinie można znaleźć bardzo charakterystyczne kryształy Charcota-Leydena, pochodzące z zdegenerowanych eozynofili.

Jak wygląda badanie plwociny?

Wyróżnia się dwie postaci materiału do badań:

• plwocinę spontaniczną,
• plwocinę indukowaną.

Plwocina jest pobierana zazwyczaj rano, na czczo. Musi być poprzedzona dokładną toaletą jamy ustnej. Należy pamiętać, aby starać się wykrztusić wydzielinę z dolnych dróg oddechowych, powinna zawierać jak najmniej śliny.

Plwocinę spontaniczną oddaje się do jałowego pojemnika. W przypadku badań w kierunku gruźlicy, należy wykonać to w osobnym pomieszczeniu, gdyż powstający aerozol może zawierać prątki. Po wykrztuszeniu plwociny niezbędne jest natychmiastowe zamknięcie pojemnika. Ilość plwociny wystarczająca do badania to około 2-5 ml, przy podejrzeniu gruźlicy nieco więcej – 10-15 ml.

Plwocina indukowana jest to plwocina, której wykrztuszanie stymuluje się za pomocą specjalnych technik. Dzięki tym zabiegom pobrany materiał jest wysokiej jakości. Pacjent inhaluje roztwór NaCl o wzrastającym stężeniu (0,9-7,0%). Zabieg odbywa się za pomocą nebulizatora ultradźwiękowego. Przed badaniem pacjentowi aplikuje się lek rozszerzający oskrzela, gdyż roztwór soli może spowodować ich skurcz. W czasie badanie pacjent inhalowany jest 3 razy po 5-7 min. Po każdej inhalacji należy oczyścić nos i przepłukać usta woda oraz oddać plwocinę do pojemnika. Podczas badania cały czas monitorowana jest za pomocą spirometrii objętość powietrza usunięta z płuc podczas pierwszej sekundy wydechu – natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa (FEV1).

Przeciwwskazania do badania plwociny

Przeciwwskazaniami do badania plwociny są:

• brak współpracy pacjenta (otępienie, choroby psychiczne itp.),
• do badania plwociny indukowanej:
  • FEV1 poniżej 50% (natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa, mierzona w trakcie spirometrii),
  • tętniaki,
  • odwarstwienie siatkówki,
  • operacje okulistyczne,
  • zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe,
  • odma opłucnowa,
  • krwioplucie o nieustalonej przyczynie,
  • świeży zawał serca,
  • udar mózgu.

Czytaj również: Granulocyty – co to? Rodzaje, funkcje, normy we krwi