Zapalenie nerwu przedsionkowego – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Nerw przedsionkowy – jaką funkcję pełni w organizmie?

Nerw przedsionkowy stanowi składową VIII nerwu czaszkowego, który wspólnie z nerwem ślimakowym tworzą nerw przedsionkowo-ślimakowy. Najważniejszą jego funkcją, jako części układu przedsionkowego, jest zachowanie równowagi, czyli zdolności do utrzymania się i poruszania w utrudnionych warunkach. Dzięki licznym połączeniom nerwu z różnymi strukturami w układzie nerwowym odpowiada także za:

• prawidłowe napięcie mięśni;
• ułożenie głowy;
• położenie gałek ocznych.

Zapalenie nerwu przedsionkowego – przyczyny

Choroba występuje w postaci niewielkich epidemii, ale spotyka się także jej sporadyczne przypadki. Schorzenie dotyka osoby w różnym wieku, głównie między 30 a 55 rokiem życia. Najbardziej rozpowszechniony pogląd mówi o zakażeniu wirusem o specyficznym powinowactwie do nerwu przedsionkowego, który nie został jednak do tej pory zidentyfikowany. Oprócz tego, jako prawdopodobną przyczynę, wymienia się także przeniesienie zakażenia z innego potencjalnego ogniska zapalnego, zaburzenia naczyniowe, czy też reakcję autoimmunologiczną.

Czytaj również: Wstrząśnienie mózgu – objawy, rozpoznanie, leczenie, powikłania wstrząsu mózgu

Zapalenie nerwu przedsionkowego – objawy

W kilka lub kilkanaście dni po przebyciu infekcji kataralnej lub grypopodobnej (jednak nie jest to regułą) pojawiają się nagle bardzo silne zawroty głowy , które charakteryzują się uczuciem wirowania, jak na karuzeli i zaburzeniem równowagi z trudnością do utrzymania się na nogach. Towarzyszą temu nudności , które są wynikiem połączeń układu przedsionkowego z nerwem błędnym (elementem układu autonomicznego), który pobudzony może prowokować także wymioty.

Oczopląs jest jednym z kluczowych objawów, który zwraca uwagę lekarza przy badaniu. Nie jest on jednak swoisty dla zapaleń nerwu przedsionkowego i wymaga różnicowania z innymi jednostkami chorobowymi. Nie stwierdza się zaburzeń słuchu, gdyż zapalanie nie obejmuje składowej części ślimakowej (słuchowej) nerwu przedsionkowego-ślimakowego.

Zapalenie nerwu przedsionkowego – różnicowanie

Badanie układu przedsionkowego nie jest łatwe i wymaga wiedzy, a także doświadczenia lekarza, gdyż obejmuje zarówno badanie neurologiczne, jak i laryngologiczne, które w oparciu o ogólne badanie internistyczne może dopiero wstępnie wskazywać na zapalenie nerwu przedsionkowego. Dlatego też, tak ważne jest udanie się do specjalisty, który będzie w stanie wstępnie zweryfikować rozpoznanie, a wykluczyć inne schorzenia mogące przebiegać podobnie i wymagać innego postępowania.

Układ przedsionkowy może być badany w sposób pośredni przez:

• obserwację chodu;
• poszukiwanie oczopląsu;
• wykonanie swoistych prób na układ przedsionkowy.

Podczas badania, lekarz polecając choremu z zapaleniem nerwu przedsionkowego poruszanie się po linii prostej obserwuje, że jego chód jest chwiejny z tendencją do zbaczania w stronę chorą (w przypadku zajęcia jednego nerwu przedsionkowego).

Oczopląs pochodzenia przedsionkowego jest poziomy, jednokierunkowy i towarzyszą mu dodatkowo układowe zawroty głowy, czyli takie, którym oprócz złudzenia ruchu otoczenia lub własnej głowy albo ciała towarzyszy również uczucie niepokoju, bądź lęku.

Bardziej swoiste badanie obejmuje wykonanie prób kalorycznych przez lekarza, które polegają na wlewaniu kolejno do uszu ciepłej, a następnie zimnej wody z jednoczesną obserwacją i oceną ruchów gałek ocznych.

Zapalenie nerwu przedsionkowego jest schorzeniem, które wymaga różnicowania z innymi jednostkami chorobowymi i wykluczenia zmian wymagających pilnych interwencji. Tylko lekarz jest w stanie stwierdzić pochodzenie objawów tj. zaburzenia równowagi, zawroty głowy czy oczopląs, ponieważ mogą one występować także w:

• chorobie Ménière'a (wodniak błędnika), która charakteryzują się krótkotrwałymi silnymi napadami zawrotów głowy z uczuciem wirowania otoczenia, trwające od kilku minut do najwyżej kilku godzin, któremu oprócz wymiotów, towarzyszą jednak także objawy słuchowe (szumy) i zaburzenia słuchu;
• łagodnych napadowych położeniowych zawrotach głowy, które cechują się napadami krótkotrwałych (sekundowych) układowych zawrotów głowy, ale wyzwalanych przez przyjęcie określonej pozycji przez chorego spowodowanych obecnością tzw. „kamicy osklepkowej”;
• guzach nerwu przedsionkowo-ślimakowego i kości skalistej, które przebiegają na początku najczęściej, jako jednostronne upośledzenie słuchu w postaci uporczywego szumu i dzwonienia w uchu oraz postępującej głuchoty, a następnie w wyniku ucisku powiększającego się guza na sąsiednie struktury mogą dołączyć się objawy przypominające objawy uszkodzenia układu przedsionkowego;
• udarze naczyniowym błędnika, który najczęściej przebiega jednak z równoczesną utratą słuchu;
• innych chorobach obwodowego narządu przedsionkowo-ślimakowego:zapalenie błędnika, toksyczne (np. polekowe) uszkodzenie błędnika i nerwu przedsionkowo-ślimakowego, półpasiec uszny;
• chorobach neurologicznych: udar lub guzy pnia i móżdżku, stwardnienie rozsiane, padaczka, urazy mózgu i kręgosłupa szyjnego, infekcje ośrodkowego układu nerwowego;
• chorobach narządu wzroku: porażenie nerwów ruchowych gałek ocznych, ukryty zez, czy niewyrównane wady wzroku;
• chorobach układu krążenia: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia ortostatyczne (tzn. przebiegające z niskim ciśnieniem tętniczym), miażdżyca, niewydolność krążenia kręgowo-podstawnego, zaburzenia rytmu serca, czy zespół zatoki szyjnej;
• chorobach ogólnoustrojowych: infekcje ogólne, niedokrwistość, hipoglikemia, zaburzenia elektrolitowe, zatrucia;

Zawroty głowy występują także często w migrenie i chorobie lokomocyjnej , ale mogą mieć także podłoże psychogenne i występować w depresji, czy towarzyszyć zaburzeniom nerwicowym. Pochodzenie wyżej wymienionych objawów może jednak stwierdzić tylko i wyłącznie lekarz.

Czytaj również: Choroba Meniere'a – przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie nerwu przedsionkowego – przebieg i rokowanie

Schorzenie na początku ma dość nasilony przebieg z silnymi układowymi zawrotami głowy, zaburzeniem równowagi, nudnościami, wymiotami, którym towarzyszy lęk i oczopląs (ten ustępuje stosunkowo szybko). Przebieg choroby jest pomyślny. Po kilku lub kilkunastu dniach objawy zapalenia wycofują się, ale niekiedy mogą utrzymywać się dłużej. W znacznej części przypadków czynność nerwu przedsionkowego powraca całkowicie lub w znacznej mierze, a w innych uszkodzenie jest trwałe, ale mimo wszystko zaburzenie zostaje skompensowane i wyrównane przez funkcję drugiego zdrowego układu przedsionkowego. Inne rokowanie jest tylko w sytuacji, gdy dochodzi do obustronnego zapalenia nerwów przedsionkowych, gdzie może dojść do zaburzeń kontroli równowagi, gdzie pozostaje niepewność i skłonność chorego do upadania przy chodzeniu po nierównościach i miękkiej ziemi.

Zapalenie nerwu przedsionkowego – leczenie

Leczenie jest przede wszystkim objawowe. Mimo rozpowszechnionego poglądu o wirusowej przyczynie zapalenia nerwu nie ma dowodów na to, że stosowanie leków przeciwwirusowych (tj. acyklowir) znajduje zastosowanie w terapii. W silnych objawach choroby można stosować leki zmniejszające zawroty głowy (tj. tietylperazynę czy betahistynę), pamiętając jednak, że podawanie ich zbyt długo może zaburzać procesy kompensacyjne układu przedsionkowego. Uporczywe wymioty można łagodzić lekami przeciwwymiotnymi (tj. metoklopramid). Niekiedy lekarze mogą zlecić krótkotrwałą kurację glikokortykosteroidami przy szczególnym nasileniu objawów. Ważnym elementem jest wczesne podjęcie rehabilitacji ruchowej.

Czytaj również: Zespół móżdżkowy – objawy, leczenie, rehabilitacja