Zespół móżdżkowy – objawy, leczenie, rehabilitacja

Móżdżek – funkcje

Móżdżek (łac. cerebellum ) jest niezmiernie ważną częścią mózgowia wszystkich kręgowców. Stanowi on dominującą część tyłomózgowia i leży w tylnym dole czaszki. Składa się z dwóch półkul, a także umiejscowionego pomiędzy nimi robaka móżdżku. Móżdżek łączy się z korą mózgu za pomocą konaru górnego, z mostem poprzez konar środkowy, a z rdzeniem przedłużonym za pomocą konaru dolnego. W budowie histologicznej tej części mózgowia wyróżnia się dwa główne typy komórek: komórki Purkiniego i komórki ziarniste oraz trzy typy aksonów: włókna kiciaste, włókna pnące i włókna równoległe.

Móżdżek stanowi około 10% objętości całego mózgowia, a liczba połączeń neuronalnych móżdżku jest prawie 10 razy mniejsza niż tych obecnych w korze mózgu. Pomimo tego pełni on niezwykle istotne funkcje w prawidłowym działaniu całego organizmu. Jego głównym zadaniem jest koordynacja naszych ruchów. Móżdżek otrzymuje impulsy ze skóry i mięśni, których analiza dostarcza informacji na temat ułożenia kończyn względem siebie, a także aktualnego ruchu.

Jego zadaniem jest również kontrola siły skurczu i napięcia mięśnia oraz zapewnienie płynności ruchów inicjowanych przez korę mózgową. Móżdżek odpowiada także za tak zwaną „pamięć mięśni”, czyli odpowiednią reakcję ruchową związaną z występowaniem konkretnych sytuacji – bardzo przydatną w każdym sporcie. Bez tej części mózgowia nie byłoby możliwe utrzymanie równowagi, a także płynna mowa.

Zespół móżdżkowy – co to jest i jakie są przyczyny?

Zespół móżdżkowy (zespół cerebralny) jest chorobą neurologiczną, w której dochodzi do uszkodzenia struktury móżdżku. Charakterystycznymi dla tego zespołu objawami są: ataksja i zaburzenia chodu. Uszkodzenie móżdżku może być spowodowane przez różne czynniki, dlatego w klasyfikacji ICD-10 zespół móżdżkowy określany jest kodem zależnym od przyczyny i dominujących objawów.

Ze względu na czas dzielący zadziałanie czynnika uszkadzającego móżdżek i moment wystąpienia objawów wyróżnia się ostre i przewlekłe zespoły móżdżkowe.

Ostre zespoły móżdżkowe

Ostre zespoły móżdżkowe to takie, w których od zadziałania czynnika uszkadzającego móżdżek do wystąpienia objawów charakterystycznych dla zniszczenia tej części tyłomózgowia mija niewiele czasu, przeważnie nie więcej niż kilka godzin.

Do najczęstszych przyczyn ostrego zespołu móżdżkowego należą:

• zatrucie alkoholem (najczęstsza przyczyna),
• zatrucie lekami – z grupy leków przeciwlękowych i przeciwpsychotycznych, stosowanych najczęściej w celach rekreacyjnych,
• zatrucie narkotykami – częste w przypadku anielskiego pyłu (fencyklidyny),
• udar móżdżku w obrębie tętnic kręgowych lub podstawnej i ich odgałęzień do móżdżku,
• krwotoki do móżdżku – najczęściej spowodowane urazem,
• niedobór witaminy B₁ – częsty u alkoholików, nazywany encefalopatią Wernickego,
• ropnie móżdżku.

Przewlekłe zespoły móżdżkowe

Przewlekłe zespoły móżdżkowe do rozwinięcia charakterystycznych objawów wymagają dłuższego czasu obecności czynnika uszkadzającego móżdżek.

Choroby móżdżku mogące prowadzić do przewlekłego zespołu cerebralnego:

• procesy rozrostowe dotyczące tylnego dołu czaszki – przerzuty, oponiaki, nerwiaki osłonkowe nerwu przedsionkowo-ślimakowego, zarodkowe naczyniaki krwionośne, rdzeniaki zarodkowe,
• zespoły paraneoplastyczne,
• choroby demielinizacyjne ośrodkowego układu nerwowego,
• długotrwałe przyjmowanie alkoholu prowadzące do zwyrodnienia alkoholowego móżdżku,
• długotrwałe przyjmowanie rozpuszczalników lotnych – w tym często stosowanego butaprenu,
• zbyt niski poziom hormonów tarczycy,
• wrodzone ataksje móżdżkowe (Friedreicha, ataksja-teleangiektazja),
• zwyrodnienie soczewkowo-wątrobowe – uszkodzenie móżdżku następuje na skutek toksycznej koncentracji miedzi w ośrodkowym układzie nerwowym,
• choroby prionowe,

• wady wrodzone (zespół Arnolda-Chiariego, zespół Dandy’ego-Walkera).

Czytaj również: Niedowład – przyczyny, rodzaje, leczenie

Zespół móżdżkowy – objawy

Rozpoznanie objawów charakterystycznych dla zespołu móżdżkowego nie jest czymś trudnym, o ile uświadomimy sobie, że są one charakterystyczne dla silnego upojenia alkoholowego.

Istnieje wiele, opisanych niżej objawów móżdżkowych.

• Chód móżdżkowy – jest to charakterystyczny chód na szerokiej podstawie. Kończyny dolne rozstawione są szeroko, co pomaga choremu w zachowaniu równowagi. Towarzyszy mu często zbaczanie osi ciała w stronę, po której doszło do uszkodzenia, a w przypadku uszkodzenia robaka – do tyłu (stąd wzięło się powiedzenie zalać robaka).
• Zaburzenia równowagi – skłonność do upadków. Należy je różnicować z wieloma innymi przyczynami. W zespole móżdżkowym częściej objawiają się poprzez chwianie i odczucie zapadania, a nie jako ruch kołowy.
• Hipotonia – obniżone napięcie mięśniowe, a także spadek siły ich skurczu. Może to prowadzić do trudności w poruszaniu się, jest ważnym objawem u dziecka, gdyż może towarzyszyć wielu chorobom.
• Mowa skandowana – bardzo charakterystyczny objaw, polegający na tym, że chory ma problemy z płynną mową. Słowa dzieli na sylaby, które wyrzuca z siebie, mowa jest powolna i nieprawidłowo akcentowana.
• Oczopląs – są to widoczne wychylenia źrenicy w przeciwnych kierunkach (drganie), występujące gdy oko znajduje się w swoim krańcowym położeniu (na boki, w pionie lub w skosie). Może skutkować zaburzeniami widzenia.
• Drżenia zamiarowe – drżenie, najczęściej w obrębie kończyn górnych, które objawia się trzęsieniem nasilającym w końcowej fazie ruchu.
• Ataksja móżdżkowa (niezborność ruchowa) – zaburzenia koordynacji dotyczące ruchów naprzemiennych. Jest ona przyczyną oczopląsu, drżenia zamiarowego i zaburzeń równowagi. Innym jej charakterystycznym objawem jest trudność w szybkim naprzemiennym dotykaniu nosa palcem wskazującym prawej i lewej kończyny górnej.
• Adiadochokineza – kolejny przejaw ataksji, niezdolność do wykonywania szybkich ruchów naprzemiennych (diadochokinezy), na przykład nawracania i odwracania rąk.

Objawy zespołu móżdżkowego mogą stawać się bardziej wyraźne przy zamkniętych oczach pacjenta. Ocena zdolności do zachowania równowagi przy braku kontroli wzrokowej nazywana jest próbą Romberga.

Zespół móżdżkowy – badania

Diagnoza zespołu cerebralnego często opiera się na przeprowadzeniu dokładnego wywiadu i stwierdzeniu charakterystycznych objawów, jednak samo ich wystąpienie jest niewystarczające do ustalenia przyczyny, która spowodowała zaburzenia móżdżkowe.

Metody diagnostyczne stosowane w chorobach móżdżku:

• rezonans magnetyczny – świetnie obrazuje mózgowie, pozwala wcześnie wykryć ogniska niedokrwienne, uwidacznia plaki charakterystyczne dla stwardnienia rozsianego, obrazuje zaburzenia struktury móżdżku charakterystyczne dla schorzeń wrodzonych (Arnolda-Chiariego i Dandy’ego-Walkera) oraz procesy rozrostowe i zapalne;
• tomografia komputerowa – jest łatwiej dostępna niż rezonans magnetyczny, ale ma mniejszą wartość diagnostyczną;
• zdjęcie rentgenowskie czaszki – pozwala stwierdzić płaskopodstawie występujące w zespole Arnolda-Chiariego;
• badania angiograficzne – pozwalają wykryć naczyniowe przyczyny zaburzeń móżdżku;
• badania płynu mózgowo-rdzeniowego – pomocne w diagnostyce chorób demielinizacyjnych i zapalnych;
• badania laboratoryjne – przydatne przy podejrzeniu niedoboru witaminy B_1;
• badania genetyczne – służą do potwierdzenia ataksji dziedzicznych.

W diagnostyce objawów mogących wskazywać na zespół móżdżkowy oprócz neurologa często uczestniczy także laryngolog i okulista.

Zespół móżdżkowy – leczenie

Leczenie zespołu móżdżkowego zależy od jego przyczyny. W przypadku wad wrodzonych konieczny może okazać się zabieg neurochirurgiczny. Jeśli przyczyną jest przewlekły alkoholizm, dobre efekty przynosi podanie witaminy B₁ (o ile nie doszło do nieodwracalnych zaburzeń funkcji móżdżku). Skutki ostrego udaru niedokrwiennego w obrębie krążenia tylnego mogą zostać zminimalizowane przy natychmiastowym podjęciu trombolizy dożylnej/dotętniczej i/lub trombektomii mechanicznej.

Jeśli powodem dolegliwości są ataksje dziedziczne, stosuje się „leki na zespół móżdżkowy” będące w rzeczywistości antyoksydantami.

Zespół móżdżkowy – rehabilitacja

Czasami powstałych w móżdżku zmian nie da się cofnąć, jest tak na przykład w dokonanych udarach móżdżku. Bardzo ważna staje się wtedy rehabilitacja. Ludzki mózg nie przestaje nas zadziwiać. Jego słabe zdolności regeneracyjne zastępowane są ogromną neuroplastycznością, czyli zdolnością do przejmowania utraconych funkcji przez sąsiadujące ośrodki.

Zadaniem fizjoterapeuty jest poprawa zdolności koordynacji ruchowej pacjenta, co ułatwia jego funkcjonowanie.

Zespół móżdżkowy – rokowanie

Rokowanie w przypadku zespołu móżdżkowego jest ściśle powiązane z przyczyną, która go wywołała. W przypadku niedoboru witaminy B₁ lub silnego zatrucia alkoholem rokowania są bardzo korzystne. Dużo gorzej wygląda sytuacja w przypadku podłoża naczyniowego lub demielinizacyjnego zespołu cerebralnego.