Videonystagmografia (badanie VNG) – na czym polega, wskazania i przygotowanie do badania błędnika

Co badamy podczas videonystagmografii?

Videonystagmografię stosujemy w diagnostyce zaburzeń równowagi. Kontrola ułożenia ciała i zachowania równowagi jest złożonym procesem, w którym udział bierze wiele elementów zlokalizowanych w różnych częściach ciała. Do najważniejszych z nich należą:

• tzw. proprioreceptory położone w mięśniach i stawach, których zadaniem jest odbieranie informacji o ułożeniu stawów i napięciu mięśni, a tym samym o pozycji całego ciała;
• narząd wzroku, który przekazuje informacje wzrokowe o położeniu ciała i otoczeniu do ośrodkowego układu nerwowego;
• narząd przedsionkowy (błędnik), stanowiący część ucha wewnętrznego, przekazujący informacje o ułożeniu i ruchach głowy;
• obwodowy i ośrodkowy układ nerwowy (w szczególności mózg i móżdżek), który odbiera informacje z wspomnianych narządów, przetwarza je i na bieżąco kontroluje napięcie mięśni i ruchy gałek ocznych.

Nieprawidłowa funkcja każdego z tych elementów może skutkować zaburzeniami w kontroli równowagi i uczuciem zawrotów.

W przypadku videonystagmografii badaniu podlega narząd przedsionkowy (błędnik), położony wewnątrz ucha i stanowiący część tzw. ucha wewnętrznego. W badaniu wykorzystuje się wpływ tego narządu na kontrolę ruchu gałek ocznych.

Jak już wspomniano, błędnik rejestruje ruchy głowy w płaszczyźnie poziomej i pionowej. Informacje te przesyłane są do odpowiednich ośrodków w mózgu, gdzie po przetworzeniu przekazywane są do mięśni gałek ocznych. W efekcie możliwe jest automatyczne, płynne sterowanie napięciem tych mięśni. Zjawisku temu zawdzięczamy zdolność skupienia wzroku na wybranym punkcie niezależnie od ruchów głowy. W przypadku dodatkowego pobudzenia błędników (np. poprzez podanie do kanału słuchowego ciepłej lub zimnej wody) kontrola napięcia mięśni gałki ocznej ulega zaburzeniu i powstaje tzw. oczopląs, czyli szybkie mimowolne ruchy oka. Uszkodzenie błędnika prowadzi do ograniczenia takiej reakcji, co można wykryć stosując między innymi videonystagmografię.

Na czym polega videonystagmografia?

Videonystagmografia (badanie VNG) jest jedną z odmian okulografii – technik diagnostycznych, opierających się na rejestracji ruchów gałek ocznych. Jako jedno z niewielu badań umożliwia ocenę działania obu błędników osobno. Do jej przeprowadzenia wykorzystuje się specjalne okulary. Składają się one z obudowy, która szczelnie zakrywa oczy i zmniejsza ryzyko rozpraszania pacjenta, źródła promieni podczerwonych oraz kamery. Wiązka światła podczerwonego wysyłana jest w kierunku oka i odbija się od niego w sposób zależny od ustawienia gałki ocznej, po czym pada na czujniki rozmieszczone w okularach. Zebrane w ten sposób dane przesyłane są do komputera.

Badanie składa się zazwyczaj z kilku etapów, podczas których pacjent patrzy na poruszające się lub nieruchome linie, kropki i obrazy, zmienia pozycję głowy i poddawany jest tzw. próbie kalorymetrycznej (podawanie ciepłej i zimnej wody lub powietrza do kanałów słuchowych, co powinno wywołać charakterystyczny oczopląs). W tym czasie analizowana jest zdolność do śledzenia wzrokiem i odpowiedź mięśni oka na sygnały z błędników. Dzięki temu możliwa jest wszechstronna ocena działania narządu przedsionkowego, w tym wskazanie, czy problem dotyczy samego błędnika, czy wyższego piętra (np. drogi nerwowej przekazującej sygnał do mózgu).

Wskazania do videonystagmografii

Dzięki specyficznej technice i możliwości wszechstronnej oceny układu przedsionkowego, videonystagmografia należy do podstawowych badań w diagnostyce zaburzeń równowagi i zawrotów głowy.

Jak już kilkukrotnie wspomniano, mogą one wynikać z nieprawidłowej pracy błędników. Istnieje wiele potencjalnych tego przyczyn (w tym np. zapalenie nerwu przedsionkowo-ślimakowego, choroba Ménière'a, wstrząśnienie mózgu), z czego wypływa potrzeba wnikliwego różnicowania.

Videonystagmografia pozwala przeprowadzić jeden z pierwszych etapów diagnostyki różnicowej – określenie, czy praca błędników jest zaburzona, a jeśli tak – czy dotyczy to jednego, czy obu błędników oraz na jakim „poziomie” zlokalizowane jest uszkodzenie (na poziomie struktur ucha wewnętrznego czy wyższych pięter układu regulacji równowagi). Z uwagi na anatomiczne sąsiedztwo błędnika i ślimaka (narządu zaangażowanego w proces słyszenia), videonystagmografia bywa również stosowana jako element diagnostyki ubytku słuchu.

Jak wygląda videonystagmografia?

Videonystagmografia jest badaniem nieinwazyjnym, obarczonym bardzo małym ryzykiem powikłań. W niektórych przypadkach konieczne może być powstrzymanie się od picia kawy i alkoholu w okresie 24-48 godzin oraz od spożywania posiłków na ok. 4 godziny przed badaniem. Kanały słuchowe należy dokładnie oczyścić z woskowiny. Osoby noszące na co dzień okulary lub używające aparatów słuchowych powinny mieć je przy sobie podczas badania. W trosce o rzetelność uzyskanych wyników lekarz może zalecić odstawienie niektórych leków, stąd też konieczne jest poinformowanie go o wszystkich przyjmowanych preparatach (również dostępnych bez recepty) z odpowiednim wyprzedzeniem.

Szczegóły przebiegu badania zależą od wskazań i przekazywane są przez lekarza przed jego wykonaniem. W każdym przypadku pacjent zakłada na oczy specjalnie przeznaczone do VNG okulary i utrzymuje je w tej pozycji przez cały czas badania. VNG obejmuje śledzenie wzrokiem różnego rodzaju obiektów (często w różnych pozycjach głowy) oraz próbę kalorymetryczną. Procedura trwa zazwyczaj około 1-1,5 godziny. Po jej zakończeniu można powrócić do codziennych zajęć i oczekiwać na opracowanie wyników.

Przeciwwskazania do videonystagmografii

Videonystagmografia jest badaniem nieinwazyjnym i bezpiecznym, dzięki czemu istnieje niewiele do niej przeciwwskazań. Związane są one w większości ze stroną techniczną badania – dla przykładu VNG jest trudne do wykonania u osób zbyt często mrugających (np. z powodu alergicznego zapalenia spojówek) lub z dużą ilością zalegającej w kanałach słuchowych woskowiny. Elementy badania związane z obserwacją obrazów nie są możliwe do przeprowadzenia u osób niewidomych. VNG z próbą kalorymetryczną nie przeprowadza się w przypadku uszkodzeń błony bębenkowej – podanie do kanału słuchowego płynu lub powietrza mogłoby grozić pogorszeniem uszkodzenia i podrażnieniem ucha środkowego.