Czym są probiotyki, jak działają i kto powinien je stosować?

Probiotyk – co to jest?

Probiotyki to produkty, które zawierają taką ilość mikroorganizmów (głównie bakterii), wpływających pozytywnie na nasz organizm. Probiotyki obecne są nie tylko w lekach i suplementach diety, ale również w produktach naturalnych, w codziennej żywności.

Probiotyki powinny stanowić obowiązkowe uzupełnienie każdej antybiotykoterapii. Obecnie badania naukowe udowadniają też szereg innych, pozytywnych działań probiotyków.

Jak działają probiotyki?

Probiotyki zawierają kultury bakterii, które celowo wprowadza się do organizmu. Są to przede wszystkich bakterie z rodziny Lactobacillus, ale istnieją też probiotyczne drożdże Saccharomyces boulardii. U zdrowego człowieka w przewodzie pokarmowym, a u kobiet również w pochwie, powinny znajdować się kolonie pożytecznych bakterii. W dużej mierze są to pałeczki kwasu mlekowego Lactobacillus.

Ich zadaniem jest utrzymywanie kwaśnego pH i zapobieganie rozwojowi innych, patogennych bakterii. Bakterie probiotyczne zapobiegają zakażeniom na drodze bezpośredniej i pośredniej. Pośrednio, poprzez utrzymywanie kwaśnego pH. W takim środowisku większość szkodliwych bakterii ginie, natomiast niskie pH to idealne warunki dla pałeczek kwasu mlekowego.

Bezpośrednie niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych polega przede wszystkim na wytwarzaniu przez bakterie probiotyczne nadtlenku wodoru. Patogenne bakterie nie potrafią wytwarzać enzymów rozkładających nadtlenek wodoru (katalaza, dysmutaza ponadtlenkowa). Z tego powodu giną, w mechanizmie utleniania i rozpadu białek.

Pożyteczne probiotyki oraz bakterie szkodliwe rywalizują też o receptory na powierzchni ścian jelita. Jest to kolejny sposób eliminacji bakterii z organizmu.

Dlaczego warto przyjmować probiotyki?

Probiotyki kojarzą się głównie ze wspomaganiem odbudowy naturalnej flory jelit po antybiotykoterapii. Istnieje jednak wiele innych powodów, dla których powinniśmy je uwzględniać w naszej diecie:

• stymulują odporność organizmu – zwiększają aktywność makrofagów, limfocytów, zwiększają produkcję przeciwciał,
• przeciwdziałają zaburzeniom wypróżniania,
• zmniejszają objawy nietolerancji produktów mlecznych (laktozy), dzięki zawartości B-galaktozydazy, rozkładającej dwucukry,
• częściowe zmniejszają wchłanianie cholesterolu z pokarmu,
• prawdopodobnie zmniejszają ryzyko wystąpienia raka jelita grubego,
• są ważnym elementem profilaktyki infekcji grzybiczych i bakteryjnych pochwy.

Probiotyki a antybiotykoterapia

Probiotyki powinny stanowić nieodłączny element każdej terapii antybiotykowej. Stosowane antybiotyki mają szerokie spektrum działania; nie eliminują wyłącznie bakterii, które odpowiadają za aktualną chorobę, ale niszczą wszystkie inne, wrażliwe na ich działanie. Po długotrwałej antybiotykoterapii, naturalna flora jelit przeważnie zostaje zubożona. Brak pożytecznych bakterii może doprowadzić do kolonizacji jelit groźnymi patogenami – zarówno innymi bakteriami, jak i grzybami. Dość charakterystycznym powikłaniem po zażywaniu klindamycyny lub innych antybiotyków, działających na wiele grup bakterii, jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit. Jest to rozrost bakterii Clostridium difficile , która objawia się bólami brzucha i biegunką. W kolonoskopii w świetle jelit można zaobserwować liczne żółto-zielone „tarczki” – błony rzekome.

By zapobiegać powikłaniom, warto przy każdym leczeniu antybiotykiem należy rozpocząć tak zwane leczenie osłonowe i sięgać po preparaty z bakteriami probiotycznymi. Należy je przyjmować w minimum godzinnym odstępie od zażycia antybiotyku, by zapobiec szybkiej eliminacji pożytecznych bakterii przez antybiotyk. Terapię probiotykami warto stosować jeszcze przez jakiś czas od zakończenia antybiotykoterapii.

Probiotyki – dla kogo?

Kultury pożytecznych bakterii znajdują się nie tylko w tabletkach i innych preparatach z apteki. Wiele produktów spożywczych to naturalne probiotyki. By dany produkt nazwać probiotykiem, musi on spełniać pewne normy. Powinien zawierać w 1 gramie minimum 10 milionów jednostek bakterii Bifidobacterium lub minimum 100 milionów Lactobacillus. Żywność, w której można znaleźć najwięcej pożytecznych bakterii to:

• jogurty, kefiry i maślanki probiotyczne, oczywiście te naturalne, bez cukru,
• produkty kiszone – kapusta, ogórki,
• kwas chlebowy.

Warto wprowadzić na stałe powyższe produkty do swojego menu. Ich spożycie zaleca się w szczególności osobom:

• w trakcie kuracji antybiotykami,
• z obniżoną odpornością organizmu,
• palących papierosy,
• prowadzących stresujący, nieregularny tryb życia,
• kobietom, które często cierpią na infekcje intymne,
• osobom stosującym mało zróżnicowaną dietę, ubogą w warzywa, zdrowe tłuszcze i węglowodany złożone, a bogatej w tłuszcze trans i cukry proste.

Czym są prebiotyki?

Prebiotyki to z kolei produkty, które poprawiają pracę jelit. Mogą to być zarówno tłuszcze, białka, jak i oligo- i polisacharydy. Nie są one całkowicie trawione, więc w formie częściowo strawionej trafiają do światła jelit, gdzie wpływają na wzrost lub aktywność kolonii pożytecznych bakterii. W ten sposób poprawiają trawienie, zmniejszają objawy nietolerancji pokarmowej. W jelitach dochodzi do fermentacji prebiotyków, z których powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (kwas masłowy, octowy, propionowy) oraz inne substancje, wpływające pozytywnie na nasze zdrowie, np. niszczące bakterie bakteriocyny.

Prebiotyki, które znajdują się najczęściej w naszej diecie to:

• laktuloza – pochodzi z rozpadu laktozy, reguluje cykl wypróżnień,
• inulina – pochodna cukrowa, nie ulegająca trawieniu,
• fruktooligosacharydy – związki obecne np. w cykorii, fasoli, karczochach, cebuli i szparagach.

Pewna ilość prebiotyków w postaci oligosacharydów obecna jest też w mleku kobiecym i prawdopodobnie bierze udział w rozwoju układu odpornościowego.

Probiotyki ginekologiczne

Przyjmowanie probiotyków jest szczególnie ważne dla kobiet. Probiotyki ginekologiczne zawierają wyselekcjonowane szczepy tych bakterii, które naturalnie stanowią mikrośrodowisko pochwy. Odpowiadają za utrzymywanie niskiego, kwaśnego pH, a tym samym zmniejszają ryzyko infekcji intymnych. Do najczęstszych szczepów należą bakterie Lactobacillus rhamnosus i Lactobacillus reuteri. Odbudowanie prawidłowej flory bakteryjnej jest szczególnie ważne po antybiotykoterapii, ale istnieje więcej sytuacji, w których ryzyko infekcji intymnej jest większe:

• ciąża, połóg,
• antykoncepcja hormonalna,
• menopauza,
• częste korzystanie z basenu, jacuzzi.

Bakterie kwasu mlekowego, zawarte w probiotykach, zmniejszają ryzyko zarówno zakażeń bakteryjnych, jak i grzybiczych. Najczęstszą infekcją bakteryjną jest bakteryjna waginoza . Jest to stan nadmiernego rozwoju bakterii beztlenowych w pochwie. Objawia się szarą wydzieliną i nieprzyjemnym, rybim zapachem. Jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet ciężarnych, gdyż może powodować przedwczesne pęknięcie błon płodowych i poród przedwczesny. Z kolei najczęstszą grzybicą pochwy jest drożdżyca wywołana drożdżami Candida albicans. Jest dość częstym powikłaniem antybiotykoterapii, objawiającym się świądem, pieczeniem, serowatymi, białymi upławami. Przyjmowanie probiotyków w trakcie kuracji antybiotykowej zwykle zapobiega wystąpieniu tych powikłań.