Waginoza bakteryjna – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania

Jakie są przyczyny bakteryjnej waginozy?

Ważne jest zróżnicowanie terminu vaginitis od waginozy. Pierwszy z tych terminów oznacza bakteryjne zapalenie błony śluzowej, z kolei drugi – samą dysproporcję w ilości fizjologicznej flory bakteryjnej dolnych dróg rodnych, bez komponenty zapalnej. Można uznać, że bakteryjna waginoza jest stanem, który może przekształcić się w stan zapalny pochwy (bakteryjne zapalenie pochwy).

Bakteryjna waginoza (ang. bacterial vaginosis) to stan wynikający ze zmniejszenia ilości prawidłowo występujących bakterii – głównie z rodzaju Lactobacillus (pałeczki kwasu mlekowego), na rzecz patogennych mikroorganizmów, przede wszystkim bakterii beztlenowych. Najczęściej wykrywanym gatunkiem bakterii w pochwie jest w tym przypadku Gardnerella vaginalis. Ten mikroorganizm powoduje powstawanie swoistego biofilmu, czyli szczelnej warstwy pokrywającej błonę śluzową dolnych dróg rodnych. Pozwala to innym bakteriom, w szczególności beztlenowym, na stopniowy rozrost i dalszą kolonizację pod warstwą ochronną, tym samym zwiększając ryzyko zakażenia.

Jakie są inne czynniki ryzyka i przyczyny waginozy bakteryjnej?

• Kontakty seksualne bez używania prezerwatywy, szczególnie z partnerami, którzy mieli w przeszłości licznych partnerów seksualnych;
• Rozpoczęcie współżycia w młodym wieku;
• Zmiana partnera seksualnego; nie tylko kontakty heteroseksualne mogą być źródłem transmisji tego zakażenia, także stosunki homoseksualne w grupie kobiet mogą stanowić przyczynę waginozy;
• Stosowanie irygacji pochwy;
• Palenie papierosów.

Co ciekawe, także pacjentki, które nigdy nie współżyły mają niekiedy dolegliwości typowe dla waginozy bakteryjnej. Ciąża jest czynnikiem sprzyjającym temu schorzeniu.

Waginoza bakteryjna – objawy

Mikroorganizmy bytujące w szyjce macicy, pochwie i okolicy sromu, są to w głównej mierze bakterie Lactobacillus, które przekształcają złuszczone komórki nabłonka pochwy, bogate w glikogen, na kwas mlekowy, który zapewnia silnie kwaśne pH w drogach rodnych. Fizjologiczne pH wynosi poniżej 4,5. Stan taki, zapewnia ochronę przed patogennymi mikroorganizmami, które mogą powodować stan zapalny.

Załamanie naturalnej flory bakteryjnej powoduje masywny rozrost patogenów, które powodują zaburzenia fizjologicznych mechanizmów obronnych. Bakterie beztlenowe produkują aminy o charakterystycznym nieprzyjemnym zapachu z pochwy. Zwiększa się ilość powstającego przesięku w pochwie, wzrasta stopień złuszczania nabłonka wyściełającego pochwę.

Bakteryjna waginoza może przebiegać bezobjawowo (nawet do 50 proc. pacjentek może nie zgłaszać objawów). Jednak często obecne są takie dolegliwości jak:

• szare lub białe upławy,
• nieprzyjemny „rybi” zapach z pochwy, szczególnie po stosunku.

Rzadkie objawy waginozy bakteryjnej to: ból, swędzenie, podrażnienie okolic intymnych czy pieczenie w okolicy cewki moczowej i pochwy.

Jeśli chodzi o rozpoznanie bakteryjnej waginozy, złotym standardem w diagnostyce jest wykazanie typowych objawów – białych upławów (wydzieliny pochwowej) o nieprzyjemnym „rybim zapachu”, spadku pH pochwy poniżej 4,5 i potwierdzenie obecności typowych komórek w preparacie wymazu z pochwy.

Bakteryjna waginoza – leczenie

W przypadku waginozy pochwy stosuje jeden z następujących leków: metronidazol lub klindamycynę, miejscowo lub doustnie. W przypadku terapii miejscowej najczęściej używa się kremu, żelu lub maści. Z kolei doustne stosowanie, zalecane w przypadku bardziej nasilonych objawów, z jednej strony preferowane przez pacjentki, może powodować więcej objawów niepożądanych w porównaniu do leków miejscowych. Zazwyczaj zaleca się stosowanie metronidazolu w tabletkach przez 7 dni, a krem miejscowo – dopochwowo przez około 5 dni.

Ważne jest zaznaczenie, że w trakcie stosowania metronidazolu bezwzględnie przeciwwskazane jest spożywanie alkoholu. W przypadku wypicia alkoholu w trakcie terapii metronidazolem mogą wystąpić: nudności, wymioty, metaliczny smak w ustach, zaczerwienienie skóry twarzy, bóle w klatce piersiowej, spadek ciśnienia tętniczego, zawroty głowy.

Z kolei klindamycyna jest stosowana w tabletkach lub kremie także przez 7 dni. Zazwyczaj w przypadku poprawy, gdy objawy ustępują, wizyta kontrolna nie jest konieczna. Nie zaleca się równoczesnego leczenia partnerów pacjentek. Nie ma dowodów na skuteczność w zapobieganiu nawrotom infekcji po terapii partnerów.

W przypadku bakteryjnej waginozy u kobiet ciężarnych leczenie jest niezbędne i powinno być sprawnie włączone. Ma to znaczenie szczególnie w perspektywie możliwych powikłań, szczególnie porodu przedwczesnego.

Należy zaznaczyć, że leczenie domowe waginozy bakteryjnej lekami bez recepty, bez właściwej diagnozy, może nie przynieść korzyści, a nawet być powodem poważnych dolegliwości. Ważna jest kontrola objawów u specjalisty, który odpowiednio dobierze terapię do stanu pacjentki.

Bakteryjna waginoza – powikłania

W przypadku waginozy bakteryjnej wzrasta ryzyko infekcji przenoszonych drogą kontaktów seksualnych, w tym, co należy podkreślić, HIV, a także: rzeżączki, opryszki narządów płciowych czy chlamydiozy. W skrajnych przypadkach może dojść nawet do stanu zapalnego narządów miednicy mniejszej.

Z kolei waginoza bakteryjna w ciąży może spowodować przedwczesne pęknięcie błon, zwiększać ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego czy urodzenia dziecka o niskiej wadze ciała. Także znany jest wpływ nieleczonej waginozy na wystąpienie infekcji wewnątrzmacicznej, poronienia czy zapalenia endometrium po porodzie czy po wyłyżeczkowaniu jamy macicy.

Uważa się, że około 30 proc. pacjentek leczonych z powodu bakteryjnej waginozy ma ponownie dolegliwości w okresie 3 miesięcy od leczenia. Niektórzy podają, że do 50 proc. kobiet ma nawrót w przeciągu 12 miesięcy od zastosowania terapii. Stan ten może wynikać z niepełnego wyleczenia bądź ponownej infekcji.

W przypadku nawracającej waginozy bakteryjnej zaleca się wydłużenie terapii antybakteryjnej – metronidazolem lub klindamycyną ze zmianą sposobu przyjmowania – gdy wcześniej używano kremu, przy nawrocie wskazane jest doustne stosowanie leku na waginozę w postaci tabletek.

Niekiedy są wskazania do profilaktycznego stosowania metronidazolu – głównie przy częstych nawrotach w ciągu roku. W tych przypadkach stosuje się 2 razy na tydzień metronidazol miejscowo, np. w postaci żelu. Klindamycyna nie jest zalecana do stosowania profilaktycznego.

Waginoza bakteryjna – jak zapobiegać?

Nieznane są metody chroniące w 100 proc. przed nawrotem dolegliwości. Niemniej istnieje kilka zaleceń, które mogą zmniejszać ryzyko nawrotu bakteryjnej waginozy. Nie należy na przykład wykonywać często irygacji (płukania) pochwy, ponieważ może to zaburzać naturalną równowagę flory bakteryjnej pochwy i stwarzać obszar do rozwoju patogennych bakterii. Mniejsza liczba partnerów seksualnych sprzyja ochronie naturalnej bariery ochronnej pochwy.

Jeśli chodzi o waginozę, leczenie, które ma być skuteczne i zapobiec nawrotom choroby, wymaga przyjęcia całego pakiet leków, nawet jeśli objawy miną już po kilku dawkach. W leczeniu waginozy bakteryjnej można również stosować preparaty estrogenowo-progesteronowe, które pomagają odtworzyć prawidłową florę bakteryjną pochwy. Zaleca się również stosowanie prezerwatyw przez mężczyzn, których partnerki cierpią na nawrotowe waginozy.

Sposobem na waginozę bakteryjną będzie ponadto stosowanie probiotyków ginekologicznych (doustnie lub dopochwowo), które sprzyjają zachowaniu prawidłowego środowiska pochwy i powstrzymują infekcje bakteryjne.

Bakteryjna waginoza to schorzenie bardzo częste pośród kobiet, które wymaga odpowiedniej diagnostyki i leczenia. Niemniej ważne jest unikanie czynników ryzyka, co w znaczący sposób wspomaga cały proces leczniczy.