Atonia macicy (hipotonia macicy) – przyczyna krwotoku po porodzie

Krwotoki po porodzie (poporodowe) a atonia macicy

Krwotoki poporodowe są jedną z najczęstszych przyczyn śmierci kobiet w okresie połogu. O krwotoku mówi się, gdy młoda mama traci więcej niż 500 ml krwi po porodzie siłami natury, a 1000 ml po cięciu cesarskim. Na stan pacjentki ma wpływ jednak także tempo utraty krwi. Niestety krwotoki po porodzie są zwykle bardzo gwałtowne.

Ilość utraconej krwi jest trudna do oszacowania, dlatego trzeba usilnie zwracać uwagę na wszelkie objawy rozwijającego się wstrząsu hipowolemicznego spowodowanego masywną utratą krwi. Należą do nich: spadek ciśnienia tętniczego z kompensacyjnym wzrostem tętna (tachykardia), bladość, przyspieszony oddech i małe ilości oddawanego moczu. W kolejnym etapie pojawia się lęk, splątanie aż do utraty przytomności.

Krwotoki poporodowe dotyczą nawet 5 proc. kobiet, a ich najczęstszą przyczyną, odpowiedzialną za nawet 90 proc. krwotoków występujących w ciągu 24 godzin po porodzie, jest atonia macicy.

Atonia macicy – powikłanie po porodzie

Po przyjściu na świat dziecka mięsień macicy fizjologicznie intensywnie się kurczy, by doprowadzić do wydalenia łożyska i zaciśnięcia miejsc, gdzie dotychczas ono przylegało – źródeł potencjalnego krwawienia. Proces ten jest uzależniony przede wszystkim od uwarunkowań hormonalnych, głównie poziomów oksytocyny i prostaglandyn. Atonia, nazywana także niedowładem macicy lub hipotonią, jest skutkiem niedostatecznego obkurczenia tego narządu, a to z kolei prowadzi do krwawień z niezamkniętych miejsc przylegania łożyska.

Można wymienić szereg czynników ryzyka wystąpienia atonii macicy, takich jak: bardzo szybki lub przedłużony poród, poród indukowany, patologie łożyska (łożysko wrośnięte, przodujące), patologie i choroby macicy (nieprawidłowa budowa, obecność mięśniaków), i krwotok poporodowy w wywiadzie, nadmierne rozciągnięcie macicy (wielowodzie, ciąża wielopłodowa). Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy atonia wystąpi u kobiety, która nie miała żadnego z powyższych czynników ryzyka, dlatego patologią tą zagrożona jest tak naprawdę każda rodząca.

Fizjologicznie macica bezpośrednio po porodzie staje się twarda. W przypadku atonii natomiast pozostaje miękka, bez wyczuwalnych wyraźnych granic, co jest skutkiem nieustannego gromadzenia się krwi w macicy. Odchody połogowe zawierają liczne skrzepy. Rozwijają się także powoli objawy narastającego wstrząsu hipowolemicznego.

Czytaj również: Niedowład – przyczyny, rodzaje, leczenie

Niedowład macicy – co robić?

Aby zatrzymać krwotok z macicy, najważniejsze jest doprowadzenie do obkurczenia się mięśnia narządu. W tym celu stosuje się tzw. leki ureotoniczne, takie jak oksytocyna, najczęściej we wlewie ciągłym czy karbetocyna, podawana w postaci jednorazowego wstrzyknięcia. Można także zastosować manewr zewnętrznego masażu macicy.

Niezwykle ważne jest nieustanne monitorowanie stanu pacjentki, ponieważ masywny krwotok poporodowy stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Należy uzupełniać płyny, a w razie konieczności – przetoczyć krew lub preparaty krwiopochodne, np. koncentrat płytek krwi.

Atonia macicy a histerektomia

Jeśli powyższe leczenie zachowawcze nie przynosi oczekiwanego skutku, należy podjąć interwencję chirurgiczną w znieczuleniu ogólnym. Pierwszym krokiem jest dokładna ocena jamy macicy w poszukiwaniu ewentualnego innego źródła krwotoku np. urazu szyjki macicy. Jeśli przyczyną okaże się atonia, można do jej jamy założyć specjalny balon, który ma na celu ucisnąć miejsca krwawienia.

W przypadkach gdy i ten zabieg okaże się nieskuteczny, należy podjąć leczenie metodą otwartą. Umożliwia to bezpośredni masaż mięśnia macicy i wstrzyknięcie prostaglandyn bezpośrednio w mięsień, co może doprowadzić do obkurczenia.

Kolejnym krokiem jest założenie szwów hemostatycznych, które przybliżają przednią i tylną ścianę narządu, zapewniając ucisk. Metodą ostateczną w przypadku hipotonii macicy (i zarazem najbardziej radykalną) jest usunięcie macicy (histerektomia).

Jak zapobiegać hipotonii macicy?

Jak już wspomniano, każda ciąża jest zagrożona wystąpieniem atonii (hipotonii) macicy prowadzącej do krwotoku atonicznego (poporodowego), dlatego cały personel medyczny powinien być przeszkolony i przygotowany na zaistnienie takiego stanu.

Wszystkie pacjentki powinny być pod ścisłą obserwacją w trzecim okresie porodu stanowiącym okres 2 godzin po przyjściu na świat dziecka. Można wówczas także podawać profilaktycznie dawkę leku ureotonicznego u pacjentek z grupy ryzyka.

Powoduje on utrzymywanie mięśnia narządu w skurczu i zaciskanie miejsc przylegania łożyska, co hamuje krwawienie z macicy.

Atonia macicy – zagrożona ciąża?

Wystąpienie atonii macicy nie stanowi żadnego zagrożenia dla rozwoju płodu w kolejnej ciąży. Wiąże się natomiast ze wzrostem ryzyka na wystąpienie krwotoku po porodzie. Dlatego też, jeśli na oddział porodowy trafia przyszła mama, która miała rozpoznaną atonię w poprzednich ciążach, wymaga ona jeszcze dokładniejszego monitorowania stanu zdrowia – zwłaszcza w okresie poporodowym. Należy jej także od razu po urodzeniu dziecka, podać profilaktyczną dawkę środka umożliwiającego obkurczenie macicy.

Problemem jest to, że kobiety, które doznały masywnego i silnego krwawienia (krwotoku) po urodzeniu dziecka, stanowiącego wręcz zagrożenie życia, często obawiają się zajścia w kolejne ciąże. Niezależnie od tego, czy planowały większą ilość potomstwa, czy też nie, po takim wydarzeniu warto niezwłocznie poddać się terapii psychologicznej. W przypadku krwotoków o bardzo gwałtownym przebiegu jedyną formą postępowania jest usunięcie całej macicy. Wówczas urodzenie kolejnego dziecka staje się niemożliwe.