Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – czym jest, jakie są przyczyny, objawy i leczenie

Czym jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit?

Za rzekomobłoniaste zapalenie jelit odpowiedzialna jest występująca powszechnie w środowisku człowieka beztlenowa bakteria z rodzaju Clostridium difficile, a ściślej rzecz ujmując, wytwarzane przez nią toksyny. W warunkach prawidłowych w obrębie jelita cienkiego i grubego znajduje się fizjologiczna flora bakteryjna, czyli bakterie zupełnie nieszkodliwe dla ludzkiego organizmu, a wręcz spełniające pewne funkcje w procesie trawienia i nabywania odporności. Kiedy jednak ten prawidłowy skład flory fizjologicznej zostaje zaburzony, środowisko przewodu pokarmowego staje się potencjalnie idealnym miejscem dla rozwoju bakterii patogennych.

Zdecydowanie najważniejszym czynnikiem predysponującym do wystąpienia rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest długotrwała antybiotykoterapia, zwłaszcza lekami o szerokim spektrum działania. Nierzadko do zachorowania dochodzi u osoby, która przebywała w szpitalu. W sposób szczególnie narażeni są pacjenci powyżej 65. roku życia oraz obciążeni licznymi schorzeniami współistniejącymi.

Przyczyny rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Do innych stanów sprzyjających rzekomobłoniastemu zapaleniu jelit należą:

• czynnościowa lub mechaniczna niedrożność jelit,
• rak jelit lub inne nowotwory,
• chemioterapia stosowana w przebiegu choroby nowotworowej,
• złamania kręgosłupa lub porażenie rdzenia kręgowego z innej przyczyny,
• wstrząs,
• ciężki stan ogólny pacjenta (np. w wyniku poważnego urazu lub oparzenia),
• zapalenie okrężnicy o etiologii niedokrwiennej,
• choroba Hirschsprunga,
• mocznica,
• sepsa lub ciężkie zakażenie.

Największe ryzyko zachorowania niesie za sobą stosowanie antybiotyków o szerokim spektrum działania, głównie ampicyliny, amoksycyliny, klindamycyny, linkomycyny oraz cefalosoryn. Często pacjenci domagają się antybiotyku w infekcji dróg oddechowych, nawet bez wyraźnych wskazań lekarskich, sądząc, że dzięki temu szybciej powrócą do obowiązków zawodowych. Nie jest to słuszne postępowanie, z uwagi na tak poważne powikłania antybiotykoterapii.

Toksyny wytwarzane przez Clostridium difficile oddziaływują bezpośrednio na ścianę jelita, powodując martwicę tkanek oraz miejscowy stan zapalny. Wyróżniamy tzw. toksynę A oraz B. Pierwsza z nich odpowiada za zniszczenie śluzówki jelita i wydzielanie płynu w pętlach jelita oraz ma właściwości cytotoksyczne wobec innych typów komórek. Druga natomiast jest ścisłe związana z powstawaniem żółtych kolonii bakteryjnych oraz błon rzekomych. Złuszczająca się śluzówka i fragmenty kolonii bakteryjnych przybierają postać żółtych tarczek. W miejscach, z których się odrywają, powstają owrzodzenia pokryte włóknikiem i śluzem, tworzące błony rzekome. Takie zmiany w obrębie jelita zaburzają wchłanianie substancji pokarmowych i inne funkcje jelita.

Objawy rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Podstawowym objawem rzekomobłoniastego zapalenia jelit, który skłania pacjentów do wizyty u lekarza, jest długotrwała, nieustępująca biegunka, zwykle jeszcze w okresie stosowania antybiotyków lub do miesiąca od ukończenia terapii. Clostridium difficile odpowiada nawet za co piąty przypadek biegunki poantybiotykowej.

W większości przypadków biegunka ma charakter śluzowy i jest różnie nasilona – zależnie od zaawansowania zmian w jelicie. Luźnym stolcom towarzyszy ból brzucha, ogólne osłabienie, gorączka, objawy odwodnienia i poważnych zaburzeń elektrolitowych. W skrajnych przypadkach dochodzi do znamiennej utraty białka ze stolcem, obrzęków i wstrząsu, znacznej leukocytozy i powstania tzw. megacolon toxicum, czyli ostrego rozdęcia okrężnicy, a nawet do perforacji jelita.

Na szczęście, zdecydowana większość pacjentów przechodzi rzekomobłoniaste zapalenie jelit łagodnie, biegunka ustępuje samoistnie po kilku, kilkunastu dniach, kiedy dochodzi do regeneracji błony śluzowej przewodu pokarmowego. Oczywiście koniecznym warunkiem wyleczenia jest odstawienie stosowanego wcześniej antybiotyku. Ciekawostką jest, że na chorobę tę nie zapadają niemowlęta. Wynika to z braku odpowiednich receptorów w ich jelitach, z którymi łączyłyby się cząsteczki toksyny A i B.

Leczenie rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit rozpoznawane jest na podstawie dodatniego wyniku posiewu kału, czyli wyhodowania bakterii C. difficile lub zidentyfikowania jej toksyn w badanej próbce. Rzadziej rozpoznaje się je na podstawie badania endoskopowego. U około 25% pacjentów choroba ustępuje po odstawieniu antybiotyku.

Zdarza się jednak, że z powodu współistniejącej infekcji nie można zrezygnować z antybiotykoterapii. W takich sytuacjach lekarz dokonuje zmiany antybiotyku na lek z grupy mniejszego ryzyka wywołania rzekomobłoniastego zapalenia jelit.

Nie ma dowodów na celowość stosowania leków przeciwbiegunkowych, natomiast udowodniono działanie dwóch leków skutecznych wobec C. difficile – są to metronidazol i wankomycyna. Preparaty te stosuje się w ciężkich postaciach infekcji oraz w nawrotach choroby.

W stanach szczególnie opornych na leczenie stosuje się także probiotyki, przeciwciała skierowane przeciwko toksynom bakteryjnym, skrajnie także leczenie chirurgiczne oraz nowoczesną terapię polegającą na dojelitowych wlewkach z kału, w celu przywrócenia fizjologicznej flory bakteryjnej. Rokowanie co do wyleczenia w łagodnych i umiarkowanych postaciach rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest dobre.