Niepożądane działania antybiotyków

Wskazania i przeciwwskazania do antybiotykoterapii

Wyizolowanie i wprowadzenie do użycia pierwszych antybiotyków miało miejsce dopiero w XX wieku i stanowiło prawdziwy przełom w medycynie. Dziś można nimi wyleczyć większość zakażeń bakteryjnych i grzybiczych, które kiedyś uznawane były za śmiertelne. Jednak stosowanie tych popularnych współcześnie leków wymaga dużo rozwagi i to z wielu powodów. Przyjrzyjmy im się zatem trochę bliżej.

Antybiotyki mogą mieć działanie bakteriostatyczne (hamujące wzrost bakterii) lub bakteriobójcze (prowadzą do śmiertelnego uszkodzenia komórki bakteryjnej). Stosowane są więc w infekcjach o etiologii bakteryjnej. Skuteczne są także przy zakażeniach grzybiczych, a nawet w chorobach nowotworowych. Takie choroby, jak zapalenia oskrzeli i płuc, ucha, infekcje bakteryjne dróg moczowych i układu moczowego, grzybicze zmiany skórne, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i wsierdzia, kiła i rzeżączka, gruźlica, to tylko niektóre ze wskazań do antybiotykoterapii.

Czytaj również: Leki na wymioty – jakie wybrać?

Te leki przeciwdrobnoustrojowe nie mogą być stosowane u pacjentów, u których występuje nadwrażliwość na antybiotyki (reakcja alergiczna) i może nastąpić wzmożone niepożądane działanie antybiotyków.

Wyjątkowo silnym alergenem jest penicylina, której zastosowanie u chorego uczulonego może prowadzić do wstrząsu i być tragiczne w skutkach. Ponadto niektóre rodzaje antybiotyków nie mogą być stosowane u kobiet w ciąży i w okresie laktacji, u chorych z ciężką niewydolnością wątroby czy nerek, niewydolnością krążenia. Czasem przeciwwskazaniem jest upośledzenie słuchu lub niedrożność jelit. Istnieją też przeciwwskazania do wprowadzenia terapii antybiotykami u noworodków. W leczeniu starszych dzieci również konieczna jest duża ostrożność w doborze leku i jego dawki.

Osobną kwestią jest wystąpienie u pacjenta leczonego antybiotykami rzekomobłoniastego zapalenia jelit, czyli choroby wywoływanej przez laseczki Clostridium difficile lub C lostridium perfringens, objawiającej się głównie bólem brzucha i bardzo nasilonymi biegunkami. Stosowanie antybiotyków paradoksalnie sprzyja tej infekcji, ponieważ leki niszczą naturalną florę bakteryjną organizmu, a tym samym zwiększają prawdopodobieństwo zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi. Leczenie infekcji Clostridium difficile polega często na odstawieniu (ewentualnie zmianie) antybiotyków, co zwykle wystarcza do ustąpienia zapalenia.

Dlaczego antybiotyki nie zawsze są skuteczne?

Dzieje się tak z wielu powodów. Przede wszystkim nie ma co liczyć na to, że antybiotyk pomoże w leczeniu infekcji wirusowej. Ewentualnie stosuje się go profilaktycznie, by nie dopuścić do powikłania w postaci nadkażenia bakteryjnego. Ponadto z całej gamy antybiotyków należy dobrać te najskuteczniejsze w leczeniu danego schorzenia, co bywa trudne do ustalenia. To samo dotyczy określenia odpowiedniej dla konkretnego pacjenta dawki i drogi podania leku.

Jednak prawdziwym problemem, z jakim borykają się klinicyści, jest oporność bakterii, czyli ich niewrażliwość na stosowane leki. Niektóre bakterie są naturalnie oporne na pewne grupy antybiotyków, jednak coraz częściej zdarza się, że patogen, który łatwo było wyeliminować standardowym leczeniem, adaptuje się do zmian i kolejne rodzaje leków przestają działać. To zjawisko może wystąpić m.in. kiedy terapia będzie prowadzona zbyt krótko, czyli np. jeżeli pacjent przyjmuje leki niesystematycznie lub zbyt szybko przerwie terapię, ewentualnie gdy stosowana przez niego dawka jest zbyt niska. Należy wtedy wykonać antybiogram, czyli badanie mikrobiologiczne pozwalające określić, na który antybiotyk dana bakteria jest wrażliwa, a na który nie.

Szacuje się, że jeżeli oporność bakterii będzie rosła w takim tempie jak obecnie, to skutecznych antybiotyków może zabraknąć już za 20 lat! Dlatego tak ważne jest, aby regularnie i do końca przyjmować lekarstwo, nawet jeżeli ustąpi większość objawów chorobowych. M.in. w celu uniknięcia lekooporności bakterii stosuje się leczenie skojarzone, czyli włączenie dwóch lub więcej antybiotyków jednocześnie.