Rabdomioliza – jakie są przyczyny i objawy, jakie badania wykonać i jak leczyć?

Dlaczego dochodzi do rozpadu mięśni?

Mięśnie poprzecznie prążkowane pełnią niezwykle ważną funkcję. To dzięki nim możliwe jest wykonywanie ruchów zależnych od woli. Mięśnie to tak naprawdę zbiór silnie wyspecjalizowanych, walcowatych komórek, zawierających w swojej obwodowej części liczne jądra komórkowe, a w centrum miofibryle, składające się z filamentów aktynowych i miozynowych. Struktury te umożliwiają skurcz pojedynczych komórek, a w rezultacie – całego mięśnia.

Rozległe uszkodzenie mięśni może być spowodowane różnymi przyczynami, między innymi forsownymi treningami fizycznymi czy przyjmowaniem niektórych leków. Na skutek licznego rozpadu miocytów (komórek tkanki mięśniowej) dochodzi do przedostawania się do krwiobiegu składników tychże komórek, co może prowadzić do licznych powikłań ze strony innych narządów, w tym do uszkodzenia nerek.

Co to jest rabdomioliza i jakie są przyczyny?

Rabdomioliza to stan, w którym pod wpływem różnych czynników dochodzi do masywnego rozpadu komórek mięśni poprzecznie prążkowanych i przedostania się ich elementów do układu krwionośnego. W konsekwencji we krwi rośnie stężenie potasu, w dużych ilościach pojawia się mioglobina (białko magazynujące tlen w mięśniach poprzecznie prążkowanych) oraz swoją aktywność zwiększają enzymy mięśniowe (kinaza fosfokreatynowa, aminotransferaza alaninowa i dehydrogenaza mleczanowa).

Elementy komórek, które na skutek rozpadu mięśni trafiły do krwiobiegu mogą być szkodliwe – wszystko zależy od ich ilości we krwi. Mioglobina wraz z krwią filtrowana jest przez kłębuszki nerkowe, gdzie odkłada się i powoduje obturację cewek nerkowych. Na skutek jej nefrotoksycznego działania może wystąpić ostra martwica cewek nerkowych.

Wśród najczęstszych przyczyn powodujących wystąpienie rabdomiolizy należy wymienić:

• rabdomiolizę powysiłkową – spowodowana przez bardzo duży wysiłek fizyczny, do którego nie było się odpowiednio przygotowanym, po forsownym treningu na siłowni, przebiegnięciu maratonu,
• choroby mięśni szkieletowych (miopatie) o różnorodnej etiologii,
• bezpośrednie urazy tkanki mięśniowej,
• czynniki genetyczne,
• rozległe oparzenia,
• tężca,
• niedokrwienie kończyny – na skutek zabiegu operacyjnego, długiego unieruchomienia, zakrzepu,
• napady padaczkowe,
• niedokrwistość sierpowatokrwinkową,
• złośliwy zespół neuroleptyczny,
• zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej,
• miopatię spowodowaną chorobą nowotworową,
• hipotermię i hipertermię,
• jad niektórych węży,
• sepsę,
• zakażenia wirusowe,
• zatrucie niektórymi grzybami,
• alkoholizm i narkomanię,
• zatrucie tlenkiem węgla (II),
• miopatię postatynową – statyny są grupą leków o działaniu obniżającym poziom cholesterolu, a także chroniącym przed zawałami serca i udarami mózgu; to leki o udowodnionym korzystnym działaniu, jednak miopatia może występować nawet u 1% osób je przyjmujących; rabdomioliza o ciężkim przebiegu, po statynach, występuje bardzo rzadko.

Rabdomioliza u dzieci nie jest częstym zjawiskiem. Zwykle jest spowodowana infekcją wirusową. Jej przebieg z reguły jest łagodniejszy niż u dorosłych.

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 rabdomioliza otrzymała kod M62.82.

Rozpad mięśni – objawy

Rozkład mięśni u człowieka może mieć różny przebieg. Będzie on zależał od ilości uszkodzonej tkanki mięśniowej, ogólnego stanu zdrowia chorego, jego wieku, a także przyczyny, na skutek której tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana uległa uszkodzeniu.

Objawy chorobowe w przypadku rabdomiolizy to:

• osłabienie siły mięśniowej,
• ciemne, brunatne zabarwienie moczu – w przypadku ostrej niewydolności nerek dochodzi do zmniejszenia objętości wydalanego moczu,
• skurcze mięśni,
• zwiększenie napięcia mięśniowego,
• bóle mięśniowe (mialgia) – występujące w spoczynku,
• obrzęk mięśni,
• gorączka,
• zaburzenia świadomości,
• bóle brzucha.

Wśród objawów rabdomializy należy wymienić również nudności.

Jakie badania wykonać w przypadku rabdomiolizy?

Duża część objawów rabdomiolizy jest niecharakterystyczna – ból mięśni, gorączka czy nudności występują w przebiegu wielu chorób, dlatego w celu postawienia rozpoznania musi zostać przeprowadzona dokładna diagnostyka oparta na zebraniu wywiadu, przeprowadzeniu badania fizykalnego i wykonaniu testów laboratoryjnych.

Zmiany stwierdzane w badaniu krwi, które mogą świadczyć o rabdomiolizie, to:

• podwyższony potas (hiperkaliemia),
• podwyższony fosfor (hiperfosfatemia),
• obniżony wapń (hipokalcemia),
• podwyższony kwas moczowy,
• wzrost aktywności kinazy fosfokreatynowej,
• wzrost aktywności aminotransferazy asparaginianowej,
• wzrost aktywności dehydrogenazy mleczanowej,
• wzrost stężenia kreatyniny.

Zmiany stwierdzane w badaniu ogólnym moczu, które mogą świadczyć o rabdomiolizie, to:

• krwiomocz,
• mioglobina w moczu.

Kwasica metaboliczna, która występuje w przebiegu uszkodzenia nerek, może być rozpoznana poprzez wykonanie badania gazometrycznego krwi tętniczej.

Rabdomioliza – leczenie

Leczenie rabdomiolizy zależeć będzie od wielu czynników. Terapia zastosowana w przypadku niewielkiego nasilenia objawów będzie się znacząco różnić od postępowania, kiedy rozpadowi mięśni poprzecznie prążkowanych towarzyszyć będzie ostra niewydolność nerek. Rabdomioliza leczona jest, w zależności od stanu pacjenta, na oddziałach anestezjologii i intensywnej terapii lub oddziałach internistycznych.

Leczenie rabdomiolizy zależy także od przyczyny, która ją wywołała. Jeśli rozpad mięśni spowodowany jest przyjmowaniem statyn, leki te muszą być natychmiast odstawione i zastąpione innymi substancjami. W przypadku uzależnienia od alkoholu czy narkotyków, wyjście z nałogu może okazać się jedyną szansą na uratowanie funkcji nerek i życia pacjenta. Sepsa bakteryjna, zakażenia wirusowe czy zatrucia muszą być leczone we właściwy dla danej choroby sposób.

Bardzo ważne jest dokładne analizowanie wyników badań laboratoryjnych pacjenta, co pozwala odpowiednio wcześnie zareagować na rozwijającą się ostrą niewydolność nerek, która może dotyczyć nawet 40% pacjentów z rozpoznaną rabdomiolizą.

Należy pamiętać o podawaniu pacjentowi dużej ilości płynów, a także leków moczopędnych, których celem jest zapobiegnięcie uszkodzeniu cewek nerkowych przez mioglobinę. Kwasica metaboliczna wyrównywana jest poprzez podaż wodorowęglanu sodu.

Jeśli dojdzie do wystąpienia ostrej niewydolności nerek, konieczna jest dializoterapia.