Fibromialgia – co to jest? Przyczyny, objawy, badania, leczenie, rokowania

Co to jest fibromialgia?

Fibromialgia jest schorzeniem o niewyjaśnionej etiologii (przyczynie). Uważa się jednak, iż pewną rolę odgrywają czynniki nerwowo-psychiczne oraz nieprawidłowe przetwarzanie ośrodkowe sygnałów bólowych. Fibromialgia charakteryzuje się przede wszystkim bólem mięśni i tkanek miękkich. Jako czynniki predysponujące do jej wystąpienia uważa się stresujący tryb życia. Choroba ta często współwystępuje z depresją, zespołem jelita drażliwego, zaburzeniami snu, czy też przewlekłym zmęczeniem. Największy odsetek chorych określa się między 30 a 60 rokiem życia. Zachorowalność szacuje się na około 2–4 proc. Choroba ta dziesięciokrotnie częściej dotyka kobiet niż mężczyzn.

Fibromialgię dzielimy na:

• pierwotną, kiedy to nie mamy jednego schorzenia wysuwającego się na plan pierwotny, lecz wszystkie objawy pacjenta są charakterystycznymi objawami fibromialgii;
• wtórną, w której wyraźnie zaznaczone są dolegliwości o charakterze reumatoidalnym. Zachorowalność na tę postać sięga 1% przypadków, częściej dotyczy kobiet szczególnie tych po 35 roku życia lub w okresie menopauzy, czasem dotyczy późniejszego okresu życia.

Przyczyny fibromialgii są niejasne i ciągle badane. Wśród najczęściej wymienianych są:

• uwarunkowania genetyczne;
• procesy autoimmunologiczne;
• zaburzenia psychosomatyczne;
• nieprawidłowe przetwarzanie sygnałów bólowych pochodzenia ośrodkowego.

Jako potencjalną przyczynę fibromialgii wymienia się również choroby autoimmunologiczne tkanki łącznej, takie jak toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów.

Czytaj również: Ból twarzy – przyczyny, objawy i leczenie bólu twarzy

Objawy fibromialgii

Do pierwszych symptomów fibromialgii zaliczyć należy:

• postać zespołu kręgosłupa lędźwiowego lub kręgosłupa szyjnego,
• uczucie sztywności ciała,
• rozległe bóle,
• bóle mięśniowe wraz z bolesnymi ich napięciami,
• ból uciskowy punktów spustowych zgłaszany przez pacjenta w trakcie badania,
• przeczulicę.

Ponadto o fibromialgii mogą zadecydować informacje, pochodzące z wywiadu, dotyczące zaburzeń funkcjonalnych oraz wegetatywnych, tj.:

• bezsenność;
• spadek czy utrata sił;
• trudności z koncentracją, zapominanie, męczliwość;
• migrena, bóle głowy pochodzenia napięciowego;
• zaburzenia nastroju, depresja;
• kołatanie serca;
• dolegliwości żołądkowe;
• zespół jelita drażliwego;
• objawy sugerujące różne dolegliwości narządów wewnętrznych;
• parestezje;
• zwiększona wrażliwość na działanie uboczne leków.

Przeczytaj również: Jak leczyć hipochondrię?

Diagnostyka fibromialgii

Badania hematologiczne, biochemiczne, immunologiczne oraz badania z zakresu diagnostyki obrazowej zazwyczaj nie wykazują odchyleń od normy. Fibromialgię diagnozuje się przede wszystkim na podstawie badania palpacyjnego (uciskania) punktów spustowych (tzw. trigger points) pacjenta. W przypadku, kiedy mamy pewność co do diagnozy, musi wystąpić odczuwana przez chorego bolesność przynajmniej 11 z 18 punktów spustowych. Ich umiejscowienie na ciele człowieka jest następujące:

• okolica podpotyliczna (przyczepy początkowe mięśni grupy podpotylicznej z tyłu głowy);
• obustronne zmiany w obrębie:
  • okolicy mięśni międzypoprzecznych szyi na wysokości kręgów szyjnych (C1-C7);
  • środka brzegu górnego mięśnia czworobocznego;
  • powyżej grzebienia łopatki (okolica przyczepu początkowego mięśnia nadgrzebieniowego);
  • więzozrostów mostkowo-żebrowych (szczególnie w drugiej przestrzeni międzyżebrowej);
  • okolicy nadkłykci bocznych kości ramiennej;
  • mięśni należących do grupy mięśni pośladkowych (w okolicach górnych zewnętrznych kwadrantów);
  • okolicy krętarza większego;
  • okolicy ciał tłuszczowych stawów kolanowych.

Niezwykle istotne jest przeprowadzenie dalszego postępowania diagnostycznego, mającego na celu wykluczenie innych, bardziej specyficznych schorzeń. Ważne jest odróżnienie fibromialgii od zespołu przewlekłego zmęczenia oraz tzw. zespołu wieloważnego uczulenia na substancje chemiczne. Należy pamiętać, iż fibromialgię rozpoznajemy wtedy, kiedy wykluczone zostają inne choroby. Dlatego też ustalenie rozpoznania winno być poprzedzone gruntowną diagnostyką zarówno ogólną jak i reumatologiczną.

Czytaj również: Rabdomioliza – jakie są przyczyny i objawy, jakie badania wykonać i jak leczyć?

Jak leczyć fibromialgię?

Obecnie nie istnieje przyczynowe leczenie fibromialgii. Konieczne jest zastosowanie kompleksowego i wielokierunkowego podejścia do terapii tej choroby. Model terapeutycznego postępowania powinien obejmować:

• terapie behawioralne i inne terapie psychologiczne, mające na celu poprawienie jakości życia chorych oraz wypracowanie modelu walki ze stresem, złym samopoczuciem i nastrojem oraz obniżoną samooceną;
• terapie relaksacyjne, akupunkturę, masaż rozluźniający i relaksujący, co dodatkowo wspomaga pacjentów w walce ze stresującymi obecnie warunkami bytowymi i zawodowymi.

Ponadto wskazane jest wdrożenie odpowiedniej formy leczenia fizjoterapeutycznego i farmakologicznego.

Leczenie fizjoterapeutyczne

Leczenie fizjoterapeutyczne, obejmujące także zabiegi z zakresu fizykoterapii, powinno być dostosowane do aktualnego stanu pacjenta i jego dolegliwości czy dysfunkcji. Ze względu na różnorodność i mnogość objawów nie sposób tutaj podać jakiegokolwiek modelu usprawniania. Dlatego też najlepsze rezultaty przynosi leczenie konkretnych dolegliwości. Należy jednak pamiętać, iż w trakcie planowania terapii uwzględniamy zmienność nasilania się danych objawów bólowych w ciągu dnia. Możemy zatem posiłkować się zabiegami z zakresu:

• balneoterapii – usprawnianie lecznicze w wodzie o odpowiedniej temperaturze połączonej z zajęciami ruchowymi, stosowanie kąpieli, zabiegów z zakresu ciepłolecznictwa, czy sauny, w celu obniżenia napięcia mięśniowego;
• krioterapii ogólnoustrojowej i miejscowej – w przypadku zmian uogólnionych dobre efekty przynoszą zabiegi w kriokomorze. Bardziej efektywna w przypadku zmian miejscowych jest krioterapia na konkretny odcinek ciała;
• gimnastyki leczniczej, ćwiczeń fizycznych – oczywiście odpowiednio dobranych do stanu i aktywności pacjentów. Często chorzy skarżą się na dolegliwości bólowe w trakcie wykonywania ćwiczeń fizycznych, bądź też w czasie aktywności ruchowej. Należy tak dobrać ćwiczenia fizyczne, aby nie nasilały one dolegliwości, a sprawiały przyjemność. W miarę jak zwiększa się kondycja pacjentów dotkniętych fibromialgią można zwiększyć intensywność wykonywanych ćwiczeń. Zaleca się unikać aktywności zbyt forsownych i intensywnych, gdyż przetrenowanie w tym wypadku może być katastrofalne w skutkach. Dobrze sprawdzają się zajęcia na basenie, pływanie, jazda na rowerze, spacer, a w ostatnim czasie zyskujący na popularności nordic walking.

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne opiera się na przyjmowaniu różnego rodzaju leków pomocnych w zmniejszeniu objawów fibromialgii. Czasem u pacjentów należy zastosować kilka rodzajów leków, jednak sposób ich dopasowania, czy wielkość dawek zawsze powinna być konsultowana i przyjmowana na zalecenie lekarza. Do najczęściej stosowanych leków zaliczyć można:

• leki przeciwdepresyjne – mimo, iż fibromialgia nie jest chorobą psychiatryczną, to w jej leczeniu wspomagająco stosuje się leki stosowane w depresji,
• leki przeciwbólowe – zmniejszające dolegliwości bólowe i poprawiające funkcjonowanie (głównie paracetamol, gdyż niesteroidowe leki przeciwzapalne NLPZ, steroidy i silne opioidy nie są zalecane w leczeniu fibromialgii ze względu na dużą ilość skutków ubocznych),
• leki przeciwpadaczkowe – czasem zalecane w przypadkach zmniejszenia objawów fibromialgii, jak ból, zaburzenia snu i przewlekłego zmęczenia (są czasem łączone z lekami przeciwdepresyjnymi z dobrym rezultatem),
• leki rozluźniające mięśnie, których stosowanie jest coraz częściej kwestionowane, gdyż pomagają niewielkiej liczbie pacjentów.

Fibromialgia – rokowanie

Niestety, rokowanie w przypadku fibromialgii nie jest korzystne. Bardzo rzadko dochodzi do wyleczenia. Mówi się, że u 2/3 pacjentów objawy nie ustępują całkowicie nawet po 10-15 latach. Leczenie może jedynie znacząco poprawić jakość życia oraz pokazać pacjentom, w jaki sposób mogą radzić sobie z chorobą, a przynajmniej jak minimalizować przykre objawy i dolegliwości wynikające z fibromialgii.

Czytaj również: Hiperalgezja – co to jest, na czym polega mechanizm jej rozwoju, jak wygląda leczenie?

Fibromialgia – zdaniem eksperta